Naturalis Historia

est et publica omnium foliorum in ipsis differentia. namque pars inferior a terra herbido viret colore, ab eadem leviora nervos callumque et articulos in superiore habent parte, incisuras vero subter, ut manus humana. oleae superne candidiora et minus levia, item hederae. sed omnium folia cotidie ad solem oscitant, inferiores partes tepefieri volentia[*](uolentia dv. uiol- r.). superior pars omnium lanuginem quantulamcumque habet, quae in aliis gentium lana est.

In oriente funes validos e foliis palmae fieri dictum est, eosque in umore utiliores esse. et apud nos[*](13,30) vero[*](uero D. uere DGEv. fere dG.) palmis a messe decerpuntur[*](decerpuntur dv. -pantur r.). ex his[*](ex his D2G. iis D1. eis r.) meliora quae sese[*](sese D2dG. esse r.) non diviserint[*](diuiserint dG. -rit G. deuiserit D. diuisis erit E.). siccantur sub tecto quaternis diebus, mox in sole expanduntur et noctibus relicta, done candore inarescant, postea in opera finduntur.

[*](ibid. 4. 5. 6. 7.) Latissima fico, viti, platano, angusta myrto, punicae[*](punicae v. -co ll. D.), oleae, capillata pino, cedro, aculeata aquifolio et

[*]((Th. H. III 4, 1. C. I 10, 1).) Ordo autem naturae annuus ita se habet: primus est conceptus flare incipiente vento favonio, ex a. d. fere VI idus Febr. hoc maritantur vivescentia e terra, quippe cum etiam equae in Hispania, ut diximus. hic est[*](8,166) genitalis spiritus mundi a fovendo dictus, ut quidam existimavere .[*](extr.: Th. C. II 11, 11.) flat ab occasu aequinoctiali[*](aequi- noctiali D2v. noct- r.) ver inchoans. catlitionem [*](caditionem d. catulit- C.) rustici vocant, gestiente natura semina accipere eaque animam[*](anima Ev. a. B.) ferente[*](inferente dEv. a. S.) omnibus satis. concipiunt variis diebus et pro sua quaeque natura alia protinus, ut animalia

[*](Th. H. III 3, 8.) Haec[*](haec ego. hoc ll. v.) et germinatio laborarborum[*](labor arborum coni. S. laborum ll. arborum v.), flos est pleni veris indicium et anni renascentis, flos gaudium arborum. tunc se novas aliasque quam sunt ostendunt, tunc variis colorum picturis in certamen usque luxuriant. sed hoc negatum plerisque; non enim[*](non enim D2dG. nomen in r.) omnes florent, et sunt tristes quaedam[*](quaedam dv. om. r.) quaeque non sentiant gaudia annorum. nam neque ilex, picea, larix, pinus ullo flore exhilarantur natalesve pomorum annuos versicolori nuntio promittunt, nec fici atque caprifici; protinus enim fructum pro flore[*](pro flore D2S. flores rv.) gignunt. in ficis mirabiles sunt et abortus qui numquam maturescunt. nec iuniperi florent. quidam earum[*](eorum E.) duo genera tradunt: alteram florere nec ferre, quae vero non floreat ferre protinus bacis nascentibus, quae biennio haereant . sed id falsum, omnibusque his dura facies semper. sic et hominum multis fortuna sine flore est.

[*](Th. H. III 4,1.2.) Omnes autem germinant, etiam quae non florent, magna et locorum differentia, quippe cum ex eodem genere quae sunt in palustribus priora germinent, mox campestria , novissima in silvis, per se autem tardius piri silvestres quam ceterae[*](ceterae U 268. -ra ll. v.). primo favonio cornus, proxime laurus pauloque ante aequinoctium tilia, acer, inter primas vero populus, ulmus, salix, alnus, nuces. festinat et platanus . cetera[*](ceterae v. a. D.) vere coepturo, aquifolium, terebinthus, paliurus , castanea, glandes, serotino[*](serotino dv. -nae r.) autem germine mains, tardissimo suber. quibusdam geminatur[*](germinatur Gd Lugd.) germinatio, nimia[*](nimia Dv. minima r.)

Ex iis, quae hieme aquila exoriente, ut diximus, concipiunt, floret prima omnium amygdala mense Ianuario,[*](99) Martio vero pomum maturat[*](maturant d. -ra E.). ab ea proximae[*](proxime dv. a. S.) florent Armeniaca , dein[*](Armeniaca dein v. -nia cadent (-dunt d) in ll.) tuberes et[*](et dEv. set rD.) praecoces, illae peregrinae, hae[*](hae dv. hac DG. ac ED.) coactae; ordine autem naturae silvestrium primae sabucus, cui medulla plurima, et cui nulla, cornus mascula, urbanarum [*](urbanarum D2v. -norum r.) malus parvoque post, ut simul possit videri, pirus et cerasus et prunus. sequitur laurus, illam cupressus, dein punica, fici. et vites et oleae florentibus iam his germinant, concipiunt vergiliarum exortu. hoc sidus illarum est. floret autem solstitio vitis et, quae paulo serius incipit, olea. deflorescunt omnia septenis diebus non celerius , quaedam tardius, sed nulla pluribus bis septenis, omnia et intra VIII id. Iul. etesiarum praecursu.

[*](Th. H. III 4, 3–6.) Nec statim fructus sequitur in aliquibus. cornus enim circa solstitia reddit primo candidum, postea sanguineum. ex eo genere femina post autumnum fert bacas acerbas et ingustabiles cunctis animantibus, ligno quoque fungosa[*](fungosa dv. -so S. fumgosa DG. fumigoso E.) et inutilis[*](inutili GES.), cum mas e[*](cun mas e D2dB. summa se r.) fortissimis durissimisque [*](durissimisque D2S. quae D1. que r. quoque v.) sit. tanta differentia ab eodem genere fit sexu[*](sexu D2D. sceu E. seu r. sed G. del. v.). et terebinthus messibus reddit semen et acer et fraxinus, nuces et mala et pira praeterquam hiberna aut praecocia autumno, glandiferae serius etiamnum, vergiliarum occasu, aesculus tantum autumno, incipiente autem hieme quaedam genera mali pirique et suber. abies floret[*](floret D2dTD. -res rv.) croci colore

Citreae et iuniperus et ilex anniferae habentur, novusque fructus in his cum annotino pendet. in maxima tamen admiratione pinus est: habet fructum maturescentem , habet proximo anno ad maturitatem venturum ac deinde tertio. nec ulla arborum avidius se promittit; quo mense[*](quo mense dv. quod mense D2. qm??? se D1. quo se (si E) r.) ex ea nux decerpitur, eodem maturescit alia; sic dispensatur, ut nullo[*](nulla GdE.) non mense maturescant[*](maturescant dv. -cunt r.). quae se in arbore ipsa divisere, azaniae vocantur laeduntque ceteras, nisi detrahantur.

Fructum arborum solae nullum ferunt—hoc est ne semen quidem—tamarix[*](tamarix dv. -ris D2E. -ri r.), scopis[*](copiis E.) tantum nascens[*](post nascens D2ins. Nec semen tantum.), populus, alnus, ulmus Atinia, alaternus, cui folia inter ilicem et olivam. infelices autem existimantur damnataeque religione, quae[*](quae dv. om. r.) nequeseruntur umquam neque fructum ferunt. Cremutius auctor est numquam virere arborem, ex qua Phyllis se suspenderit. quae cummim[*](cummim et cummis S. gum- ll. v.) gignunt, post germinationem aperiunt[*](aperiuntur v. sed cfr. § 109 inflectunt, § 124 tingunt.); cummis non nisi fructu detracto spissatur.

[*](init.: Th. H. II 8, 1.) Novellae arbores carent fructu, quamdiu crescunt . perdunt facillime ante maturitatem palma, ficus, amygdala, malus, pirus, item punica, quae etiam roribus nimiis et pruinis florem amittit. qua de causa inflectunt ramos eius, ne subrecti umorem infestum excipiant atque contineant. pirus et amygdala, etiam si non pluat, sed fiat austrinum caelum aut nubilum, amittunt florem et primos fructus, si, cum defloruere, tales dies fuerint.

[*](Th. H. III 3, 5. C. II 3, 7. C. II 10, 1. Colum. V 10, 5. de arb. 19, 3.) Fiunt vero quaedam loci vitio infructuosa, sicut in Paro silva Cende[*](cende DGdD. -dae E. -da v. caedua B. videtur arboris nomen latere in cende (vel cende quae) et pro silua ponendum esse insula.) quae nihil fert. persicae arbores in Rhodo florent tantum. fit haec differentia et sexu, ut in[*](et sexu ut in iis D2D. et ex sexu in iis dv. e sex uiciniis DlG. ex uicinis E.) iis quae[*](quae DGED. que dG. esse v.) mares non ferunt; aliqui hoc permutant[*](permutant et D2dD. -tante D1G. -tantes Ev.) et mares esse quae ferant tradunt. facit et densitas sterilitatem.

Gignentium autem quaedam et lateribus ramorum et cacuminibus ferunt, ut[*](ut D2dv. et r.) pirus, punica, ficus, myrtus. cetero[*](cetera E.) eadem natura[*](matura D1GE.) quae frugibus. namque et in eis spica in cacumine nascitur, legumina in lateribus. palma sola, ut dictum est, in spathis habet fructum, racemis[*](13,30) propendentem.

[*](Th. C. V 1, 8 (6 extr.).) Reliquis sub folio pomum, ut protegatur, excepta fico[*](ficu d.), cui folium maximum umbrosissimumque[*](umbrissimumque D2GdE.) et ideo supra id pomum. eidem uni[*](eidem uni D2D. ei demum rv. eidemque G.) serius folium nascitur quam pomum. insigne proditur in quodam genere Ciliciae, Cypri, Helladis, ficos sub folio, grossos vero post folium nasci. ficus et

[*]((Athenaeus III 77e) Th. C. II 9, 13. H. I 14, 1.) Sunt[*](dist. D.) et biferae[*](biferae dv. -re D2. ibi fere r.) in isdem; in Ceo[*](ceo dE.cfr. Athen. III 77e. Cea v. caeco D1. oaeco G. coho D2. Coo D.) insula caprifici triferae sunt; primo fetu[*](fetu dv. fetus r.) sequens evocatur, sequenti tertius. hoc fici caprificantur. et caprifici autem ah adversis foliis nascuntur. biferae et in malis ac piris quaedam, sicut et praecoces. mains silvestris bifera. sequens eius fructus[*](fructus D2dv. -um r.) post arcturum, in apricis maxime. [*](Th. C. I 11, 3. Varro r. r. I 7, 6.)vites quidem et triferae sunt, quas ob id insanas[*](infanas dv. infra sanas DGE2. infrabsanas E1.) vocant, quoniam in his alia maturescunt, alia turgescunt, alia florent. M. Varro auctor est vitem fuisse Zmyrnae[*](Zmyrnae S. smy- Ev. my- r.) apud Matroon[*](Matroon P. -oum H. matream TVerc. -ean D2Gd. matrem an r. mare C e Varr. de re rust. I 7, 6.) triferam[*](tri- feram ll. v. biferam C e Varr. l. l.) et malum in agro Consentino[*](consentino dv. -ina r.). hoc autem evenit perpetuo in Venesi[*](uenesi ll. D. Tacapensi B coll. XVIII 188. frauennesi v.) Africae agro, de quo plura alias. ea est soli fertilitas. trifera est et cupressus. namque[*](18,188) bacae eius colliguntur mense Ianuario et Maio et Septembri, ternasque earum gerit[*](generit D1G.) magnitudines[*](magnitudinis DG (?) D.).

Est vero et in ipsis arboribus etiam onustis peculiaris differentia. summa sui parte fertiliores arbutus, quercus, inferiore iuglandes, fici mariscae. omnes quo magis senescunt , hoc maturius ferunt, et in apricis locis nec pingui 20 terra. silvestria[*](siluestria P. -triora ll. v.) omnia tardiora. quaedam ex his omnino nec maturescunt. item quae subarantur aut quae ablaqueantur celeriora neglectis. haec[*](haec D2dv. bacae r.) et fertiliora.

[*](Th. C. II 11, 10. 6.)Est[*](Est v. A DG.om.dE.an Alia (vel mira)?) etiamnum aetatis differentia. amygdala enim et pirus in senecta fertilissimae, ut et glandiferae et

contra morus tardissime senescit, fructu minime laborans, tarde et ea[*](ea D2dTv. a D1G.om.E.), quorum crispa materies, ut palma, acer, populus.

et subarata ocius senescunt, silvestria autem tardissime. atque in totum omnis cura fertilitatem adicit, fertilitas senectam. ideo et praeflorent talia[*](talia B. ealia D1G. alia rv.) et praegerminant, in totum[*](in totum ego. totum DGd. tota ES. atque in totum v.) praecocia fiunt, quoniam omnis infirmitas caelo magis oboedit[*](ob- oedit D2S. ob oidit f. oboccidit r.).

[*](Th. H. III 7, 3. III 16, 1 (cfr. III 15, 5).) Multae plura gignunt, ut diximus in glandiferis, inter quas[*](quas G. quae Ddv. que r.) laurus uvas suas maximeque sterilis, quae [*](26 sqq.) non gignit aliud; ob id a quibusdam mas existimatur. ferunt et abellanae iulos compactili callo, ad nihil utiles,