Ab urbe condita

post occasum solis signum receptui datum est; nocte utroque in castra reditum.

deinde quicquam eo anno rei memoria digna apud Sutrium gestum est, quia et ex hostium exercitu prima tota acies deleta uno proelio fuerat subsidiariis modo relictis, vix quod satis esset ad castrorum praesidium,

et apud Romanos tantum vulnerum fuit, ut plures post proelium saucii decesserint quam ceciderant in acie.

Q. Fabius, insequentis anni consul, bellum ad Sutrium excepit, collega Fabio C. Marcius Rutilus datus est.

ceterum et Fabius supplementum ab Roma adduxit et novus exercitus domo accitus Etruscis venit. anni iam erant,

cum inter patricios magistratus tribunosque nulla certamina fuerant, cum ex ea familia, quae velut fatales cum tribunis ac plebe simultates exercebat, certamen oritur.

Claudius censor circumactis decem et octo mensibus, quod Aemilia lege finitum censurae spatium temporis erat, cum C. Plautius, collega eius, magistratu se abdicasset, nulla vi conpelli, ut abdicaret, potuit.

P. Sempronius erat tribunus plebis, qui finiendae censurae intra

is cum identidem legem Aemiliam recitaret auctoremque eius Mam. Aemilium dictatorem laudibus ferret, qui quinquennalem ante censuram et longinquitate potestatis dominantem intra sex mensum et anni coegisset spatium,

“dic agedum” inquit, “ Claudi, quidnam facturus fueris, si eo tempore, quo C. Furius et M. Geganius censores fuerunt, censor fuisses.”

negare Appius interrogationem tribuni magno opere ad causam pertinere suam;

nam etsi tenuerit lex Aemilia eos censores, quorum in magistratu lata esset, quia post illos censores creatos legem populus iussisset quodque postremum iussisset, id ius ratumque esset, non tamen aut se aut eorum quemquam, qui post legem latam creati censores essent, teneri ea lege potuisse.

haec sine ullius adsensu cavillante Appio “en” inquit, “Quirites, illius Appi progenies, qui decemvir in annum creatus altero anno se ipse creavit,

tertio nec ab se nec ab ullo creatus privatus fasces et imperium obtinuit nec ante continuando abstitit magistratu, quam obruerent eum male parta, male gesta, male retenta imperia.

haec est eadem familia, Quirites, cuius vi atque iniuriis conpulsi extorres patria Sacrum montem cepistis;

haec, adversus quam tribunicium auxilium vobis haec, propter quam duo exercitus Aventinum insedistis; haec, quae faenebres leges, haec, quae agrarias semper inpugnavit.

haec conubia patrum et plebis interrupit; haec plebi ad curules magistratus iter obsaepsit. hoc est nomen multo quam Tarquiniorum infestius vestrae libertati.

itane tandem, Claudi? cum centesimus iam annus sit ab Mam. Aemilio dictatore, tot censores fuerint, nobilissimi fortissimique viri, nemo eorum duodecim tabulas legit? nemo id ius esse, quod postremo populus iussisset, sciit?

immo vero omnes scierunt et ideo Aemiliae potius

an hoc dicis, Appi, non teneri Aemilia lege populum? an populum teneri, te unum exlegem esse?