Ab urbe condita

atrox caedes circa signa Samnitium, fuga ab nulladum parte erat; adeo morte sola vinci destinaverant animis.

itaque Romani, et fluere iam lassitudine vires sentirent et diei multum superesse, accensi ira concitant se in hostem.

primum referri pedem atque inclinari rem in fugam apparuit; capi, occidi Samnis; nec superfuissent multi, ni nox victoriam magis quam proelium diremisset.

et Romani fatebantur numquam cum pertinaciore hoste conflictum, et Samnites, cum quaereretur, quaenam prima causa tam obstinatos movisset in fugam, oculos sibi Romanorum ardere visos aiebant vesanosque vultus et furentia ora; inde plus quam ex alia ulla re terroris ortum.

quem terrorem non pugnae solum eventu, sed nocturna profectione confessi sunt.

postero die vacuis hostium castris Romanus potitur, quo se omnis Campanorum gratulabunda effudit.

ceterum hoc gaudium magna prope clade in Samnio foedatum est. nam ab Saticula profectus Cornelius consul exercitum incaute in saltum cava valle pervium circaque insessum ab hoste induxit

nec prius, quam recipi tuto signa non poterant, capiti hostem vidit.

dum id morae Samnitibus est, quoad totum in vallem infimam demitteret agmen, P. Decius tribunus militum conspicit unum editum in

itaque consuli territo animi “videsne tu” inquit, “A. Corneli, cacumen illud supra hostem? arx illa est spei salutisque nostrae, si earn, quoniam caeci reliquere Samnites, inpigre capimus.

ne tu mihi plus quam unius legionis principes hastatosque dederis; cum quibus ubi evasero in summum, perge hinc omni liber metu teque et exercitum serva; neque enim moveri hostis, subiectus nobis ad omnes ictus, sine sua pernicie poterit.

nos deinde aut fortuna populi Romani aut nostra virtus expediet.”

ab consule accepto praesidio vadit occultus per saltum nec prius ab hoste est visus, quam loco, quem petebat, adpropinquavit.

inde admiratione paventibus cunctis cum omnium in se vertisset oculos, et spatium consuli dedit ad subducendum agmen in aequiorem locum et ipse in summo constitit vertice. Samnites,

dum illuc signa vertunt, utriusque rei amissa occasione neque insequi consulem nisi per eandem vallem, in qua paulo ante subiectum eum telis suis habuerant, possunt nec erigere agmen in captum super se ab Decio tumulum.

sed cum ira in hos magis, qui fortunam gerendae rei eripuerant, tum propinquitas loci atque ipsa paucitas incitat;

et nunc circumdare undique collem armatis volunt, ut a consule Decium intercludant, nunc viam patefacere, ut degressos in vallem adoriantur. incertos, quid agerent, nox oppressit.

Decium primum spes tenuit cum subeuntibus in adversum collem ex superiore loco se pugnaturum; deinde admiratio incessit, quod nec pugnam inirent nec, si ab eo consilio iniquitate loci deterrerentur, opere se valloque circumdarent.

centurionibus ad se vocatis: “quaenam illa inscitia belli ac pigritia est, aut quonam modo isti ex Sidicinis Campanisque victoriam pepererunt? atque illuc signa moveri ac

agitedum, ite mecum, ut, dum lucis aliquid superest, quibus locis praesidia ponant, qua pateat hinc exitus, exploremus.”