Ab urbe condita

multo aegrius alter ex tribunis militum, L. Furius, cum aetate et ingenio ferox tur multitudinis ex incertissimo sumentis animos spe inflatus.

hic per se iam milites incitatos insuper instigabat elevando, qua una poterat, aetate collegae, iuvenibus bella data dictitans et cum corporibus vigere et deflorescere animos; cunctatorem ex acerrimo bellatore factum et,

qui adveniens castra urbesque primo impetu capere sit solitus, eum residem intra vallum tempus terere, quid accessurum suis decessurumve hostium viribus sperantem,

quam occasionem, quod tempus, quem insidiis instruendis locum? frigere ac torpere senis consilia.

sed Camillo cum vitae satis tum gloriae esse; quid attinere cum mortali corpore uno civitatis, quam inmortalem esse deceat, pati consenescere vires? sermonibus tota in se averterat castra,

et cum omnibus locis posceretur pugna, “sustinere” inquit,

ad ea Camillus, quae bella suo unius auspicio gesta ad diem essent, negare in eis neque se neque populum Romanum aut consilii sui aut fortunae paenituisse; nunc scire se collegam habere iure imperioque parem, vigore aetatis praestantem;

itaque se, quod ad exercitum attineat, regere consuesse, non regi; collegae imperium se non posse inpedire. dis bene iuvantibus ageret, quod e re publica duceret;

aetati suae se veniam ear petere, ne in prima acie esset; quae senis munia in bello sint, iis se non defuturum. id a dis inmortalibus precari, ne qui casus suum consilium laudabile efficiat. nec ab hominibus salutaris sententia

nec a dis tam piae preces auditae sunt. primam aciem auctor pugnae instruit, subsidia Camillus firmat validamque stationem pro castris opponit; ipse edito loco spectator intentus in eventum alieni consilii constitit.

simul primo concursu concrepuere arma, hostis dolo, non metu pedem rettulit.

lenis ab tergo clivus erat inter aciem et castra; et, quod suppeditabat, aliquot validas cohortes in castris armatas instructasque reliquerant, quae inter commissum iam certamen, ubi vallo adpropinquasset hostis, erumperent.

Romanus cedentem hostem effuse sequendo in locum iniquum pertractus opportunus huic eruptioni fuit. versus itaque in victorem terror et novo hoste et supina valle Romanam inclinavit aciem.

instant Volsci recentes, qui e castris impetum fecerant; integrant et illi pugnam, qui simulata cesserant fuga. iam non recipiebat se Romanus miles, sed inmemor recentis ferociae veterisque decoris terga passim dabat atque effuso cursu castra repetebat,

cum Camillus subiectus ab circumstantibus in equum et raptim

vestra ilia temeritas, vestra ignavia haec est. secuti alium ducem sequimini nunc Camillum et, quod ductu meo soletis, vincite. quid vallum et castra spectatis? neminem vestrum illa nisi victorem receptura sunt.”

pudor primo tenuit effusos; inde, ut circumagi signa obvertique aciem viderunt in hostem, et dux, praeterquam quod tot insignis triumphis, etiam aetate venerabilis, inter prima signa, ubi plurimus labor periculumque erat, se offerebat, increpare singuli se quisque et alios, et adhortatio in vicem totam alacri clamore pervasit aciem.

neque alter tribunus rei defuit, sed missus a collega restituente peditum aciem ad equites, non castigando, ad quam rem leviorem auctorem eum culpae societas fecerat, sed ab imperio totus ad preces versus orare singulos universosque, ut se reum fortunae eius diei crimine eximerent:

“abnuente ac prohibente collega temeritati me omnium potius socium quam unius prudentiae dedi. Camillus in utraque vestra fortuna suam gloriam videt; ego, ni restituitur pugna, quod miserrimum est, fortunam cum omnibus, infamiam solus sentiam.”

visum est in fluctuante acie tradi equos et pedestri pugna invadere hostem. eunt insignes armis animisque, qua premi parte maxime peditum copias vident. nihil neque apud duces neque apud milites remittitur a summo certamine animi.