Ab urbe condita

M. Porcius consul, postquam abrogata lex Oppia est, extemplo viginti quinque navibus longis, quarum quinque sociorum erant, ad Lunae portum profectus est eodem exercitu convenire iusso

et edicto per maritimam misso navibus omnis generis contractis ab Luna proficiscens edixit, ut ad portum Pyrenaei sequerentur; inde se frequenti classe ad hostis iturum.

praetervecti Ligustinos montes sinumque ad diem, quam dixerat, convenerunt. inde Rhodam ventum, et praesidium Hispanorum, quod in castello erat,

vi deiectum. ab Rhoda secundo vento Emporias perventum. ibi copiae praeter socios navales in terram expositae.

iam tunc Emporiae duo oppida erant muro divisa. Graeci habebant, a Phocaea, unde et Massilienses, oriundi, alterum Hispani;

sed Graecum oppidum in mare expositum totum orbem muri minus quadringentos passus habebat, Hispanis retractior a mari trium milium passuum in circuitu murus erat.

tertium genus Romani coloni ab divo Caesare post devictos Pompei liberos adiecti. in corpus unum confusi omnes Hispanis prius,

postremo et Graecis in civitatem Romanam adscitis. miraretur, qui tum cerneret, aperto mari ab altera ab altera Hispanis, tam fera et bellicosa gente, obiectis, quae res eos tutaretur. disciplina erat custos infirmitatis, quam inter validiores optime timor continet.

partem muri versam in agros egregie munitam habebant, una tantum in eam regionem porta imposita, cuius adsiduus custos semper aliquis ex erat.

nocte pars tertia civium in muris excubabat,

Hispanum neminem in urbem recipiebant; ne ipsi quidem temere urbe excedebant. ad mare patebat omnibus exitus.

porta ad Hispanorum oppidum versa numquam nisi frequentes, pars tertia fere, cuius proxima nocte vigiliae in muris fuerant,

egrediebantur. causa exeundi haec erat: commercio eorum Hispani, imprudentes maris, gaudebant mercarique et ipsi ea, quae externa navibus inveherentur, et agrorum exigere fructus volebant. huius mutui usus desiderium, ut Hispana urbs Graecis pateret,

faciebat. erant etiam eo tutiores, quod umbra, Romanae amicitiae latebant, quam sicut minoribus viribus quam Massilienses, pari colebant fide. quoque consulem exercitumque comiter ac benigne acceperunt.