Ab urbe condita

cum Caesone filio suo virtutem, constantiam, omnia iuventutis belli domique decora pulsa ex

quia in Capitolio non fuit, minus supplicii quam Ap. Herdonius meruit? plus hercule aliquanto, qui vere rem aestimare velit. Herdonius, si nihil aliud, hostem se fatendo prope denuntiavit, ut arma caperetis; hic negando bellum esse arma vobis ademit nudosque servis vestris et exulibus obiecit.

et vos — C. Claudi pace et P. Valeri mortui loquar — prius in clivum Capitolinum signa intulistis, quam hos hostis de foro tolleretis? pudet deorum hominumque. cum hostes in arce, in Capitolio essent, exulum et servorum dux profanatis omnibus in cella Iovis optimi maximi habitaret, Tusculi ante quam Romae sumpta sunt arma;

in dubio fuit, utrum L. Mamilius, Tusculanus dux, an P. Valerius et C. Claudius consules Romanam arcem liberarent; et qui ante Latinos ne pro se quidem ipsis, cum in finibus hostem haberent, attingere arma passi sumus, nunc, nisi Latini sua sponte arma sumpsissent, capti et deleti eramus.

hoc est, tribuni, auxilium plebi ferre, inermem eam hosti trucidandam obicere? scilicet, si quis vobis humillimus homo de vestra plebe, quam partem velut abruptam a cetero populo vestram patriam peculiaremque rem publicam fecistis, si quis ex his domum suam obsessam a familia armata nuntiaret, ferendum auxilium putaretis:

Iuppiter optimus maximus exulum atque servorum saeptus armis nulla humana ope dignus erat?

et hi postulant, ut sacrosancti habeantur, quibus ipsi dii neque sacri neque sancti sunt? at enim divinis humanisque obruti sceleribus legem vos hoc anno perlaturos dictitatis. tum hercule illo die, quo ego consul sum creatus, male gesta res publica est, peius multo, quam cum P. Valerius consul periit, si tuleritis.

iam primum omnium” inquit, “Quirites, in Volscos

Moverat plebem oratio consulis; erecti patres restitutam credebant rein publicam. consul alter, comes animosior quam auctor, suscepisse collegam priorem actiones tam gravis facile passus, in peragendis consularis officii partem ad se vindicabat.

tum tribuni eludentes velut vana dicta persequi quaerendo, quonam modo exercitum educturi consules essent, quos dilectum habere nemo passurus esset?

“nobis vero” inquit Quinctius “nihil dilectu opus est, cum, quo tempore P. Valerius ad recipiundum Capitolium arma plebi dedit, omnes in verba iuraverint conventuros se iussu consulis nec iniussu abituros.

edicimus itaque, omnes, qui in verba iurastis, crastina die armati ad lacum Regillum adsitis.” cavillari tribuni et populum exsolvere religione velle: privatum eo tempore Quinctium fuisse, cum sacramento adacti sint.