Res Rustica

Plerique tamen etiam ab aestivo solstitio non putant bonam pullationem, quod ab eo tempore etiam si facilem educationem habent, iustum tamen non capiunt incrementum. Verum suburbanis [*](educant a: educent SAc. ) [*](convenient S: conveniet a: conveniunt A: convenit c. ) [*](exclusi edd.: excusi SA: excussi ac. ) [*](negant Aa: necant S: negat c. ) [*](impar observatur om. S. ) [*](Martis XIX edd.: Maio viii (aut novem) SAac. ) [*](unum et viginti Aprili edd.: undecim Aprili SAa: unde cum Aprili c. ) [*](totidem edd.: tredecim (aut XIII) SAac. )

Diebus quibus animantur ova, et in speciem volucrum conformantur, ter septenis opus est gallinaceo generi. At pavonino[*]()et anserino, paulo amplius ter novenis. Quae si quando fuerint supponenda gallinis, prius eas incubare decem diebus fetibus alienigenis patiemur. Tum demum sui generis quattuor ova, nec plura quam quinque fovenda recipient. Sed et haec quam maxima: nam ex pusillis aves minimae [*]()nascuntur.

Cum deinde quis volet quam plurimos mares excludi, longissima quaeque et acutissima ova subiciet: et rursus cum feminas, quam rotundissima. Supponendi autem consuetudo tradita est ab iis, qui religiosius haec administrant, eiusmodi. Primum quam secretissima cubilia legunt,[*]()ne incubantes matrices ab aliis avibus inquietentur: deinde antequam consternant ea, diligenter emundant, paleasque, quas substraturi sunt, sulfure et bitumine atque ardente teda perlustrant, et expiatas [*](pavonino ac: pavone SA. ) [*](minimae scripsi: minima SA: minutae ac. ) [*](legunt SA: eligunt ac. )

Plurimi etiam infra cubilium stramenta graminis aliquid et ramulos lauri, nec minus alii capita cum clavis ferreis subiciunt: quae cuncta remedio creduntur esse adversus tonitrua, quibus vitiantur ova, pullique semiformes interimuntur antequam toti partibus suis consummentur.

Servat autem qui subicit,[*]()ne singula ova[*]()in cubili manu componat,[*]()sed totum ovorum numerum in alveolum ligneum conferat, deinde universum leniter in praeparatum nidum transfundat.

Incubantibus autem gallinis iuxta ponendus est cibus, ut saturae studiosius nidis immorentur, neve longius evagatae refrigerent ova, quae quamvis pedibus ipsae convertant,[*]()aviarius tamen cum desilierint matres, circumire debet,[*]()ac manu versare, ut aequaliter calore concepto facile animentur, quin etiam si qua unguibus laesa vel fracta sunt, ut removeat. Idque cum fecerit duodeviginti diebus,[*]()die undevigesimo animadvertat an pulli rostellis ova pertuderint, et auscultetur, si pipiant. Nam saepe propter crassitudinem putaminum [*]()

erumpere non queunt. Itaque haerentes pullos manu eximere oportebit, et matri fovendos subicere, idque non amplius triduo facere. Nam post unum et vigesimum diem silentia ova carent animali- [*](subicit ac A2: qui subl A2: quis ubi S. ) [*](ova om. SAac. ) [*](componat ac: componant SA. ) [*](quamvis pedibus ipse convertant ac: quam ipse convert S: quam ipsa confero A. ) [*](debent SAac. ) [*](duodeviginti diebus om. ac. ) [*](putaminum ac: putaminarum SA. )

Postero die, cum grex fuerit effectus, hoc modo deponatur.[*]()Cribro viciario, vel etiam loliario, qui iam fuerit in usu, pulli superponantur, deinde puleii [*]()surculis fumigentur. Ea res videtur prohibere pituitam,

quae celerrime teneros interficit. Post haec cavea cum matre claudendi sunt, et farre hordeaceo cum aqua incocto, vel adoreo farre vino resperso modice alendi. Nam maxime cruditas vitanda est: et ob hoc iam tertia die cavea cum matre continendi sunt, priusque quam emittantur ad recentem cibum, singuli tentandi, ne quid hesterni habeant in gutture. Nam nisi vacua est ingluvies, cruditatem significat,

abstinerique debent, dum concoquant. Longius autem non est permittendum teneris evagari, sed circa caveam continendi sunt, et farina hordeacea pascendi dum corroborentur: cavendumque ne a serpentibus adflentur, quarum odor tam pestilens est, ut interimat universos. Id vitatur saepius incenso cornu cervino, vel galbano, vel muliebri capillo: quorum omnium fere nidoribus praedicta pestis [*](retineatur SAc: detineatur a. ) [*](deponatur SAa: deponitur c edd. ) [*](pulei codd.: pulegii edd. a Mentha pulegium. b See note on p. 260. )

submovetur. Sed et curandum erit, ut tepide habeantur. Nam nec calorem nec frigus sustinent. Optimumque est intra officinam clausos haberi cum matre, et post quadragesimum diem potestatem vagandi fieri. Sed primis quasi infantiae diebus pertractandi sunt, plumulaeque sub cauda clunibus [*]()detrahendae, ne stercore coinquinatae durescant et naturalia praecludant.

Quod quamvis caveatur, saepe tamen evenit, ut alvus exitum non habeat. Itaque pinna perfunditur, et iter digestis cibis praebetur. Saepe etiam iam [*]()validioribus factis, atque ipsis matribus etiam vitanda pituitae [*]()pernicies erit. Quae ne fiat, mundissimis vasis et quam purissimam praebebimus aquam: nec minus gallinaria semper fumigabimus, et emundata stercore liberabimus.

Quod si tamen pestis permanserit, sunt qui micas [*]()alii tepido madefaciunt oleo et[*]()'faucibus inserant. Quidam hominis urina tepida rigant ora, et tamdiu comprimunt, dum eas amaritudo cogat per nares emoliri pituitae nauseam.[*]()Uva [*]()quoque, quam Graeci ἀγρίαν σταφυλὴν vocant, cum cibo mixta prodest; [*]()vel eadem pertrita, et cum aqua potui data.

Atque haec remedia mediocriter laborantibus adhibentur. Nam si pituita circumvenit oculos, et iam cibos avis respuit, ferro rescinduntur genae, et coacta sub oculis sanies omnis exprimitur: atque ita paulum [*](clunibus a: erunibus SA. ) [*](saepe etiam iam SA: saepe iam etiam a: sed etiam iam c. ) [*](pituitae om. SA. ) [*](micas SA: spicas ac. ) [*](madefaciant oleo et SA: madefactas oleo ac. ) [*](nauseam edd.: nausa SA: nausea ac. ) [*](uva edd.: aqua SA: una ac. ) [*](prodest ac: prodent SA. )

triti salis vulneribus infricatur.[*]()Id porro vitium maxime nascitur cum frigore et penuria cibi laborant aves: item cum per aestatem consistens in cohortibus aqua potatur: [*]()item cum ficus aut uva immatura nec ad satietatem permissa est, quibus scilicet cibis abstinendae sunt aves: eosque ut fastidiant efficit uva labrusca de vepribus immatura lecta, quae cum farre triticeo [*]()minuto cocta obicitur esurientibus, eiusque sapore offensae aves omnem aspernantur uvam. Similis ratio est etiam caprifici, quae dococta cum cibo praebetur avibus, et ita fici fastidium creat.

Mos quoque, sicut in ceteris pecudibus, eligendi quamque optimam et deteriorem vendendi, servetur [*]()etiam in hoc genere, ut [*]()per autumni tempus omnibus annis, cum fructus earum cessat, numerus quoque minuatur. Submovebimus autem veteres, id est, quae trimatum excesserunt: item quae [*]()aut parum fecundae, aut parum bonae [*]()nutrices sunt, et praecipue quae ova vel sua vel aliena consumunt: nec minus, quae velut mares [*]()cantare atque etiam calcare [*]()coeperunt: item serotini pulli, qui ab solstitio nati capere iustum incrementum non potuerunt. In masculis autem non eadem ratio servabitur; sed tamdiu custodiemus generosos,

quamdiu feminas implere potuerint. Nam rarior est in his avibus mariti bonitas. Eodem quoque tempore [*](infricatur c: infricantur Aa: infriantur S. ) [*](cohortibus aqua potatur ac: cohortibus fuit aqua SA. ) [*](ordeo triticeo ac: hordeo tritico A: hordeo trittico S. ) [*](post servetur add. ne SA. ) [*](ut om. SA. ) [*](itemque aut parum S. ) [*](parum bonae om. SA. ) [*](velut mares ac: vel mane SA. ) [*]( atque etiam calcare om. SA: atque calcare a: aut etiam calcare c. )

Ovorum quoque longioris temporis custodia non aliena est huic curae: quae commode servantur per hiemem, si paleis obruas, aestate, si furfuribus. Quidam prius trito sale sex horis adoperiunt: deinde eluunt, atque ita paleis aut furfuribus obruunt. Nonnulli solida, multi etiam fresa faba coaggerant: alii salibus integris adoperiunt: alii muria tepefacta durant.

Sed omnis sal,[*]()quemadmodum non patitur putrescere, ita minuit ova, nec sinit plena permanere: quae res ementem deferret. Itaque ne in muriam quidem qui demittunt, integritatem ovorum conservant.

Pinguem quoque facere gallinam, quamvis fartoris, non rustici sit officium, tamen quia non aegre contingit, praecipiendum putavi. Locus ad hanc rem desideratur maxime calidus, et minimi luminis, in quo singulae caveis angustioribus vel sportis inclusae pendeant aves, sed ita coarctatae, ne versari possint.