Res Rustica

aliter culta celeriter deficiunt. Nam quamvis adhibeatur cura, plurimae salices intereunt. Quarum in locum [*]()ex propinquo mergi [*]()propagari debent, curvatis et defossis cacuminibus,[*]()quibus restituatur quicquid intercidit. Anniculus deinde mergus decidatur a stirpe, ut suis radicibus tamquam vitis ali possit.

Perarida loca, quae genus id virgultorum non recipiunt, genistam postulant. Eius cum sit satis firmum tum etiam lentissimum est vinculum. Seritur autem semine, quod cum est natum, vel defertur bima viviradix, vel relicta cum id tempus excessit, omnibus annis more segetis iuxta terram demeti potest. Cetera vincula, qualia sunt ex rubo, maiorem operam sed in egeno tamen necessariam exigunt.

Perticalis fere salix eundem agrum, quem viminalis, desiderat; melior tamen riguo provenit. Atque ea taleis conseritur, et cum germinavit, ad unam perticam summittitur, crebroque foditur atque exherbatur nec minus quam vinea pampinatur, ut in longitudinem ramorum [*]()potius quam in lati- [*](detrahit SAa. ) [*](Nam cM, edd.: At a: ab SA, Sobel. ) [*](commode SAa, Sobel: prospere commode (commodeque iii )cM: prospere vulgo. ) [*](ideoque SAa: itaque vett. edd.: ideo vulgo. ) [*](facienda SAa, vett. edd. ) [*](loco Aac, edd. ante Schn. ) [*](mergis SAacM, Ald., Gesn. ) [*](sic vulgo: curvata et defossa cacumina SAacM, vett. edd. ) [*]( ramorum om. SA. )

Harundo minus alto 2 pastinato, melius tamen bipalio seritur. Ea cum sit vivacissima nec recuset ullum locum, prosperius resoluto quam denso; umido, quam sicco; vallibus, quam clivis; 3 fluminum ripis, et limitibus ac vepribus 4 commodius quam mediis agris deponitur.

Seritur bulbus radicis, et talea calami; nec minus toto prosternitur corpore. Bulbus tripedaneis intervacantibus spatiis obrutus anno celerius maturam perticam praebet. Talea et tota harundo serius praedicto tempore evenit. Sed sive recisa in dupondium et semissem talea, sive totae harundines prostratae deponentur,[*]()exstent earum cacumina;6quod si obruta sunt, totae putrescunt.

Sed cultus harundineti [*]()primo triennio non alius est quam ceteris. Cum deinde consenuit, repastinandum est. Ea est autem senectus, cum vel exaruit situ et inertia plurium annorum, vel ita densatum est, ut gracilis et cannae similis harundo prodeat.

Sed illud de integro refodi debet; hoc [*](super SAa. ) [*](alto SAacM: alte edd., deinde pastinatur Ald., Gesn. ) [*](clivi3 edd.,: dumis SAacM. ) [*](vepribus ScM, vett. edd.: veperibus a: veribus A: vepretis vulgo. ) [*](deponentur cM, vett. edd.: deponeretur SAa: deponantur vulgo. ) [*](oportet post cacumina add. vulgo. ) [*](harundineti scripsi: harundinetis vel arundinetis codd., edd. )

Tempus repastinandi et conserendi est priusquam oculi harundinum egerminent. Caeditur deinde post brumam; nam usque in id tempus incrementum capit, ac tum compescitur,[*]()cum obriguit hiberno frigore. Fodiendum quotiens et vineta; sed macies eius cinere vel alio stercore iuvanda est, propter quod caesum plerique incendunt harundinetum.

Castanea roboribus proxima est, et ideo stabiliendis vineis habilis. Tum in repastinato nux posita celeriter emicat, et post quinquennium caesa more salicis 6 recreatur, atque 7 in palum formata fere usque in alteram caesionem perennat. Ea pullam terram et resolutam desiderat; sabulonem umidum vel refractum tofum non respuit; opaco et septentrionali clivo laetatur;spissum solum et rubricosum [*]()reformidat.

Seritur ab Novembri mense per totam hiemem sicca terra et repastinata in altitudinem dupondii et semissis. Nuces [*]()in ordinem semipedalibus; ordines autem quinum pedum spatiis [*](dirarari SA, Sobel: disrarari aM, ei vulgo: disrari c. ) [*](castrationem M, Ald., Gesn.: stipationem SAac, vett, edd., Schn., Sobel. ) [*](refectio SAaM, Sobel: refodio c: resectio edd. ) [*](velut indices calami SAac: indices velut calami M: calami velut indices vulgo. ) [*](conficitur Aac: conficitur compescitur M. ) [*](salicis SAa: salicti cM, edd. ) [*](neque SA, Schn. ) [*](solum et rubricosum om. 8A: et rubricosum om. a. ) [*]( nucē SA: nucem cM: crucem a. )

Simul atque semina stilaverint, [*]()etiam bima transferri queunt, intervelluntur, ac bini pedes arbusculis vacui relinquuntur, ne densitas plantas emaciet. Spissius [*]()autem propter varios casus deponitur: nam interdum priusquam enascatur, aut siccitatibus nux inarescit, aut aquarum abundantia putrescit; interdum subterraneis animalibus sicuti muribus [*]()et talpis infestatur. Propter quae saepe novella castaneta[*]()calvescunt; atque ubi frequentanda sunt, melius ex vicino, si competit, mergi more pertica declinata propagatur, quam exempta reseritur.

Haec enim velut immota sua sede vehementer germinat; at quae radicibus exempta et deposita est, biennio reformidat. Propter quod compertum est commodius nucibus quam viviradicibus eiusmodi silvas institui. Spatia huiusce sationis, quae supra scripta sunt, capita castanearum recipiunt MMDCCCLXXX, cuius summae, sicut ait Atticus, ex facili iugera singula praebebunt statuminum duodena milia. Etenim taleae propius stirpem recisae quadrifidas [*]()plerumque, ac deinde secundae taleae eiusdem arboris bifidas [*]()ridicas sumministrant; quod genus fissilis adminiculi [*](stilaverint Schn.: stillaverint SAa, et plerique: distillaverit c: destilaverunt M. ) [*](ipsius SAa: spissus c. Deinde semen post autem add. vulgo, om. codd. ) [*](sicuti muribus om. SA. ) [*](castanieta SAac. ) [*](quadripedas SAc. ) [*]( vi fluvias SA: bifluvias a. )

manet diutius quam teres palus. Cultus idem est positionis fossionisque [*]()qui vineae. Supputari debet bima, quin etiam trima; nam bis ferro repetenda est veris [*]()principio, ut incitetur eius proceritas. Potest etiam quercus simili ratione seri; verum biennio tardius quam castanea deciditur. Propter quod ratio postulat tempus potius lucrari, nisi si dumosi glareosique montes, atque ea genera terrae, quae supra diximus, glandem magis quam castaneam postulabunt.

Haec de vineis Italicis vinearumque instrumentis, quantum reor, non inutiliter et abunde disseruit mox agricolarum provincialium vineaticos nec minus nostratis et Gallici arbusti cultus traditurus. [*](fossionis positionisque vulgo, sed inclusit Schn.: positionis qui SAc: positionis fossionis qui a: fossionis qui M. ) [*](verni SAacM. )

Prioribus libris, quos ad te de constituendis colendisque vineis, Silvine, scripseram, nonnulla defuisse dixisti, quae agrestium operum studiosi desiderarent; neque ego infitior aliqua me praeteriisse, quamvis inquirentem sedulo, quae nostri saeculi cultores quaeque veteres literarum monumentis prodiderunt: sed cum sim professus 1 rusticae rei praecepta, nisi fallor, asseveraveram, quae vastitas 2 eius scientiae contineret, non cuncta me dicturum, sed plurima. Nam illud in unius hominis prudentiam cadere non poterat.

Neque enim est ulla disciplina, non ars, quae singulari [*]()consummata sit ingenio. Quapropter ut in magna silva boni venatoris est indagantem feras quamplurimas capere; nec cuiquam culpae fuit non omnes cepisse: ita nobis [*](sim professus c: sum professus a: summo festus SA. ) [*](vastitas ac: unitas SA. ) [*](singulari ac: consulari SA. )

Quod ego non agricolae sed mensoris officium esse dicebam: cum praesertim ne architecti quidem, quibus necesse est mensurarum nosse rationem, dignentur consummatorum aedificiorum, quae ipsi disposuerint, modum comprehendere, sed aliud existiment professioni suae convenire, aliud eorum, qui iam exstructa [*]()metiuntur, et [*]()imposito [*]()calculo perfecti operis rationem computant. Quo magis veniam tribuendam esse nostrae disciplinae censeo, [*]()si eatenus progreditur, ut dicat, qua quidque ratione faciendum, non quantum id sit quod effecerit.

Verum quoniam familiariter a nobis tu quoque, Silvine, praecepta mensurarum desideras, obsequar voluntati tuae, cum eo, ne dubites id opus geometrarum magis esse quam rusticorum, desque veniam, si quid in eo fuerit erratum, cuius scientiam mihi non vindice Sed ut ad rem redeam, modus omnis areae pedali mensura comprehenditur, qui [*]()digitorum est XVI. [*](exstructa ac: exstructam S: extrunctam A. ) [*](post et add. SA iuncturae: om. ac. ) [*](imposito Aac: posito S. ) [*](censeo add. edd. ) [*](qui Aac: quia S. )

Actus quadratus undique finitur pedibus CXX. Hoc duplicatum facit iugerum, et ab eo, quod erat iunctum, nomen iugeri usurpavit: sed hunc actum provinciae Baeticae rustici acnuam [*]()vocant: itemque triginta pedum latitudinem et CLXXX longitudinem porcam dicunt.

At Galli candetum [*]()appellant in areis urbanis spatium centum pedum, in agrestibus autem pedum CL.. [*]()Semi-iugerum quoque arepennem vocant. Ergo (ut dixi) duo actus iugerum efficiunt longitudinem pedum CCXL, latitudinem pedum CXX. Quae utraeque summae in se multiplicatae quadratorum faciunt pedum milia viginti octo et octingentos. Stadium deinde habet passus CXXV, id est pedes DCXXV, quae mensura octies efficit mille passus, sic veniunt quinque milia pedum.