Res Rustica

Vitiosa est, ut mea fert opinio. Iulii Attici satio, quae contortis capitibus malleolum recipit; eiusque rei vitandae non una ratio [*]()est. Primum quod nulla stirps ante quam deponatur vexata et infracta melius provenit quam quae integra et inviolata sine iniuria deposita est; deinde quicquid recurvum et sursum versus spectans [*]()demersum est, cum tempestivum eximitur, in modum hami repugnat obluctanti fossori, et velut uncus infixus solo, ante quam extrahatur, pracrumpitur. Nam fragilis est ea parte materia, qua torta et recurvata, cum deponeretur, ceperat vitium; propter quod praefractam maiorem partem radicum amittit.

Sed ut incommoda ista praeteream, certe illud, quod est inimicissimum, dissimulare nequeo; nam paulo ante, cum de summa parte sarmenti disputarem, quam sagittam dixeram vocitari, colligebam fere intra quintam vel sextam gemmam,quae sint proximae veteri sarmento,

fructum edi.[*]()Hanc ergo fecundam partem consuluit, qui contorquet malleolum; quoniam et ea pars, quae duplicatur, tres gemmas vel quattuor obtinet, et reliqui duo vel tres fructuarii oculi penitus in terram deprimuntur,[*]()mersique non materias sed radices creant.Ita evenit ut [*]()quod in sagitta non [*](redeamus M, edd.: om. SAac, et inclusit Schn. ) [*](ut narratio Aac. ) [*](spectans M, et vulgo: spectant SA: spectat ac, vett. edd. ) [*]( fructum edi Schn. ex conieci. Gesn.: fructu medii SAac: fructus medii M, edd. ante Schn. ) [*]( deprimantur SAacM. ) [*]( ut edd.: sed SAacM. )

Quid quod plurimum interest ut malleolus, qui deponitur, ea parte qua est a matre decisus, coalescat, et celeriter cicatricem ducat? Nam si id factum non est, velut per fistulam ita per apertam vitis medullam nimius umor trahitur, idemque truncum cavat; unde formicis aliisque animalibus, quae putrefaciunt crura vitium, latebrae praebentur. Hoc autem evenit retortis seminibus; cum enim per exemptionem imae partes eorum praefractae sunt, apertae medullae deponuntur; atque inrepentibus aquis praedictisque animalibus celeriter senescunt. Quare pangendi optima est ratio recti malleoli, cuius imum caput, cum consertum est bifurco pastini, angustis faucibus ferramenti facile continetur ac deprimitur; idque sarmentum sic demersum [*]()citius coalescit. Nam et radices e capite, qua recisum est, emittit, eaeque cum accreverunt cicatricem obducunt, et alioquin plaga ipsa deorsum spectans non tantum recipit umorem quantum illa quae reflexa et resupina more infundibuli per medullam transmittit quicquid aquarum caelestium superfluxit. [*]() [*](sic Schn. cum Pontedera: in salictam conseranda (-o A) SA: in sanctam (-a) conserando ac: in salicto conserendo ii/, et vulgo ante Schn. ) [*](sic codd: facere longiorem edd. ) [*](pampinus (panpinus SA) pullat (expullat c, expullulat M) codd. ) [*](sterilis et deinde feracis (ferax M) SAacM. ) [*](demersum SAacM: depressum edd. vulgo. ) [*]( superfluit cM, et vulgo ante Schn. )

Longitudo, quae debeat esse malleoli, parum certa est, quoniam sive crebras gemmas habet, brevior faciendus est; seu raras, longior. Ac tamen 1 nec maior pede nee dodrante minor esse debet: hic ne per summam 2 terrae sitiat aestatibus; ille ne depressus altius cum adoleverit, exemptionem difficilem praebeat. Sed haec in plano. Nam in clivosis,ubi terra decurrit, potest palmipedalis deponi.

Vallis et uliginosi campi situs patitur [*]()etiam trigemmem, qui est paulo minor dodrante, longior utique semipede. Isque non ab eo trigemmis dictus est quod omnino trium oculorum est, cum fere circa plagam, qua matri abscisus est, plenus sit germinum; [*]()sed quod his exceptis quibus est frequens in ipso capite tres deinceps articulos totidemque gemmas habet. Super cetera illud quoque sive malleolum sive viviradicem serentem praemoneo, ne semina exarescant, immodicum ventum solemque vitare, qui uterque non incommode arcetur obiectu vestis aut cuiuslibet densi teguminis.

[*]()Verumtamen praestat eligere sationi silentis vel certe placidi spiritus diem.Nam sol umbraculis facile depcllitur. Sed illud etiam, quod nondum tradidimus, ante quam disputationi clausulam imponamus, dicendum est: uniusne [*]()an plurium generum vites habendae sint, eaeque [*]()separatae ac distinctae specialiter, an [*](Ac tamen SAac: Attamen M, edd. )[*](summam SAacM, vett. edd.: summa Ald., Gesn., Schn. )[*](situ sentitur Aac: situs seritur M: situ serimus vulgo ante Schn. )[*](germinum SAacM: gemmarum edd. )[*](teguminis SAaM: tegminis c, et vulgo. )[*](uniusne S, Schn.: ne Aa: ut c: utrum M: om. cett. edd. )[*](eaeque M, et vulgo: aeque SA, vett. edd.: que a: ut quare c. )

Prudentis igitur agricolae est vitem, quam praecipue probaverit, nulla interveniente alterius notae 1 stirpe conserere, numerumque quam maximum eius semper augere. Sed et 2 providentis est diversa quoque genera deponere. Neque enim umquam sic mitis ac temperatus est annus, ut nullo incommodo vexet aliquod vitis genus: sive 3 siccus est, id quod umore proficit,4 contristatur; seu pluvius, quod siccitatibus gaudet; seu frigidus et pruinosus, quod non est patiens uredinis; seu fervens, 5

quod vaporem non sustinet. Ac ne nunc mille tempestatum iniurias persequar, semper est aliquid quod vineas offendat. Igitur si unum genus severimus, cum id acciderit quod ei noxium est, tota vindemia privabimur; neque enim ullum erit subsidium, cui diversarum notarum stirpes non fuerint. b At [*]()si varii generis vineta fecerimus, aliquid ex iis inviolatum erit quod fructum perferat.

Nec tamen ea causa nos debet compellere ad multas vitium varietates: sed quod iudicaverimus eximium genus, id quantae possimus [*]()multitudinis efficiamus; quod deinde proximum a primo; tum quod est tertiae notae vel quartae quoque. Eatenus velut athletarum [*]()quodam contenti simus tetradio;[*]()satis est [*](nota SAac. ) [*](et S, Schn.: om. reliqui. ) [*](enim add. vulgo: deest codd. ) [*](quod (h)umore proficit Ald., Gesn. Schn.: om. SAa, et umore proficit om. cM. ) [*](perurens S. ) [*](diversarum fuerint om. SAac, vett. edd.: cui fuerint om. M. ) [*](Ad SA: et c: Quod Schn. ) [*](possimus SAaM, Sobel: possumus vulgo. ) [*]( athletarum Schn.: letarum SacM: laetarum A: lectarum vulgo. ) [*]( sic Gesn., Schn.: tetradeo vett. edd.: tetartaeo Ald.: conten simus tetra deo S: contempsimus tetradeo AacM. )

De altero, quod mox proposueram, nihil dubito quin per species digerendae vites disponendaeque sint in proprios hortos, semitis ac decumanis distinguendae: non quod aut ipse potuerint[*]()a meis familiaribus hoc obtinere, aut ante me quisquam eorum, qui [*]()quam maxime id probaverit,[*]()effecerit. Est enim omnium rusticorum operum difficillimum, quia et summam diligentiam legendis desiderat seminibus, et in his [*]()discernendis maxima [*]()plerumque felicitate et prudentia opus est; sed interdum, quod ait divinus auctor Plato, rei nos pulchritudo trahit vel ea consectandi, quae propter infirmitatem commortalis [*]()naturae consequi nequeamus.

Istud tamen, si aetas suppetat et scientia facultasque cum voluntate congruant, non aegerrime perficiemus;[*]()quamvis non minimo [*]()aetatis spatio perseverandum sit, ut magnus numerus per aliquot annos discernatur. Neque enim omne tempus permittit eius rei iudicium; nam vites, quae propter similitudinem coloris aut trunci flagellorumve uvae [*]()dinosci nequeunt, maturo fructu foliisque declarantur. Quam tamen diligentiam nisi per ipsum patrem familiae exhiberi posse non adfirmaverim;

nam credidisse vilico vel [*](potueram codd., et plerique ante Schn. ) [*](qui om. codd. ) [*]( probabit codd., vett. edd. ) [*](in his Schn.: nihil S: nihil Aac: non nihil M, et vulgo. ) [*](in quo maxima M, Ald., Gesn. ) [*](conmortales SAa. ) [*](perficiamus SAac. ) [*](sic SAac, Schn.: non (ron M) omnino minimo M, et vulgo. ) [*](flagellorum uvae Sobel: f. vaenue SA: f. venue ac: f. hieme M: flagellorumve edd. )

Illa tamen una mihi ratio suppetit, celerrime quod proposuimus efficiendi, si sint veteranae vineae, ut separatim surculis 3 cuiusque generis singulos hortos inseramus: sic paucis annis multa nos milia malleolorum4 ex insitis percepturos, atque ita discreta semina per regiones consituros nihil dubito.

Eius porro faciendae rei nos utilitas multis de causis compellere potest: et ut a levioribus incipiam, primum, quod ad omnem rationem [*]()vitae non solum agricolationis sed cuiusque disciplinae prudentem delectant impensius ea, quae propriis generibus distinguuntur, quam quae passim velut abiecta et quodam acervo confusa sunt:

deinde quod vel alienissimus rusticae vitae, si in agrum tempestive [*]()veniat, summa cum voluptate naturae benignitatem miretur, cum istinc Bituricae fructibus opimis, hinc paribus Helvolae respondeant;[*]()illinc Arcelaca cursus,[*]() [*](vilici( villici c) vel etiam vinitoris SAac, et (se. diligentiae) Sobel. ) [*](socordia a: socordio SA: secordi c: secordis M, Ald., Gesn.: socordia Schn.: socordiae Sobel. ) [*](separatim surculis Ursinus, Schn.: separarum (seperatorum a, seperate M, seperare c) surculorum SAacM: separatorum surculorum Ald., Gesti.: separatos sulcorum vett. edd. ) [*](malleolum SA: malleorum insitis acM. ) [*](ad omnem (omne A) rationem (ratione Ac) SAacM, et vulgo: in omni ratione Schn. ) [*]( tempestive SAac, vett. edd.: tempeative consitum M, et vulgo. ) [*]( opimis (opinis SA) hic paribus heluo respondent SAacM: opimae hinc pares iis helvolae respondeant vulgo. ) [*]( arcelaca cursus Sobel: arcela cursus SAac: arcelane cursus M: arcellae, rursus Ald., Gesn.: arcelacae, rursus Schn. )

Sed haec quamvis plurimum delectent,[*]()utilitas tamen vincit voluptatem. Nam et pater familiae libentius ad spectaculum rei suae, quanto est ea luculentior, descendit; et, quod de sacro numine poeta dicit, Et quocumque deus circum caput egit honestum, verum quocumque domini praesentia et oculi [*]()frequenter accessere, in ea parte maiorem in modum fructus exuberat. Sed omitto illud, quod indescriptis etiam vitibus contingere potest; illa quae sunt maxime spectanda, persequar.

Diversae notae stirpes nec pariter deflorescunt nec ad maturitatem simul perveniunt. Quam ob causam, qui separata generibus vineta non habet, patiatur alterum incommodum necesse est, ut aut serum [*]()fructum cum praecoque elevet,[*]()quae res mox acorem facit; aut si maturitatem serotini expectet, [*]() [*](convertant SAacM, vett. edd., Sobel: conveniant vulgo. ) [*](leta (laeta edd.) mortalibus M, et vulgo: laeta mortis S: laetam ortibus (h supra o scr.) A: letam ortibus (hortibus a) ac: laeta in hortis Sobel. ) [*](demit S: distamusto demit Aa: dicta musto demit c. ) [*](foetis vulgo: petis SAacM, vett. edd. ) [*](delectant Aac. ) [*](praesentia et oculi Sobel: presenti et oculi SAac; praesente et oculos M: praesentis oculi edd. ) [*](serum om. SAac, vett. edd. ) [*](preco quae lebat SA: percoque elebat a. ) [*](expectes SAac. )

Si vero interiectionibus capere cuiusque generis fructum aveat, primum necesse est ut neglegentiae vindemiatorum aleam [*]()subeat; neque enim singulis totidem antistitores possit dare,[*]()qui observent quique praecipiant ne acerbae uvae [*]()demetantur. Deinde etiam quarum vitium maturitas competit, cum diversae notae sint, melioris gustus ab deteriore corrumpitur,confususque in unum multarum sapor vetustatis impatiens fit. Atque ideo necessitas cogit agricolam musti annonam experiri,[*]()cum plurimum pretio accedat si venditio vel in annum vel in aestatem certe differri possit.

Iam illa generum separatio summam commoditatem habet, quod vinitor cuique facilius suam [*]()putationem reddet, cum scit cuius notae sit hortus quem deputat: [*]()idque in consemineis vineis observari difficile est, quia maior pars putationis per id tempus administratur quo vitis neque folium notabile gerit. Ac [*]()multum interest pluresne an pauciores materias pro natura cuiusque stirpis vinitor summittat, prolixisne flagellis incitet an [*](quae om. SAacM. ) [*](interiectionibus aleam] sic vulgo, sed Ald. et Gesn. interiectibus habent et neglegentiae omittunt: interiectionibus fructum capere (carpare in carpere mut. S) genus suerit (genusuerit A, gensuerit in censuerit mut. S, suerit om. a) primum neglegentiae (negligentie ac) vindemiatoris (vindemmiatoris a) alaeam (aliam a, alaeam c) SAac: interiectibus fructum capere genus vetuit primum negligentiam vindemiatoris alaeam M. ) [*](antistitores possit dare Sobel: antistiores possit dare clare a) SAacM: antistes dare potest vulgo. ) [*](post uvae vulgo add. cum maturis, in uncis Schn.: om. SAacM, Sobel. ) [*]( expedire Ald., Gesn. ) [*]( sic SAac, vett. edd.: suam cuique facilius vulgo. ) [*]( disputat a: deputet Ald., Gesn. ) [*]( Ac SAacM: At vulgo. )