Res Rustica

Nee dubium quin aquosus ager maiorem eius copiam, siccus minorem desideret, alter quod adsiduis umoribus rigens hoc adhibito regelatur, alter quod per se tepens siccitatibus hoc[*]()adsumpto largioribus[*]()torretur;[*]()propter quod nec deesse ei talem materiem nec superesse oportet.

Si tamen nullum genus stercoris suppetet, multum proderit fecisse quod Marcum Columellam patruum meum, doctissimum et diligentissimum agricolam, saepe numero usurpasse memoria repeto, ut sabulosis [*]()locis cretam ingereret, cretosis ac nimium densis sabulum, atque ita non solum segetes laetas excitaret verum etiam pulcherrimas vineas efficeret.

Nam idem negabat stercus vitibus ingerendum, quod saporem vim corrumperet, melioremque censebat esse materiam vindemiis exuberandis congesticiam vel de vepribus vel denique aliam quamlibet arcessitam et advectam humum. Iam vero et ego reor, si deficiatur omnibus rebus agricola, lupini certe praesidium expeditissimum non deesse; quod cum exili loco [*]()circa Idus Septembris sparserit et inaraverit idque tempestive vomere vel ligone succident, vim optimae stereorationis exhibebit.

Succidi autem lupinum sabulosis locis oportet, cum secundum florem, lubricosis, [*]()eum tertium egerit.Illic, dum tenerum est, con- [*](ad hoc 5.4. ) [*](largiore R, et vulgo ante Lundstrōm. ) [*](tolleretur SA. ) [*](pabulosis SA. ) [*](sola SA: solo Schn. ) [*](lubricosis SA, Lundstrōm: rubricosis R, et vulgo. )

Atque haec arator exsequi poterit, si non solum quae rettuli genera pabulorum providerit, verum etiam copiam faeni, quo melius armenta tueatur, sine quibus terram commode moliri difficile est; et ideo necessarius ei cultus est etiam prati, cui veteres Romani primas in agricolatione tribuerunt.

Nomen quoque indiderunt ab eo, quod protinus esset paratum nec magnum laborem desideraret. Marcus quidem Porcius et illa commemoravit, quod nec tempestatibus adfligentur ut aliae partes ruris minimeque [*]()sumptus egens per omnis annos praeberet reditum neque eum simplicem, cum etiam in pabulo non minus redderet quam in faeno.

Eius igitur animadvertimus duo genera, quorum alterum est siccaneum, alterum riguum. Laeto pinguique campo non desideratur[*]()influens rivus, meliusque habetur faenum, quod suapte natura sucoso gignitur solo, quam quod inrigatum aquis elicitur; [*]()quae tamen sunt necessariae, si macies terrae postulat. Nam et in densa et resoluta humo, quamvis exili, pratum fieri potest, cum facultas inrigandi datur.

Ac nec campus concavae positionis esse neque collis praeruptae debet: ille ne collectam diutius contineat [*](minimique vulgo ante Lundström. ) [*](desideretur SA. ) [*](suapte (suate A) natur aquis et eligitur (cetera verba om.) SA. a So also Varro, R.R. L 7. 10; Pliny, N.H. XVI II. 29; Isidore, Orig. XV. 3. b Cato.But the passage is lost. )

At planities maxime talis probatur, quae exigue prona non patitur diutius imbres aut influentis rivos immorari, sed ut [*]()quis eam supervenit umor, lente prorepit.[*]()Itaque si palus in aliqua parte subsidens restagnat, sulcis derivanda est, quippe [*]()aquarum abundantia atque penuria graminibus aeque est exitio.

Cultus autem pratorum magis curae quam laboris est. Primum ne stirpes aut spinas 4 validiorisve 5 incrementi herbas inesse patiamur, atque alias ante hiemem per autumnum exstirpemus, ut rubos, virgulta, iuncos, alias sic vellamus, ut 6 intuba ac solstitialis spinas; ac 7 neque suem velimus impasci, quoniam rostro suffodiat et cespites excitet, neque pecora maiora, nisi cum siccissimum solum est, quia udo demerguntur ungulae 8 et atterunt scinduntque radices herbarum.

Tum deinde asperiora [*]()et pendula loca mense Februario luna crescente fimo iuvanda sunt, omnesque lapides et si qua obiacent falcibus obnoxia colligi debent ac longius exportari summittique pro natura locorum aut temperius aut serius. Sunt etiam quaedam prata situ vetustatis obducta, quibus mederi solent agri- [*](sed ut] aut si R, edd. ante Schn. ) [*](proripit SR, Lundström. ) [*](qui et SA. ) [*](cineras SA. ) [*](validiorisque R, edd. ante Lundström. ) [*](sic vellamus ut Lundström: sigilla /// mus u (t suprascr. man. rec.) S: sigillam usu A: si vellamus ut R: per ver evellamus Ald., Gesn., Schn. ) [*](intuba solstitialis ae (cett. verba om.) SA. ) [*](demergunt ungulas R, et vulgo ante Lundstrōm. ) [*]( asperiora R pauci: aspriora SA, Lundström: macriora R aliquot, et vulgo. )

Ea res muscum enecat. At tamen pignora sunt ista remedia, cum sit efficacissimum de integro locum exarare. Sed haec, si prata accessimus,[*]()facere debemus; sin autem nova fuerint instituenda vel antiqua renovanda—nam multa sunt, ut dixi, quae neglegentia exolescant et fiant sterilia, eaque expedit interdum etiam frumenti causa exarare, quia talis ager post longam desidiam laetas segetes adfert—igitur eum locum, quem prato destinaverimus, aestate proscissum subactumque protinus [*]()per autumnum rapis vel napo vel etiam faba conseremus;

insequente deinde anno, frumento. Tertio diligenter arabimus omnesque validiores herbas et rubos et arbores, quae interveniunt, radicitus [*]()exstirpabimus, nisi si [*]()fructus arbusti id facere nos prohibuerit. Deinde viciam permixtam seminibus faeni seremus, tum glaebas sarculis resolvemus et inducta crate coaequabimus grumosque, quos ad versuram plerumque fractae faciunt crates, disiciamus [*]()ita, necubi ferramentum faenisecis possit offendere.

Sed eam viciam non convenit ante desecare, quam permaturuerit et aliqua semina subiacenti solo iecerit. Tum faenisecas eam oportet recidere ac deinde rigari,[*]()si fuerit facultas aquae et [*](veteres Lundström: veteri codd., et vulgo. ) [*](adcessimus SA, Lundström: cepimus R plerique: accepimus Gesn., Schn.: coepimus vel cepimus vett. edd. ) [*](protinus SA, Lundström: sepius R: saepius vett. edd. ) [*](interveniunt radicibus SA, Schn. ) [*](si om. SA. ) [*]( disiciamus Lundstrōm, praeeunte Pontedera: assicamus vel adsiccamus codd. plerique: dispiciemus R duo dett.: despiciemus vett. edd.: dissipabimus vulgo. ) [*]( faenisecas e. o. r. a. d. rigari Lundström:alii alia. )

Propter quod ne pecora quidem oportet teneris adhuc et subsidentibus pratis immittere, sed quotiens herba prosiluerit, falcibus desecare; nam pecudes, ut ante iam dixi, molli solo infigunt ungulas atque interruptas non sinunt herbarum [*]()radices serpere et condensari. Altero tamen anno minora pecora post faenisicia permittemus admitti, si modo siccitas et conditio [*]()loci patietur.