Res Rustica

Quod vir eruditissimus, ut mea fert opinio, traditum vetus praeceptum numeris signavit, quippe acutissimam gentem Poenos dixisse convenit imbecilliorem agrum quam agricolam esse debere, quoniam, cum sit conluctandum cum eo, si fundus praevaleat, adlidi dominum.Nec dubium quin minus reddat laxus ager non recte cultus quam angustus eximie.

Ideoque post reges exactos Liciniana illa septena iugera, quae plebis [*]()tribunus viritim diviserat, maiores quaestus antiquis rettulere,[*]()quam nunc nobis praebent amplissima veterata. Tanta M'.[*]()quidem Curius Dentatus, quem paulo ante rettulimus, prospero ductu parta victoria ob eximiam virtutem deferente populo praemii nomine quinquaginta soli iugera supra consularem triumphalemque fortunam putavit esse, repudiatoque publico munere populari

ac plebeia mensura contentus fuit.Mox etiam cum [*](velint Pontedera, Schneider, Lundstrōm: velit SAR, et alii. ) [*](plebi Schn. ) [*](retulere SAR. ) [*](tanta M'. Lundstrōm, praeeunte Madvigio:tanta vel tantam codd. plerique. a Vergil, Georg. II. 412-413. b Cf. Palladius I. 6. 8, Fecundior est culta exiguitas quam magnitudo neglecta. c The first Roman agrarian law, made by Romulus, allotted to every citizen two iugera of land (Varro, R.R. I. 10. 12; cf. Pliny, N.H. XVIII. 7).For the seven iugera, cf. Varro, )

Modus ergo, qui in omnibus rebus, etiam parandis agris habebitur.[*]()Tantum enim obtinendum est, quanto est opus, ut emisse videamur quo potiremur,[*]()non quo oneraremur ipsi atque aliis fruendum eriperemus more praepotentem, qui possident fines gentium, quos ne circumire quoque [*]()valent, sed proculcandos pecudibus et vastandos ac populandos [*]()feris derelinquunt aut occupatos nexu civium et ergastulis tenent. Modus autem erit sua cuique voluntas [*]()facultasque.

Neque enim satis est, ut iam prius dixi, possidere [*]()velle, si colere non possis. [*](flagitiosum R aliquot, et vulgo ante Lundstrōm. ) [*](sic SA, et R aliquot, Lundstrōm: adhibebitur vel adhibetur alii. ) [*](poteremur S, Lundstrōm. ) [*](quoque codd., vett. edd., Lundstrōm: equis quidem vulgo. ) [*](ac populandos om. SA. ) [*](sic codd., vett. edd., Lundstrō cuique moderata voluntas vulgo, sed moderata inc. Schn. ) [*]( om. SA. )

Sequitur deinceps Caesonianum praeceptum, quo fertur usus etiam Cato Marcus, agrum esse revisendum saepius eum, quem velis mercari. Nam prima inspectione neque vitia neque virtutes abditas ostendit, quae mox retractantibus facilius apparent. Inspectionis quoque velut formula nobis a maioribus tradita est agri pinguis ac laeti, de cuius qualitate dicemus suo loco, cum de generibus terrae disseremus.

In universum tamen quasi testificandum atque saepius praedicandum habeo, quod primo iam Punico bello dux inclitissimus M.[*]()Atilius Regulus dixisse memoratur: fundum sicuti ne fecundissimi quidem soli, cum sit insalubris, ita nec effeti, si [*]()vel saluberrirnus sit, parandum; quod Atilius aetatis suae agricolis maiore cum auctoritate censebat [*]()peritus usu, nam Pupiniae pestilentis simul et exilis agri cultorem fuisse eum loquuntur[*]()historiae.

Quapropter cum sit sapientis non ubique emere nec aut ubertatis inlecebris aut deliciarum concinnitate decipi, sic verum industrii patris familiae est, quicquid aut emerit aut acceperit, facere fructuosum atque utile, quoniam et gravioris caeli multa remedia priores tradiderunt, quibus mitigetur pestifera lues, et in exili terra cultoris prudentia ac diligentia [*](om. SA. ) [*](om. SA. ) [*](censebat R aliquot, Lundstrōm: veniebat SAR vett. edd.: suadebat Ald., Oesn., Schn. ) [*](locuntur SA, Lundstrōm. a Unknown. b Cf. Cato, I. 1. c II. 2. d Cf. Pliny, N.H. XVIII. 27. a A barren tract in Latium, near Tusculum; cf. Varro, R.R. I. 9. 5. Valerius Maximus (IV. 4. 6) tells us that Regulus possessed seven iugera of land in this region. )

maciem soli vincere potest. Haec autem consequemur,[*]()si verissimo vati velut oraculo crediderimus dicenti: Ventos et proprium [*]()caeli praediscere morem Cura sit ac patrios cultus [*]()habitusque locorum Et quid quaeque ferat regio et quid quaeque recuset; nec contenti tamen auctoritate vel priorum vel praesentiumcolonorumnostrapromiserimus [*]()

exempla novaque temptaverimus experimenta. Quod etsi per partes non numquam damnosum est, in summa tamen fit compendiosum, quia nullus ager sine profectu colitur, si multa temptando [*]()possessor efficit, ut in id formetur, quod maxime praestare [*]()possit. Ea res etiam feracissimos agros utiliores reddit. Itaque nusquam experimentorum varietas omittenda est, longeque etiam in pingui solo magis audendum, quoniam nec laborem nec sumptum frustratur effectus.

Sed quam [*]()refert qualis fundus et quo modo colatur, tam villa qualiter aedificetur et quam utiliter disponatur.Multos enim deerrasse [*](consequimur SA, Lundstrōm. ) [*](varium codd. Verg. ) [*](cultusque codd. Verg. ) [*](promiserimus (-is A) SAR, Lundstrōm: praetermiserimus M, et alii. ) [*](simul attentando R plerique, vett. edd., Ald., Gesn.: simul ac tentando Schn. ) [*](praestari SA et R pauci dett., Lundstrōm. ) [*]( quam Lundström cum R plerisque, ac deinceps tam cum codicibus omnibus ut videtur: quoniam (vel in abbr.) A et R nonnulli, edd. ante Gesn,: cu S: cum (quum) tum Gesn., Schn., fortasse recte. )