Tusculanae Disputationes

laetitia autem et libido in bonorum opinione versantur, cum libido ad id, quod videtur bonum, inlecta[*](inlecta s iniecta X) et[*](sqq. cf. Barlaami eth. sec. Stoicos 2, 11 qui hinc haud pauca adsumpsit. ) inflammata rapiatur, laetitia ut adepta iam aliquid concupitum ecferatur et gestiat. natura[*](natura s Vrec naturae X (-re K)) enim omnes ea,[*](Stoic. fr. 3, 438) quae bona videntur, secuntur fugiuntque contraria; quam ob rem simul obiecta species est[*](speciei est H speci est KR ( add. c) speciest GV) cuiuspiam, quod bonum videatur, ad id adipiscendum impellit ipsa natura. id cum constanter prudenterque fit, eius modi adpetitionem Stoici bou/lhsin [*](BOgLAHClN KR bogLHCin G bogaHCin V) appellant, nos appellemus[*](appellemus We. appellamus X (apell G) cf. v. 26, fin. 3, 20 ) voluntatem, eam[*](eam iam V) illi putant in solo esse sapiente; quam sic definiunt: voluntas est, quae quid cum ratione desiderat. quae autem ratione adversante[*](adversante Po. (cf. p.368, 6; 326, 3; St. fr. 3, 462 a)peiqw=s tw=| lo/gw| w)qou/menon e)pi\ plei=on adversa X (d del. H1) a ratione aversa Or. ) incitata est vehementius, ea libido est vel cupiditas effrenata, quae in omnibus stultis invenitur.

itemque cum ita[*](ita om. H) movemur, ut in bono simus aliquo, dupliciter id contingit. nam cum ratione[*](curatione K1 (ũ2)) animus movetur placide atque constanter, tum illud gaudium dicitur; cum autem inaniter et effuse animus exultat, tum illa laetitia gestiens vel nimia dici potest, quam ita definiunt: sine ratione animi elationem. quoniamque,[*](quoniam quae X praeter K1 (quae del. Vrec)) ut bona natura adpetimus,[*](app. KR2? (H 367, 24)) sic a malis natura declinamus, quae declinatio si cum[*](del. Bentl.) ratione fiet, cautio appelletur,[*](appellatur K1Vrec s ) eaque intellegatur in solo esse sapiente; quae autem sine ratione et cum exanimatione humili atque fracta, nominetur metus;

praesentis autem mali sapientis adfectio nulla est, stultorum[*](stultorum Dav. stulta autem) aegritudo est, eaque[*](eaque Ba. ea qua X (ea que M1)) adficiuntur in malis opinatis animosque demittunt et contrahunt rationi non obtemperantes. itaque haec prima definitio[*](difin. V) est, ut aegritudo sit animi adversante ratione contractio.[*](itaque ... 6 contractio Non. 93, 1 ) sic quattuor perturbationes sunt, tres constantiae, quoniam[*](cf. Aug. civ. 14, 8) aegritudini nulla constantia opponitur.

Sed omnes perturbationes iudicio censent fieri et[*](St. fr. 3, 380 et 393) opinione. itaque eas definiunt pressius, ut intellegatur, non modo quam vitiosae,[*](vitiose GKR) sed etiam quam in nostra sint potestate. est ergo[*](ergo igitur Hs ) aegritudo[*](aegritudo om. G1 add. 1 et 2 ) opinio recens mali praesentis, in quo demitti contrahique animo rectum esse videatur, laetitia opinio recens boni praesentis, in quo ecferri[*](ecferri haec ferri VKc (eff. K2)) rectum esse videatur,[*](laetitia...15 videatur om. G1, add. G2 in mg. inf. (lemmata laetitia metus adscr. 1 cf. praef.)) metus opinio impendentis mali, quod intolerabile[*](intollerabile V) esse videatur, libido[*](lubido K, in lib. corr. G1 (libido etiam in mg.) R1 ) opinio venturi boni, quod sit ex usu iam praesens esse atque adesse.

sed quae iudicia quasque opiniones perturbationum esse dixi, non in eis perturbationes solum positas esse dicunt, verum illa etiam[*](etiam ilia H) quae efficiuntur perturbationibus, ut aegritudo quasi morsum aliquem doloris efficiat, metus recessum quendam animi et fugam, laetitia profusam hilaritatem, libido[*](lubido Kx libido R) effrenatam[*](effrenata X corr. K2Rc ) adpetentiam. opinationem autem, quam in omnis definitiones superiores inclusimus, volunt esse inbecillam adsensionem.

Sed singulis[*](in singulis G (exp. 2)) perturbationibus partes eiusdem generis plures subiciuntur, ut aegritudini invidentia—

(nam si qui[*](qui quid K1 (d eras.) RH) doleat eius rebus secundis a quo ipse laedatur, non recte dicatur invidere, ut si Hectori[*](haectori X (ut ... Agamemno om. H)) Agamemno; qui autem, cui alterius commoda[*](comoda GRV1 ) nihil noceant, tamen eum doleat is frui, is[*](frui is Rrec s frui se GR1V (se exp. rec) K2 fuisse K1 ) invideat profecto.) aemulatio autem dupliciter illa quidem dicitur, ut et in laude et in vitio nomen hoc sit; nam et imitatio virtutis aemulatio dicitur— sed ea nihil hoc loco utimur; est enim laudis—, et[*](et om. G) est aemulatio aegritudo,[*](est aegritudo aemulatio G1 ) si eo[*](eo ea H) quod concupierit alius potiatur, ipse careat. obtrectatio autem est, ea quam intellegi zhlotupi/an [*](zelotypian GRV (n ut sequens u in r.) H (i pro y) zelotypiam K) volo, aegritudo ex eo, quod alter quoque

misericordia est aegritudo ex miseria alterius iniuria[*](iniuria K) laborantis (nemo enim parricidae[*](patricidae G1V) aut proditoris supplicio[*](subpl. KH) misericordia commovetur); angor aegritudo premens, luctus aegritudo ex eius qui carus fuerit interitu acerbo, maeror aegritudo flebilis, aerumna aegritudo laboriosa, dolor aegritudo crucians, lamentatio aegritudo cum eiulatu, sollicitudo aegritudo cum cogitatione, molestia aegritudo permanens, adflictatio[*](adflictio V (G1 in lemmate mg.)) aegritudo cum vexatione corporis, desperatio aegritudo sine ulla rerum expectatione meliorum. Quae autem subiecta sunt sub metum, ea sic definiunt: pigritiam metum consequentis laboris,.

. . terrorem metum[*](pudorem metum dedecoris add. Sey. (ai)sxu/nh fo/bos a)doci/as pudorem metum sanguinem diffundentem Bai. (cf. Gell. 19, 6); quae coniungenda videntur: pudorem metum dedecoris sanguinem diffundentem) concutientem, ex quo fit ut pudorem rubor, terrorem pallor et tremor et dentium crepitus consequatur,[*](laboris; Terrorem metum mali adp. K1 Terrorem in Timorem corr. et verba terrorem ... 15 consequatur in mg. add. K2 ) timorem metum[*](metumientem V ( add. rec) metu mentem GKRH) mali adpropinquantis, pavorem metum[*](mali... 16 metum add. G2 in mg. ) mentem loco[*](loquo K1 ) moventem, ex quo illud Ennius:[*](ennius X enni VrecMs (et We. coll. nat. deor. 2, 60 fat. 35 off. 2, 89 al.) Enn. Alcm. 23 )

tum pavor sapientiam omnem mi[*](omne mmihi (vel mihi omnem) exanimato expectorat fere de orat. 3, 154. 218 Non. 16, 7. omnem mihi ex anima expectaret X (expectorat K2 expectoret B ex- pelleret Vrec)) exanimato expectorat[*](ex ... 18 expectorat om. H)

Voluptatis autem partes hoc modo describunt,[*](descr. cf. 366, 18 describit K1 ) ut malevolentia sit voluptas ex malo alterius sine emolumento suo, delectatio[*](declaratio K1 ) voluptas suavitate

Quae autem libidini subiecta sunt, ea sic definiuntur, ut ira sit libido poeniendi[*](poen. ex pen. V2 pun. HVrec ) eius qui videatur laesisse iniuria, excandescentia autem sit ira nascens et modo[*](modo W (o)rgh\ e)narxome/nh) sine modo Non. ) existens,[*](excandescentia... 9 existens Non. 103, 14 ) [*](desistens V3 ) quae qu/mwsis Graece dicitur, odium[*](QgMwClC fere X) ira inveterata, inimicitia ira ulciscendi tempus observans, discordia ira acerbior intimo animo[*](animo Lb. (cf. Th. 1. 1. 4, 940) odio) et corde concepta, indigentia[*](Idigentia K1 ) libido inexplebilis, desiderium libido eius, qui nondum adsit, videndi. distinguunt[*](distingunt X) illud etiam, ut libido sit earum rerum, quae dicuntur de quodam aut quibusdam, quae kathgorh/mata [*](KaTHGopphmaTL fere X) dialectici appellant, ut habere divitias, capere honores, indigentia[*](diligentia X indigentia sV3 quod verum videtur, etsi Cic. non bene expressit spa/nin duplici sensu adhiberi (de re cf. St. fr. 3, 91 ) rerum ipsarum sit,[*](sit Man. est (def. Küh.)) ut honorum, ut[*](St. fr. 3, 379) pecuniae.[*](ut pec. et pec. H)

Omnium autem perturbationum fontem esse dicunt intemperantiam, quae est a [*](a in r. G2 del. ab Arnim (cf. fr. 3, 475 al.) a recta ratione del. Bentl. et post mente add. s ) tota mente a recta ratione defectio sic aversa a praescriptione[*](a praescriptione aperte scriptione V1 ) rationis, ut nullo modo adpetitiones animi nec regi nec contineri[*](animi regine cont. V ( add. 3)) queant. quem ad modum igitur temperantia sedat adpetitiones[*](app. Vc ) et efficit, ut eae[*](aeae K1 (hae Kc)R) rectae[*](recte G1VH) rationi pareant, conservatque considerata iudicia mentis, sic[*](si V1 ) huic inimica

Quem ad modum, cum sanguis corruptus est aut[*](St. fr. 3, 424) pituita redundat aut bilis, in corpore morbi aegrotationesque nascuntur, sic pravarum opinionum conturbatio et ipsarum inter se repugnantia sanitate spoliat animum morbisque perturbat;[*](sit... 372, 8 perturbat (sine 23 quidam ... 26 constan- tia et 368, 10 itaque... 368, 12 potestate) H) [*](conturbat V1 )

ex perturbationibus autem primum morbi conficiuntur, quae vocant illi nosh/mata, eaque quae sunt eis morbis contraria,[*](nosemiata X (nos emata V)) quae habent ad res certas vitiosam offensionem[*](vitiosam offensionem s vitiosa offensione X (-sas -es Vrec)) atque fastidium, deinde aegrotationes, quae appellantur a Stoicis a)rrwsth/mata,[*](appwCTHMLTL GV ac fere KR (o pro w, a pro L) idem appositae G1 ) isque item oppositae contrariae[*](contraria V1 ) offensiones. hoc loco nimium operae[*](opere GKV) consumitur a Stoicis, maxime a Chrysippo,[*](crys. G1 ) dum morbis corporum comparatur morborum animi similitudo; qua oratione[*](ratione V1 ) praetermissa minime necessaria ea, quae rem continent, pertractemus.

intellegatur igitur perturbationem iactantibus se opinionibus inconstanter et turbide in motu[*](in motu immotus GRV (s del.rec ) H immotos K (ss. c)) esse semper; cum autem hic fervor concitatioque animi inveteraverit et tamquam in venis medullisque insederit, tum existet[*](existit X (exs. G) existet Küh. (de fut. cf. p. 378, 14 comm. ad 1, 29 Sen. epist. 85, 9 al.) inveteravit ... insedit ... existit Sey. ) et morbus et aegrotatio et offensiones eae, quae sunt eis morbis aegrotationibusque contrariae. Haec, quae dico, cogitatione inter se differunt, re quidem copulata sunt, eaque[*](eaque GRV (eaq K1 sed; add. 2)) oriuntur ex libidine et ex laetitia. nam cum est concupita pecunia

similiterque[*](similiter quae GKV) ceteri morbi, ut gloriae cupiditas, ut mulierositas, ut ita appellem eam[*](eam s ea X Non. L ) quae Graece filoguni/a [*](flLOGgNlA fere X (fgL KH -ma GV)) dicitur,[*](similiterque ... 7 dicitur Non. 142, 20 ) ceterique similiter morbi aegrotationesque nascuntur. quae autem sunt his contraria, ea nasci putantur a metu, ut odium mulierum, quale in misogu/nw| Atili est,[*](inmisso gyno X (imm. K guno V2 ) [*](immissum K2) Atil. fr. 1 ) ut in hominum universum genus, quod accepimus de Timone[*](de Timone de ti in r. V2 ) qui misa/nqrwpos appellatur,[*](quale... 12 appellatur om. H) [*](misane pwitoca appellantur X (misanepwpoc app. V, p fort. ex it)) ut inhospitalitas est: quae omnes aegrotationes animi ex quodam metu nascuntur earum rerum quas fugiunt et oderunt.

definiunt autem animi aegrotationem opinationem[*](St. fr. 3, 427) vehementem de re non expetenda, tamquam valde expetenda sit, inhaerentem et penitus insitam. quod autem nascitur ex offensione, ita definiunt: opinionem vehementem de re non fugienda inhaerentem et penitus insitam tamquam fugienda;[*](fugienda expetenda KRH) haec autem opinatio est iudicatio[*](iuditio K1 ( add. 2)) se scire, quod nesciat. aegrotationi autem talia quaedam subiecta sunt: avaritia, ambitio, mulierositas, pervicacia,[*](pervicatia KV) ligurritio, vinulentia,[*](vinulentia Non. vinol. X cf. Mue. ) cuppedia,[*](ambitio ... 23 cuppedia Non. 85, 10 ) [*](cupedia G) et si qua similia. est autem avaritia opinatio vehemens de pecunia, quasi valde expetenda sit, inhaerens et penitus insita, similisque est eiusdem generis definitio reliquarum.

offensionum autem definitiones sunt eius

Atque ut ad valetudinis similitudinem veniamus[*](veniamus s (cf. utamur) veniam X) eaque conlatione[*](consolatione V) utamur aliquando, sed parcius quam solent Stoici: ut sunt alii ad alios morbos procliviores[*](St. fr. 3, 423) —itaque dicimus gravidinosos[*](gravidinosos W Non. (115, 16 etiam in lemmate) ut Plin. 18, 139 codd. praeter d cf. Catull. 44, 13 Lucil. 820 (gravedo Marx) gravedinosos edd. alt. quosdam om. W Non. add. Beroaldus ) quosdam, quosdam torminosos,[*](itaque ... 9 torminosos Non. 32, 13 et 115, 16 ) [*](terminosos KRH (Non. L 1 priore loco)) non quia iam sint, sed quia saepe sint—, sic [*](saepe sint, sic Gr. Lb. saepe sint X saepe, sic Man. (de iterato sint cf. Sey. ad Lael. 43)) alii ad metum, alii ad aliam perturbationem; ex quo[*](non quia ia in r. V2 sed... 11 quo om. K1 add. c ) in aliis anxietas, unde anxii, in aliis iracundia dicitur. quae ab ira differt, estque aliud[*](aliud ex illud Vrec ) iracundum esse, aliud iratum, ut differt anxietas ab angore (neque enim omnes anxii, qui anguntur aliquando, nec,[*](nec s haec X) qui anxii, semper anguntur), ut[*](nec ... 15 ut om. Non. ) inter ebrietatem et ebriositatem[*](et ebriositatem om. W Non. L 1 hab. Nonii codd. rell. ) interest, aliudque[*](que om. G1 Non. ) est amatorem esse, aliud amantem.[*](aliud... 17 amantem Non. 444, 1 ) atque haec aliorum ad alios morbos proclivitas late patet; nam pertinet ad omnes perturbationes;

in multis etiam[*](etiam enim H s ) vitiis apparet, sed nomen res non habet. ergo et invidi et malivoli et libidinosi[*](libidinosi Po. (cf. p. 389, 26.28) lividi W et lividi del. We. ) et timidi et misericordes, quia proclives ad eas perturbationes sunt[*](sunt s om. X proclives (proclive Bentl.) cum feruntur coni. Mue., sed proclivitas est dia/qesis; in per- turbationibus proclivi feruntur (p. 381, 23), ad pert. proclives sunt (cf. v. 7; p. 402, 7; St. fr. 3, 465)) , non quia semper feruntur.[*](ferantur We. ) haec igitur proclivitas ad suum quodque genus a similitudine

itaque illa duo, morbus et aegrotatio, ex totius valetudinis corporis conquassatione et perturbatione gignuntur, vitium autem integra valetudine ipsum ex se cernitur. sed in animo tantum modo cogitatione possumus morbum ab aegrotatione seiungere, vitiositas autem est habitus aut adfectio in tota vita inconstans et a se ipsa dissentiens. ita fit, ut in altera corruptione opinionum morbus efficiatur et aegrotatio, in altera inconstantia et repugnantia. non enim omne vitium paris habet dissensiones,[*](paris h. dissensiones Bentl. partis h. dissentientis X (-ent Vc, ent in r.). ceterum totus locus negle- genter a Cic. scriptus ) ut eorum, qui non longe a sapientia absunt, adfectio est illa quidem discrepans sibi ipsa, dum est insipiens, sed non distorta nec prava. morbi autem et aegrotationes[*](aegrotationis X (corr. K2)) partes sunt vitiositatis, sed perturbationes sintne eiusdem partes, quaestio est.