Tusculanae Disputationes

Cum[*](1 et 5 extr. imit. Paschasius Radb. Expos. in ps. 44 l. I praef. in.) defensionum laboribus senatoriisque muneribus aut omnino aut magna ex parte essem aliquando liberatus, rettuli[*](rettuli s retuli X Pasch. cf. p. 344, 24 ) me, Brute, te hortante maxime ad ea studia, quae retenta animo, remissa temporibus, longo intervallo intermissa revocavi, et cum omnium artium, quae ad rectam vivendi viam pertinerent, ratio et disciplina studio sapientiae, quae philosophia dicitur, contineretur, hoc mihi Latinis[*](cf. Lact. inst. 3,14, 13 ) litteris[*](litteris at libris V2 ) inlustrandum putavi, non quia philosophia Graecis et litteris et doctoribus percipi non posset, sed meum semper[*](hoc supra semper add. V2 ) iudicium fuit omnia nostros aut invenisse per se sapientius quam Graecos aut accepta ab illis fecisse meliora, quae quidem digna statuissent, in quibus elaborarent.

Nam mores et instituta vitae resque domesticas ac familiaris nos profecto et melius tuemur et lautius,[*](latius R1 ) rem vero publicam nostri maiores certe melioribus temperaverunt et institutis et legibus. quid loquar de re militari?

Doctrina Graecia nos[*](nos Graecia K) et omni litterarum genere superabat; in quo erat facile vincere non repugnantes. nam cum apud Graecos antiquissimum e doctis genus sit poëtarum, siquidem Homerus fuit et Hesiodus ante Romam conditam, Archilochus[*](archilocus G1H archilogus V(g scr. c)) regnante Romulo, serius poëticam nos accepimus. annis[*](enim post annis add. Vc s ) fere cccccx [*](CCCCX X (etiam K, CCCCXtis G1 V2) at quingentis in mg. Vc ) post Romam conditam Livius fabulam dedit C. Claudio, Caeci filio, M. Tuditano[*](gaio X marco G (R laesus)) cos.[*](cõs. X (in K add. c)) anno ante natum Ennium. qui[*](quisc. Livius cf. Vahlen Enn. p. V) fuit maior[*](maior al minor Vc ) natu quam Plautus et Naevius. sero igitur a nostris poëtae vel cogniti[*](Cato fr. 118 cf. Val. Max. 2,1,10 ) vel recepti. quamquam est in Originibus solitos esse in epulis canere convivas ad tibicinem de clarorum hominum virtutibus; honorem tamen huic generi non fuisse declarat oratio Catonis, in qua obiecit ut probrum M. Nobiliori,[*](marco X) quod is in provinciam poëtas duxisset; duxerat autem consul ille in Aetoliam, ut scimus, Ennium. quo minus igitur honoris erat poëtis, eo[*](eo al & Vc si sB1 e corr. sic X) minora studia fuerunt, nec tamen, si qui magnis ingeniis in eo genere extiterunt,

non satis Graecorum gloriae responderunt. an censemus,[*](cessemus KRH) si Fabio,[*](GFabio V1 ) nobilissimo homini, laudi datum esset, quod pingeret, non multos etiam apud nos futuros Polyclitos et Parrhasios fuisse? honos alit artes, omnesque incenduntur[*](acceduntur (vel ac- cenduntur) Aug. incenduntur ex acc. H1 ecl. 212 gloriae H ibid. cum Aug. plerisque codd. (gloriae L) Lup. )

in summo apud illos honore geometria fuit, itaque nihil mathematicis inlustrius; at[*](ad GR1V1 ) nos metiendi ratiocinandique utilitate huius artis terminavimus modum.

At contra oratorem celeriter complexi sumus, nec eum primo eruditum, aptum tamen ad dicendum, post autem eruditum.[*](Cum ... 219, 15 eruditum H (218, 29 honos ... 219,2 improbantur bis)) [*](etiam ante erud. add. Vc mg. ) nam Galbam Africanum Laelium doctos fuisse traditum est, studiosum autem eum, qui is[*](his X hos Vc s ) aetate anteibat, Catonem,[*](catonem X) post vero Lepidum Carbonem[*](carbonẽ Vc ) Gracchos, inde ita magnos[*](grac in r. Vc (in mg. at etiam idem ante versum gracchos-magnos)) nostram ad aetatem, ut non multum aut nihil omnino Graecis cederetur. Philosophia iacuit usque ad hanc aetatem nec ullum habuit lumen litterarum Latinarum; quae inlustranda et excitanda nobis est, ut, si occupati profuimus aliquid civibus nostris, prosimus etiam, si possumus,[*](possiumus G1 ) otiosi.[*](ut... otiosi Non. 355, 2 )

in quo eo magis nobis est elaborandum, quod multi iam esse libri Latini dicuntur scripti inconsiderate ab optimis illis quidem viris, sed non satis eruditis. fieri autem potest, ut recte quis sentiat et id

Sed ut Aristoteles, vir summo ingenio, scientia,[*](scientia scientiae X -a pro -ae in r. V2 ) copia, cum motus[*](cum motus H commotus GKRV sed cũ supra com V2 ) esset Isocratis[*](isocratis V2 s socratis X) rhetoris gloria, dicere docere etiam coepit adulescentes[*](docere s om. X post adulescentes add. decere V2 ) et prudentiam cum eloquentia iungere, sic nobis placet nec pristinum dicendi studium deponere et in hac maiore et uberiore arte versari. hanc[*](haenc R1 ) enim perfectam philosophiam semper iudicavi, quae de maximis quaestionibus copiose posset ornateque dicere; in quam exercitationem ita nos studiose operam dedimus,[*](del. Mur. operam inpendimus Dav. ) ut iam etiam scholas Graecorum more habere auderemus.[*](audeamus V (a in r. c)) ut nuper tuum post discessum in Tusculano cum essent complures[*](cumplures G1R1 (corr. ipsi) ) mecum familiares, temptavi, quid in eo genere possem.[*](possem V2 g possim X (cf. auderemus v. 20)) ut enim antea declamitabam causas, quod nemo me diutius fecit, sic haec mihi nunc senilis est declamatio. ponere iubebam, de quo quis audire vellet; ad id aut[*](at id X (at id sed. ex aut id aut sed. Kc)) sedens aut ambulans disputabam.

itaque dierum quinque scholas, ut Graeci appellant, in totidem libros contuli. fiebat autem ita ut, cum is[*](his G1V1H) qui audire[*](audiri X (corr. V2 l e ss. K2))

Malum[*](ergo et primam lit- teram verbi malum om. R1V1 spatio rubicatori relicto; ergo add. Ral. m ergo et m Vc ita nasce- in r. V1 nascatur corr. Vc ) mihi videtur esse mors.

Isne, qui mortui sunt, an is, quibus moriendum est?

Utrisque.

Est miserum igitur, quoniam malum.

Certe.

Ergo et i, quibus evenit iam ut morerentur,[*](morirentur K1 ) et i, quibus eventurum est, miseri.

Mihi ita videtur.

Nemo ergo non miser.

Prorsus nemo.

Et quidem, si tibi constare vis, omnes, quicumque nati sunt eruntve, non solum miseri, sed etiam semper miseri. nam si solos eos diceres miseros quibus moriendum esset, neminem tu quidem eorum qui viverent exciperes—moriendum est enim omnibus—, esset tamen[*](tam V1 add. 2 ) miseriae finis in morte. quoniam autem etiam mortui miseri sunt, in miseriam nascimur sempiternam. necesse est enim miseros[*](necesse enim est m. K1 sed est erasnm ) esse eos qui centum milibus annorum ante occiderunt, vel potius omnis, quicumque nati sunt.

Ita prorsus existimo.

Dic quaeso:

num[*](nunc ex. num K1 ) te illa terrent, triceps apud inferos Cerberus, Cocyti[*](coycti R1 ) fremitus, travectio[*](traiectio ex trav. K1 ) [*](transv. Vc mg. ('al trans') g Trag. inc.111 ) Acherontis,

mento summam aquam[*](aquam trisyll. cf. Lachm. ad Lucr. 6, 552 ) [*](quam Nonii L 1 A A ) attingens[*](amnem Bue. adtinget (vel -it) senextus Nonii L 1 A A ) enectus siti

Sisyphus[*](sisyphius X (sed 2. eras. in V. sis. K1 aut c) Nonii pars ) versat[*](versus? cf. Marx ad Lucil. 1375) saxum sudans nitendo neque proficit hilum?

Adeone me delirare censes, ut ista esse credam?

An tu[*](ante G1 ) haec non[*](an tu an non (2. an in r.) V1? ) credis?

Minime vero.

Male hercule narras.

Cur? quaeso.

Quia disertus[*](dissertus KR1 ) esse possem, si contra ista dicerem.

Quis enim non in eius modi causa? aut quid negotii est haec poëtarum et pictorum portenta convincere?[*](aut convincere Non. 375, 29 )