Orator

nec vero miseratione solum mens iudicum permovenda est —qua nos ita dolenter uti solemus ut puerum infantem in manibus perorantes tenuerimus, ut alia in causa excitato reo nobili, sublato etiam filio parvo, plangore et lamentatione complerimus[*](complerimus vulg.: compleremus AL ) forum—, sed est faciendum etiam ut irascatur iudex mitigetur, invideat faveat, contemnat admiretur, oderit diligat, cupiat fastidiat[*](fastidiat Stangl (Philol. xlv. 193): taedeat A: satietate afficiatur L: abhorreat Stegmann ), speret metuat, laetetur doleat; qua in varietate duriorum accusatio suppeditabit exempla, mitiorum defensiones meae.

nullo enim modo animus audientis aut incitari aut leniri potest, qui modus a me non temptatus sit,—dicerem perfectum, si ita iudi-

verum haec vis, quam quaerimus, quanta sit suspicemur[*](suspicamur A ), quoniam exemplum non habemus, aut si exempla sequimur, a Demosthene sumamus et quidem perpetuae dictionis ex eo loco unde in Ctesiphontis iudicio de suis factis, consiliis, meritis in rem publicam adgressus est dicere. Ea profecto oratio in eam formam quae est insita in mentibus nostris includi sic potest, ut maior eloquentia ne requiratur[*](non requiratur L ) quidem.

sed iam forma ipsa[*](ipsa om. A ) restat et xarakth\r ille qui dicitur; qui qualis esse debeat ex his[*](his A: ipsis L: iis ipsis Lambinus ) quae supra dicta sunt intellegi potest. Nam et singulorum verborum et conlocatorum lumina attigimus; quibus sic abundabit, ut verbum ex ore nullum nisi aut elegans aut grave exeat, ex omnique genere frequentissimae translationes erunt, quod eae propter similitudinem transferunt animos et referunt ac movent huc et illuc, qui motus cogitationis celeriter agitatus per se ipse delectat. Et reliqua ex conlocatione verborum quae sumuntur quasi lumina magnum adferunt ornatum orationi; sunt enim similia illis quae in amplo ornatu scaenae aut fori appellantur insignia, non quia[*](quia A et Quintil. ix. 1, 37: quod L ) sola ornent, sed quod excellant.

eadem ratio est horum quae sunt orationis lumina et quodam modo insignia: cum aut duplicantur iteranturque verba aut leviter[*](leviter Ernesti (cf. Gesner ad Quintil. ix. 1, 38): breviter AL Quintil.: bis breviter Pluygers ) commutata ponuntur, aut ab eodem verbo

sed sententiarum ornamenta maiora sunt; quibus quia frequentissime Demosthenes utitur[*](utitur A: utatur L et codd. Quint. BM ), sunt qui putent[*](putent A: putant L ) idcirco eius eloquentiam maxime esse laudabilem. Et vero nullus fere ab eo locus sine quadam conformatione sententiae dicitur; nec quicquam est aliud dicere nisi[*](nisi A Quint.: nisi quam aut L: nisi aut codd. dett. ) omnis aut certe plerasque aliqua specie inluminare sententias: quas cum tu optime, Brute, teneas, quid attinet nominibus uti aut exemplis? tantum modo notetur locus.

sic igitur dicet ille, quem expetimus, ut verset saepe multis modis eadem et[*](eadem et Quint.: eandem et A: eadem ut L ) una in re[*](una in re vulg.: in una re Quint.: unam rem A: unam in rem L ) haereat in eademque commoretur sententia[*](in eademque commoretur sententia Quint.: et in eandem commoretur sententiam L: in eadem commoreturque sententia A (Iul. Vict. p. 433)); saepe etiam ut extenuet aliquid, saepe ut inrideat; ut declinet a proposito deflectatque sententiam; ut proponat quid dicturus sit; ut, cum transegerit iam aliquid, definiat;

ut saepe cum eis qui audiunt, non numquam etiam cum adversario quasi deliberet; ut hominum sermones moresque describat; ut muta quaedam loquentia inducat; ut ab eo quod agitur avertat animos; ut saepe in hilaritatem risumve convertat; ut ante occupet quod videatur[*](uideatur Quintil. (codd. AM): videat L: putet A ) opponi; ut comparet similitudines; ut utatur[*](ut utatur Quint. (cod. A): utatur AL ) exemplis; ut aliud alii tribuens dispertiat; ut interpellatorem coerceat; ut aliquid reticere se dicat; ut denuntiet quid caveant; ut liberius quid audeat; ut irascatur etiam, ut obiurget aliquando; ut deprecetur, ut supplicet, ut medeatur; ut a proposito declinet aliquantum[*](ut a p.... aliquantum secl. Bake ); ut optet, ut exsecretur; ut fiat eis apud quos dicet[*](dicet L: dicit A ) familiaris.

atque alias etiam dicendi quasi virtutes sequetur[*](sequetur A Quint.: sequatur L ): brevitatem, si res petet; saepe etiam rem dicendo subiciet oculis; saepe supra feret quam fieri possit; significatio saepe erit maior quam oratio; saepe hilaritas, saepe vitae naturarumque imitatio. hoc in genere—nam quasi silvam vides—omnis eluceat oportet eloquentiae magnitudo.

sed haec nisi conlocata et quasi structa et nexa verbis ad eam laudem quam volumus aspirare non possunt. De quo cum mihi deinceps viderem esse dicendum, etsi movebant[*](movebant A: non movebant L ) iam me illa quae supra dixeram tamen eis quae sequuntur perturbabar magis. Occurrebat enim posse reperiri non invidos solum, quibus referta sunt omnia, sed fautores etiam

sed si profiterer[*](profiterer Ernesti: profitear L: profiteatur A )—quod utinam possem!—me studiosis dicendi praecepta et quasi vias quae ad eloquentiam ferrent[*](ferrent AL: ferent Jahn: ferant Kayser ) traditurum, quis tandem id iustus rerum existimator reprehenderet[*](reprehenderet AL: reprehendet cod. Vict.: reprehendat Bake )? nam quis umquam dubitavit quin[*](quin L: quod A ) in re publica nostra primas eloquentia tenuerit semper urbanis pacatisque[*](pacatis maluit Piderit ) rebus, secundas iuris scientia? cum in altera gratiae, gloriae, praesidi plurimum esset, in altera praescriptionum[*](praescriptionum cod. Laur. Poggii: persecutionum AL ) cautionumque praeceptio, quae quidem ipsa auxilium ab eloquentia saepe peteret, ea vero repugnante vix suas regiones finisque defenderet.

cur igitur ius civile docere semper pulchrum fuit hominumque clarissimorum discipulis floruerunt domus: ad dicendum si quis acuat aut adiuvet in eo[*](aut...eo secl. Hoerner ) iuventutem, vituperetur? nam si vitiosum est dicere ornate, pellatur omnino e civitate eloquentia; sin ea non modo eos ornat penes quos est, sed etiam iuvat universam[*](universam L: iuvat eversam A ) rem publicam, cur aut discere turpe est quod scire honestum est aut quod posse pulcherrimum est id non gloriosum est docere?

'at alterum factitatum est, alterum novum.' fateor; sed utriusque rei causa est. Alteros enim respondentes audire sat erat, ut ei qui docerent nullum sibi ad eam rem tempus ipsi seponerent, sed eodem tempore et discentibus satis facerent et consulentibus; alteri, cum domesticum tempus

'at dignitatem docere non habet.' certe, si quasi in ludo; sed si monendo, si cohortando, si percontando, si communicando[*](communicando A: commemorando L ), si interdum etiam una legendo, audiendo, nescio cur cum[*](cur cum vulg.: cur non AL eiecit Lambinus: cur secl. Bake: nescio cur ... etiam secl. Madvig ) docendo etiam aliquid aliquando si possis[*](possis A: posses L: si possis vulg. ) meliores[*](melius L ) facere, cur nolis? an quibus verbis sacrorum alienatio fiat docere honestum est, ut est[*](ut est om. A ) : quibus ipsa sacra retineri defendique possint non honestum est?

'at ius profitentur etiam qui nesciunt; eloquentiam[*](eloquentiam A: eloquentia L ) autem illi ipsi qui consecuti sunt tamen ea[*](ea om. L: eam, tamen Stangl ) se valere dissimulant[*](dissimulat AL: dissimulatur Ernesti ).' propterea quod prudentia hominibus grata est, lingua suspecta. Num igitur aut latere eloquentia potest aut id quod dissimulat effugit aut est periculum ne quis putet in magna arte et gloriosa turpe esse docere alios id quod ipsi fuerit honestissimum discere?

ac fortasse ceteri tectiores; ego semper me didicisse prae me tuli. Qui[*](qui vulg.: quid AL ) enim possem, cum et[*](et om. A ) afuissem domo[*](domo om. L ) adulescens et horum studiorum causa maria[*](maria A: mare L ) transissem et doctissimis hominibus referta domus esset et aliquae fortasse inessent in sermone nostro doctrinarum notae cumque vulgo scripta nostra legerentur, dissimulare[*](dissimularem L: dissimulare? non me Stangl ) me didicisse? Quid[*](quid AL: qui codd. dett. erat cur om. A ) erat cur probarem[*](improbarem Jahn ) nisi quod parum fortasse profeceram?

quod cum ita sit, tamen ea quae supra dicta sunt plus

de verbis enim componendis et de syllabis prope modum dinumerandis et dimetiendis loquemur; quae etiam si sunt, sicuti mihi videntur, necessaria, tamen fiunt magnificentius quam docentur. Est id omnino verum, at[*](at Schenkl: ut A: sed L ) proprie in hoc dicitur. Nam omnium magnarum artium sicut arborum altitudo nos delectat, radices stirpesque non item; sed esse illa sine his non potest. Me autem sive pervulgatissimus[*](pervagatissimus L ) ille versus, qui vetat

1. artem pudere proloqui quam factites,

quod si ea quae dixi non ita essent, quis tamen se tam durum agrestemque praeberet qui hanc mihi non daret veniam, ut cum meae forenses artes et actiones publicae concidissent, non me aut desidiae, quod facere non possum, aut maestitiae, cui resisto, potius quam litteris dederem? quae quidem me antea in iudicia atque in curiam deducebant, nunc oblectant domi; nec vero talibus modo rebus qualis hic liber continet, sed multo etiam gravioribus et maioribus; quae si erunt perfectae, profecto maximis[*](maximis om. L ) rebus forensibus nostris et externis[*](et externis om. L ) inclusae et domesticae[*](et domesticae om. L ) litterae respondebunt. Sed ad institutam disputationem revertamur.