In Catilinam

hic ego vehemens ille consul qui verbo civis in exsilium eicio quaesivi a Catilina in[*](in an α h et Schol. Gron.: an in o: om. Priscian. K. iii. 249, 275) nocturno conventu ad Laecam fuisset necne. cum ille homo audacissimus conscientia convictus primo reticuisset, patefeci cetera: quid ea nocte egisset, ubi fuisset[*](ubi fuisset om. x et Priscian. K. iii. 250), quid in proximam[*](in proxima αβ x: proxima Priscian. ) constituisset, quem ad modum esset ei ratio totius belli descripta edocui. cum haesitaret, cum teneretur, quaesivi quid dubitaret proficisci eo quo iam pridem pararet, cum arma, cum securis, cum fascis, cum tubas, cum signa militaria, cum aquilam illam argenteam cui ille etiam sacrarium[*](sacrarium x: scelerum post sacr. add. αhot, ante sacr. αβ ) domi suae fecerat scirem esse praemissam.

in exsilium eiciebam quem iam ingressum esse in bellum videram[*](videram AV: videbam cett. et Diomedes K. i. 470)? etenim, credo, Manlius iste centurio qui in agro Faesulano castra posuit bellum populo Romano suo nomine indixit, et illa castra nunc non Catilinam ducem exspectant, et ille eiectus in exsilium se Massiliam, ut aiunt, non in haec castra confert[*](confert AVb: conferet cett. ). O condicionem miseram non modo administrandae verum etiam conservandae rei publicae! nunc si Catilina consiliis, laboribus, periculis meis circumclusus ac debilitatus subito pertimuerit, sententiam mutaverit, deseruerit suos, consilium belli faciendi abiecerit, et ex[*](et ex ex αβ x: et o1 ) hoc cursu sceleris ac[*](ac α h: et cett. ) belli iter ad fugam atque in exsilium[*](atque exsilium Aah ) converterit, non ille a me spoliatus armis audaciae, non obstupefactus ac perterritus mea diligentia, non de spe conatuque depulsus, sed indemnatus innocens in exsilium eiectus a consule vi et minis esse dicetur: et erunt qui illum, si hoc fecerit, non improbum sed miserum[*](miserum timidum αβ hx (contra Priscian. K. iii. 246)), me non diligentissimum consulem sed crudelissimum tyrannum existimari velint!

est mihi tanti, Quirites, huius invidiae falsae atque iniquae tempestatem subire, dum modo a vobis huius horribilis belli ac nefarii periculum depellatur. dicatur sane eiectus esse a me, dum modo eat in exsilium. sed mihi credite, non est iturus. numquam ego ab[*](ab α: a cett. ) dis immortalibus optabo, Quirites, invidiae meae relevandae[*](levandae x et Schol. Gron. ) causa ut Catilinam ducere exercitum hostium atque in armis volitare audiatis, sed triduo tamen audietis; multoque magis illud timeo ne mihi sit invidiosum aliquando quod illum emiserim potius[*](potius om. CAV ) quam quod eiecerim. sed cum sint homines qui illum, cum profectus sit, eiectum esse dicant, idem, si interfectus esset, quid dicerent?

quamquam isti qui Catilinam Massiliam ire dictitant non tam hoc queruntur quam verentur. nemo est istorum tam misericors qui illum non ad Manlium quam ad Massiliensis ire malit. ille autem, si me hercule hoc quod agit numquam antea cogitasset, tamen latrocinantem se interfici mallet quam exsulem vivere. nunc vero, cum ei nihil adhuc praeter ipsius voluntatem cogitationemque acciderit, nisi quod vivis nobis Roma profectus est, optemus potius ut eat in exsilium quam queramur.

sed cur tam diu de uno hoste loquimur et de eo hoste qui iam fatetur se esse hostem, et quem[*](quem αγ: om. αβh ), quia, quod semper volui, murus interest, non timeo: de his qui dissimulant, qui Romae remanent, qui nobiscum sunt nihil dicimus? quos quidem ego, si ullo modo fieri possit[*](posset αβtux et Schol. ), non tam ulcisci studeo quam sanare sibi ipsos, placare rei publicae, neque id qua re fieri non possit, si iam me[*](si iam me scripsi: si a me CAh: si me cett. ) audire volent[*](volent α h: volunt αβγ ), intellego. exponam enim vobis, Quirites, ex quibus generibus hominum istae copiae comparentur; deinde singulis medicinam consili atque orationis meae, si quam potero, adferam.