In Catilinam

hisce ominibus[*](ominibus Paris. 15138 in mg.: omnibus cett. ), Catilina, cum summa rei publicae salute, cum tua[*](cum tua α h: et cum tua αβγ ) peste ac pernicie cumque eorum exitio qui se tecum omni scelere parricidioque iunxerunt, proficiscere ad impium bellum ac nefarium. tu [*](tu α h: tum tu αβγ ), Iuppiter, qui isdem quibus haec urbs auspiciis a Romulo es constitutus, quem Statorem huius urbis atque imperi vere nominamus, hunc et huius socios a tuis[*](tuis α: tuis aris (sacris o) cett. ) ceterisque templis, a tectis urbis ac moenibus, a vita fortunisque civium omnium[*](omnium α ho2: om. cett. ) arcebis et homines bonorum inimicos, hostis patriae, latrones Italiae scelerum foedere inter se ac nefaria societate coniunctos aeternis suppliciis vivos mortuosque mactabis.

tandem aliquando, Quirites, Catilinam, furentem audacia, scelus anhelantem, pestem patriae nefarie molientem, vobis atque huic urbi ferro flammaque[*](ferro flammaque α: ferrum flammamque cett. minitantem CAah: minantem V cett. ) minitantem ex urbe vel eiecimus vel emisimus vel ipsum egredientem verbis prosecuti sumus. abiit [*](abit C ), excessit, evasit, erupit. nulla iam pernicies a monstro illo atque prodigio moenibus ipsis intra moenia comparabitur[*](comparatur ah ). atque hunc quidem unum huius belli domestici ducem sine controversia vicimus. non enim iam inter latera nostra sica illa versabitur, non in campo, non in foro, non in curia, non denique intra domesticos parietes pertimescemus[*](pertimescemus ahlαγ (o2): pertimescimus CAVo1: perhorrescemus b ). loco ille motus est, cum est ex[*](cum ex (ex sup. lin. in l) urbe est expulsus αβ ) urbe depulsus. palam iam cum hoste nullo impediente bellum iustum[*](iustum om. bs gerimus Abx ) geremus. sine dubio perdidimus hominem magnificeque vicimus, cum illum ex occultis insidiis in apertum latrocinium coniecimus.

quod vero non cruentum mucronem, ut voluit, extulit, quod vivis nobis egressus est, quod ei ferrum e manibus extorsimus, quod incolumis civis, quod stantem urbem reliquit, quanto tandem illum maerore esse adflictum et profligatum putatis? iacet ille nunc prostratus, Quirites[*](prostratus, Quirites α(C1) h: prostratusque est cett. C2 ), et se perculsum atque abiectum esse sentit et retorquet oculos profecto saepe ad hanc urbem quam e suis faucibus ereptam esse luget: quae quidem mihi laetari[*](mihi laetari α h: laetari mihi cett. ) videtur, quod tantam pestem evomuerit forasque proiecerit.

ac si quis est talis qualis esse omnis oportebat, qui in hoc ipso in quo exsultat et triumphat oratio mea me vehementer accuset, quod tam capitalem hostem non comprehenderim potius quam emiserim, non est ista mea culpa, Quirites[*](Quirites α ht: om. cett. ), sed temporum. interfectum esse Catilinam et gravissimo supplicio adfectum iam pridem oportebat, idque a me et mos maiorum et huius imperi severitas et res publica postulabat. sed quam multos fuisse putatis qui quae ego deferrem non crederent, quam multos qui propter stultitiam non putarent[*](quam... putarent post defenderent hab. CAVh, om. a (cf. Zielinski p. 202): del. Halm ), quam multos qui etiam defenderent, quam multos qui propter improbitatem faverent[*](quam... faverent del. Bloch )? ac si illo sublato depelli a vobis omne periculum iudicarem, iam pridem ego Catilinam non modo invidiae meae verum etiam vitae periculo sustulissem.

sed cum viderem, ne vobis quidem omnibus[*](ne vobis quidem omnibus a: rem quidem omnibus vobis CAV: re quid ne vobis omnibus h: ne vobis quidem omnibus re αβγ: re ne vobis quidem omnibus Lambinus ) etiam tum re probata[*](re probata scripst: reprobatam C: rei p. probatam V: om. A in 10 hitt. lac.: probata cett. ) si illum, ut erat meritus, morte multassem, fore ut eius socios invidia oppressus persequi non possem, rem huc deduxi ut tum palam pugnare possetis cum hostem aperte videretis. quem quidem ego hostem, Quirites[*](Quirites om. a: Quirites, hostem h ), quam vehementer foris esse timendum putem, licet hinc intellegatis, quod[*](quod pauci dett.: qui mei ) etiam illud[*](illud om. αβ x: illud etiam h ) moleste fero quod ex urbe parum comitatus exierit. Vtinam ille omnis secum suas copias eduxisset! Tongilium mihi eduxit quem amare in praetexta[*](praetexta i: praetexta (-tata A) calumnia (fort. ex K cf. I. 26) cett. ) coeperat, Publicium et Minucium quorum aes alienum contractum in popina nullum rei publicae motum adferre poterat: reliquit quos viros, quanto aere alieno, quam valentis, quam nobilis!

itaque ego illum exercitum prae[*](prae pro cod. Lambini: ex cett. ) Gallicanis legionibus et hoc dilectu quem in agro Piceno et Gallico Metellus habuit, et his copiis[*](et ex his iis (AV) α h: et prae his coni. Müller ) quae a nobis cotidie comparantur, magno opere contemno, conlectum ex senibus desperatis, ex agresti luxuria, ex rusticis decoctoribus, ex eis qui vadimonia deserere quam illum exercitum maluerunt; quibus ego non modo si aciem exercitus nostri, verum etiam si edictum praetoris ostendero, concident. hos quos video volitare in foro, quos stare ad curiam, quos etiam in senatum venire, qui nitent unguentis, qui fulgent purpura, mallem secum suos milites eduxisset: qui si hic permanent, mementote non tam exercitum illum esse nobis quam hos qui exercitum deseruerunt pertimescendos. atque hoc etiam sunt timendi magis quod quid cogitent[*](cogitant a) me scire sentiunt neque tamen permoventur.

video cui sit Apulia attributa, quis habeat Etruriam, quis agrum Picenum, quis Gallicum, quis sibi has urbanas insidias caedis atque incendiorum depoposcerit. omnia superioris noctis consilia ad me perlata[*](delata αβ x ) esse sentiunt; patefeci in senatu hesterno die; Catilina ipse pertimuit, profugit: hi[*](hi om. α ) quid exspectant? ne illi vehementer errant, si illam meam pristinam lenitatem perpetuam sperant futuram. quod exspectavi, iam sum adsecutus ut vos omnes factam esse aperte coniurationem contra rem publicam videretis; nisi vero si[*](si del. Madvig ) quis est qui Catilinae similis cum Catilina sentire non putet. non est iam lenitati[*](lenitati α h: lenitatis αβγ ) locus; severitatem res ipsa flagitat. unum etiam nunc concedam: exeant, proficiscantur, ne patiantur desiderio sui Catilinam miserum tabescere. demonstrabo iter: Aurelia via profectus est; si accelerare volent, ad vesperam consequentur.

O fortunatam rem publicam, si quidem hanc sentinam urbis[*](urbis α h: huius urbis l αγ: urbis huius bs ) eiecerit! uno me hercule Catilina exhausto levata[*](levata α h: relevata αβγ ) mihi et recreata res publica videtur. quid enim mali aut sceleris fingi aut cogitari potest quod non ille conceperit? quis tota Italia veneficus, quis gladiator, quis latro, quis sicarius, quis parricida, quis testamentorum subiector, quis circumscriptor, quis ganeo, quis nepos, quis adulter, quae mulier infamis, quis corruptor iuventutis, quis corruptus, quis perditus inveniri potest qui se cum Catilina non familiarissime vixisse fateatur? quae caedes per hosce annos sine illo facta est, quod nefarium stuprum non per illum?