In Catilinam

quae tecum, Catilina, sic agit[*](agit ait ahlou ) et quodam modo tacita loquitur: ‘nullum iam aliquot annis facinus exstitit[*](existit CAV ) nisi per te, nullum flagitium sine te; tibi uni multorum civium neces, tibi vexatio direptioque sociorum impunita fuit ac libera; tu non solum ad neglegendas leges et quaestiones verum etiam ad evertendas[*](evertendas ou: evincendas αβ x: vincendas α t: devincendas h ) perfringendasque valuisti. superiora illa, quamquam ferenda non fuerunt, tamen ut potui tuli; nunc vero me totam esse in metu propter unum te, quicquid increpuerit, Catilinam timeri, nullum videri contra me consilium iniri posse quod a tuo scelere abhorreat, non est ferendum. quam ob rem discede atque hunc mihi timorem eripe; si est verus, ne opprimar, sin falsus, ut tandem aliquando timere desinam.’

haec si tecum, ut[*](ut ita ut aho2 ) dixi, patria loquatur, nonne impetrare debeat, etiam si vim adhibere non possit? quid, quod tu te[*](tu te CAVb: tu te ipse cett. ) in custodiam dedisti, quod vitandae suspicionis causa ad[*](ad α, Servius ad Aen. i. 24: apud cett. ) Lepidum te habitare velle dixisti? A quo non receptus etiam ad me venire ausus es, atque ut domi meae te adservarem rogasti. cum a me quoque id responsum tulisses, me nullo modo posse isdem parietibus tuto esse tecum, quia[*](quia α h: qui αβγ ) magno in periculo essem quod isdem moenibus contineremur, ad Metellum praetorem venisti. A quo repudiatus ad sodalem tuum, virum optimum, Metellum[*](M. Metellum Metellum α: M. Marcellum cett. ) demigrasti, quem tu videlicet et[*](te om. a ) ad custodiendum te diligentissimum et ad suspicandum sagacissimum et ad vindicandum fortissimum fore putasti. sed quam longe videtur a carcere atque a vinculis abesse debere qui se ipse[*](ipse α: ipsum cett. ) iam dignum custodia iudicarit?

quae cum ita sint, Catilina, dubitas, si emori aequo animo non potes, abire in aliquas terras et vitam istam multis suppliciis iustis debitisque ereptam fugae solitudinique mandare? ‘refer’ inquis ‘ad senatum’; id enim postulas et, si hic ordo placere sibi[*](placere sibi CAV: om. sibi a: sibi placere cett. ) decreverit te ire in exsilium, obtemperaturum te esse dicis. non referam, id quod abhorret a meis moribus, et tamen faciam ut intellegas quid hi de te sentiant. egredere ex urbe[*](ex urbe de urbe t: de turba CAV ), Catilina, libera rem publicam metu, in exsilium, si hanc vocem exspectas, proficiscere. quid est? ecquid attendis, ecquid[*](quid est α: quid est Catilina cett. ) animadvertis horum silentium? patiuntur, tacent. quid exspectas auctoritatem loquentium, quorum voluntatem tacitorum perspicis?

at[*](at ao2: ac cett. ) si hoc idem huic adulescenti optimo Sestio, si fortissimo viro Marcello dixissem, iam mihi consuli hoc ipso in templo senatus[*](senatus hoc loco hab. αh: post optimo αβγ ) iure optimo vim et manus intulisset. de te autem, Catilina, cum quiescunt, probant, cum patiuntur, decernunt, cum tacent, clamant, neque hi solum quorum tibi auctoritas est videlicet cara, vita vilissima, sed etiam illi equites Romani, honestissimi atque optimi viri, ceterique fortissimi cives qui circumstant[*](circumstant α h: stant circum (-ca l) cett. ) senatum, quorum tu et[*](tu et et tu CAVt: fort. tu delendum ) frequentiam videre et studia perspicere et voces paulo ante exaudire potuisti. quorum ego vix abs te iam diu manus ac tela contineo, eosdem facile adducam ut te haec quae vastare[*](vastare hoc loco hab. αh: post pridem cett. ) iam pridem studes relinquentem usque ad portas prosequantur.

quamquam quid loquor? te ut ulla res frangat, tu ut umquam te corrigas, tu ut ullam fugam meditere, tu ut ullum[*](ullum om. lαγ ) exsilium cogites? Vtinam tibi istam mentem di immortales duint tametsi[*](tametsi α ho2: etsi cett. ) video, si mea voce perterritus ire in exsilium animum induxeris, quanta tempestas invidiae nobis, si minus in praesens tempus recenti memoria scelerum tuorum, at in posteritatem impendeat. sed est tanti, dum modo tua ista[*](ista tua hαβo ) sit privata calamitas et a rei publicae periculis seiungatur. sed tu ut vitiis tuis commoveare, ut legum poenas pertimescas, ut temporibus rei publicae cedas non est postulandum. neque enim is es, Catilina, ut te[*](is es... ut te sis (scis a)... si te α (contra Quintil. ix. 3. 62)) aut pudor[*](pudor umquam Quintil. ) a turpitudine aut metus a periculo aut ratio a furore revocarit[*](revocaverit Vhou et Quintil. ).

quam ob rem, ut saepe iam dixi, proficiscere ac, si mihi inimico, ut praedicas, tuo conflare vis invidiam, recta[*](recta α u: rectam αβ tx: recte o: recta via h ) perge in exsilium; vix feram sermones hominum, si id feceris[*](si id feceris om. CAV ), vix molem istius invidiae, si in exsilium iussu consulis iveris[*](iveris Zielinski: ieris codd. ), sustinebo. sin autem servire meae laudi et gloriae mavis, egredere cum importuna sceleratorum manu, confer te ad Manlium, concita perditos civis, secerne te a bonis, infer patriae bellum, exsulta impio latrocinio, ut a me non eiectus ad alienos, sed invitatus ad tuos isse[*](isse α ho2: esse cett. ) videaris.

quamquam quid ego te invitem, a quo iam sciam esse praemissos qui tibi ad forum Aurelium praestolarentur armati, cui[*](cui Gulielmius: cum (cum sciam iam a) mei: cui iam Müll. ) sciam pactam et constitutam cum Manlio diem, a quo etiam aquilam illam argenteam quam tibi ac tuis omnibus confido perniciosam[*](confido perniciosam α h: perniciosam esse confido cett. ) ac funestam futuram, cui domi tuae sacrarium sceleratum[*](sceleratum scripsi (cf. obsceno sacrario Liv. xxxix. 15): scelerum α: scelerum tuorum cett., del. Halm ) constitutum fuit, sciam esse praemissam? tu ut illa carere diutius possis quam venerari ad caedem proficiscens solebas, a cuius altaribus saepe istam impiam dexteram ad necem civium transtulisti?

ibis tandem aliquando quo te iam pridem tua ista[*](ista tua absh ) cupiditas effrenata ac furiosa rapiebat; neque enim tibi haec res adfert dolorem, sed quandam incredibilem voluptatem. ad hanc te amentiam natura peperit, voluntas exercuit, fortuna servavit. numquam tu non modo otium sed ne bellum quidem nisi nefarium concupisti. nactus es ex perditis atque ab omni non modo fortuna verum etiam spe derelictis conflatam improborum manum.

hic tu qua laetitia perfruere, quibus gaudiis exsultabis, quanta in voluptate bacchabere, cum in tanto numero tuorum neque audies virum bonum quemquam neque videbis α (sup. lin. C)) ad huius vitae studium meditati illi sunt qui feruntur labores tui, iacere humi non solum ad obsidendum stuprum verum etiam ad facinus obeundum, vigilare non solum[*](ad obsidendum... solum om. CAV ) insidiantem somno maritorum verum etiam bonis otiosorum. habes ubi ostentes tuam[*](tuam hoc loco hab. α, om. h, post patient. o, post illam cett. ) illam praeclaram patientiam famis, frigoris, inopiae rerum omnium quibus te brevi tempore confectum esse senties.