In C. Verrem

quid? si eius modi esse haec duo foedera duorum so populorum, iudices, doceo, ut Tauromenitanis nominatim cautum et exceptum sit foedere ne navem dare debeant, Mamertinis in ipso foedere sanctum atque praescriptum sit ut navem dare necesse sit, istum autem contra foedus et Tauromenitanis imperasse et Mamertinis remisisse, num cui[*](num cui pkd: num quid RSY) dubium poterit esse quin Verre praetore plus Mamertinis cybaea quam Tauromenitanis foedus opitulatum sit? recitentur foedera. isto igitur tuo, quem ad modum ipse praedicas, beneficio, ut res indicat, pretio atque mercede minuisti maiestatem rei publicae, minuisti auxilia populi Romani, minuisti copias maiorum virtute ac sapientia comparatas, sustulisti ius imperi, condicionem sociorum, memoriam foederis: qui ex foedere ipso navem vel usque ad Oceanum, si imperassemus, sumptu periculoque suo armatam atque ornatam mittere debuerunt, hi[*](hi pkd: et RS, ei Iordan., edd.) ne in freto ante[*](ante om. RS (ut etiam §55 infra)) sua tecta et domos navigarent, ne sua moenia portusque defenderent, pretio abs te ius foederis et imperi condicionem redemerunt.

quid censetis in hoc foedere faciendo[*](faciundo pd) voluisse Mamertinos impendere laboris, operae, pecuniae ne haec biremis adscriberetur, si id ullo modo possent a nostris maioribus impetrare? nam cum hoc munus imponebatur[*](imponeretur p) tam grave civitati, inerat[*](inerant S (habet R n supra lin.): an inerant... quaedam notae?) nescio quo modo in illo foedere societatis quasi quaedam nota servitutis. quod tum, recentibus suis officiis, integra re, nullis populi Romani difficultatibus, a maioribus nostris foedere adsequi non potuerunt, id nunc, nullo novo[*](novo pkd: om. RS) officio suo, tot annis post,—iure imperi nostri[*](tot annis... nostri om. RS) quotannis usurpatum ac semper retentum[*](iure imperii... semper retentum Cinnam secutus secl. Brugnola)[*](usurpato... retento p (ut coni. Th. Luther)),—summa in difficultate navium, a C. Verre pretio adsecuti sunt, ac non hoc solum adsecuti, ne navem darent: ecquem nautam, ecquem militem, qui aut in classe aut in praesidio esset, te praetore per triennium Mamertini dederunt?

denique cum ex senatus consulto itemque ex lege Terentia et Cassia frumentum aequabiliter emi ab omnibus Siciliae civitatibus oporteret, id quoque munus leve atque commune Mamertinis remisisti. dices frumentum Mamertinos non debere. quo modo non debere? an ut ne[*](ne p: om. RS) venderent? non enim erat hoc genus frumenti ex eo genere quod exigeretur, sed ex eo quod emeretur. te igitur auctore et interprete ne foro quidem et commeatu Mamertini iuvare populum Romanum debuerunt.

quae tandem civitas fuit quae deberet? qui publicos agros arant, certum est quid e lege[*](e lege RSD: ex lege p) censoria debeant: cur his quicquam praeterea ex alio genere imperavisti[*](imperavisti RSp: imperasti G1 (Ziel. p. 197))? quid? decumani num quid praeter singulas decumas ex lege Hieronica debent? cur his quoque statuisti quantum ex hoc genere frumenti empti darent? quid immunes? hi certe nihil debent. at eis[*](his pd) non modo imperasti, verum etiam, quo plus darent quam poterant, haec sexagena milia modium, quae Mamertinis remiseras, addidisti. neque hoc dico, ceteris non recte imperatum, sed Mamertinis, qui erant in eadem causa, et quibus superiores omnes[*](omnes RSp: omnes praetores d (§49 supra)) item ut ceteris imperarant pecuniamque ex senatus consulto et ex lege dissolverant, his[*](his RSd: is p: íis Halm) dico non recte remissum. et ut hoc beneficium, quem ad modum dicitur, trabali clavo figeret, cum consilio causam Mamertinorum cognoscit et de consili sententia Mamertinis se frumentum non imperare pronuntiat.

audite decretum mercennarii praetoris ex ipsius commentario, et cognoscite quanta in scribendo gravitas, quanta in constituendo iure sit auctoritas. recita. COMMENTARIVS[*](Recita. Commentarius Halm, edd.: R. commentarium RSp2). de consili sententia[*](C. S. RS al.: r. c. p2: De cons. sententia (D. C. S.) Zumpt) libenter ait se facere itaque perscribit. quid, si hoc verbo non esses usus 'libenter'? nos videlicet invitum te quaestum facere putaremus. ac 'de consili sententia'! praeclarum recitari consilium, iudices, audistis; utrum vobis consilium tandem praetoris recitari videbatur, cum audiebatis nomina, an praedonis improbissimi societas atque comitatus?

en foederum interpretes, societatis, pactionis[*](pactionis Nohl: pactiones RS: pactores pkd), religionis auctores! numquam in Sicilia frumentum publice est emptum quin Mamertinis pro portione imperaretur, antequam hoc delectum praeclarumque consilium iste dedit, ut ab his nummos acciperet ac sui similis esset. itaque tantum valuit istius decreti auctoritas quantum debuit eius hominis qui, a quibus frumentum emere debuisset, iis decretum vendidisset. nam statim L. Metellus ut isti successit, ex C. Sacerdotis et ex[*](ex (post et) om. pd) Sex. Peducaei instituto ac litteris frumentum Mamertinis imperavit.

tum illi intellexerunt se id quod a malo auctore emissent diutius obtinere non posse. age porro, tu, qui tam religiosum existimari te voluisti interpretem foederum, cur Tauromenitanis frumentum, cur Netinis imperasti? quarum civitatum utraque foederata est. ac Netini quidem sibi non defuerunt ac, simul[*](def. nam simul ac pd) pronuntiasti libenter te[*](te pkd: om. RS (§38 supra): adierunt te et Halm) Mamertinis remittere, te adierunt et eandem suam causam foederis esse docuerunt. tu aliter decernere eadem in causa non potuisti; pronuntias Netinos frumentum dare non debere et ab his tamen exigis. cedo mihi eiusdem praetoris litteras et rerum decretarum et frumenti imperati. LITTERAE RERVM DECRETARVM. Quid[*](Litterae rerum decretarum Zumpt. Post imperati habent RS eum decretarum, pd et rerum decretarum tritici empti) potius in hac tanta et tam turpi inconstantia suspicari possumus, iudices, quam id quod necesse est, aut isti a Netinis pecuniam cum posceret non datam, aut id esse actum ut intellegerent Mamertini bene se apud istum tam multa pretia ac munera conlocasse, cum idem alii iuris ex eadem causa non obtinerent?

hic mihi etiam audebit mentionem facere Mamertinae laudationis! in qua quam multa sint vulnera quis est vestrum, iudices, quin intellegat? primum enim[*](enim scripsi: ut RSpd Prisc. (Gr. Lat. iii, p. 338): om. Hotoman, Zielinski (Primum om. p1)) in iudiciis qui decem laudatores dare non potest, honestius est ei nullum dare quam illum quasi legitimum numerum consuetudinis non explere. tot in Sicilia civitates sunt quibus tu per triennium praefuisti: arguunt ceterae, paucae et parvae vi[*](vi add. K. Busche) et[*](et (ante metu) om. pd. Cf. i, §57; iii, §67) metu repressae silent, una laudat. hoc quid est nisi intellegere quid habeat utilitatis vera laudatio, sed tamen ita provinciae praefuisse ut hac utilitate necessario sit carendum?

deinde, quod[*](id quod d) alio loco antea dixi, quae est ista tandem laudatio, cuius laudationis legati et principes et publice tibi navem aedificatam et privatim se ipsos abs te spoliatos expilatosque[*](exspoliatosque RSp: corr. Hotoman) esse dixerunt? postremo quid aliud isti faciunt, cum te soli ex Sicilia laudant, nisi testimonio nobis sunt omnia te sibi esse largitum quae tu de[*](de pd Arusianus: om. RS (reip. G1)) re publica nostra detraxeris? quae colonia est in Italia tam bono iure, quod tam immune municipium, quod per hosce annos tam commoda vacatione omnium rerum sit usum quam Mamertina civitas? per triennium soli ex foedere quod debuerunt non dederunt, soli isto praetore omnium rerum immunes fuerunt[*](vitae p: vitae fuerunt d), soli in istius imperio ea condicione vixerunt ut populo Romano nihil darent, Verri nihil negarent[*](denegarent d (nil negarent Zielinski, p. 178)).

verum ut ad classem, quo ex loco sum digressus, revertar, accepisti a Mamertinis navem contra leges, remisisti contra foedera. ita in una civitate bis improbus fuisti, cum et remisisti quod non oportebat, et accepisti quod non licebat. exigere te oportuit navem quae contra praedones, non quae cum praeda navigaret, quae defenderet ne provincia spoliaretur, non quae provinciae[*](quae nova prov. pd) spolia[*](spolia provinciae SG2) portaret. Mamertini tibi et urbem quo furta undique deportares[*](portares pd), et navem in qua exportares praebuerunt[*](praebuerunt SDp: praebuere R); illud tibi oppidum receptaculum praedae fuit, illi homines testes custodesque furtorum, illi tibi et locum furtis et furtorum vehiculum comparaverunt. itaque ne tum quidem cum classem avaritia ac nequitia tua perdidisti Mamertinis navem imperare ausus es; quo tempore in tanta inopia navium tantaque calamitate provinciae, etiamsi precario essent rogandi, tamen ab iis[*](iis Zumpt, edd.: his codd.) impetraretur. reprimebat enim tibi et imperandi vim et rogandi conatum praeclara illa non populo Romano reddita biremis, sed praetori donata cybaea. ea[*](ea d: om. RSp al.) fuit[*](fuit RSY: tui pk al.) merces imperi, auxili, iuris, consuetudinis, foederis.

habetis unius civitatis firmum auxilium amissum ac venditum pretio: cognoscite nunc novam praedandi rationem ab hoc primum excogitatam.sumptum omnem in classem frumento stipendio ceterisque rebus suo quaeque nauarcho civitas semper dare solebat. is neque ut accusaretur a nautis committere audebat, et civibus suis rationes referre[*](rationes referre Graevius: rationes ferre RS: rationem referre pd) debebat, et in illo omni negotio non modo labore sed etiam periculo suo versabatur. erat hoc, ut dico, factitatum semper, nec solum in Sicilia sed in omnibus provinciis, etiam in sociorum et Latinorum stipendio ac sumptu, tum cum illorum auxiliis uti solebamus: Verres post imperium constitutum primus imperavit ut ea pecunia omnis a civitatibus sibi adnumeraretur, ut is eam pecuniam tractaret quem ipse praefecisset.

cui potest esse dubium quam ob rem et omnium consuetudinem veterem primus immutaris, et tantam utilitatem per alios tractandae pecuniae neglexeris, et tantam difficultatem cum crimine, molestiam cum suspicione susceperis? deinde alii quaestus instituuntur, ex uno genere navali videte quam multi! accipere a civitatibus pecuniam ne nautas darent, pretio certo missos facere nautas, missorum omne stipendium lucrari, reliquis quod deberet non dare,—haec omnia ex civitatum testimoniis cognoscite.

recita. TESTIMONIA CIVITATVM. Huncine[*](recita testimonia civitatum suppl. in lac. p2: recita testimonium (om. civit.) RS) hominem, hancine impudentiam, iudices, hanc audaciam[*](hancine aud. pd)! civitatibus pro numero militum pecuniarum summas discribere[*](describere R2Sp), certum pretium, sescenos nummos, nautarum missionis constituere! quos qui dederat commeatum[*](cum commeatum RS) totius aestatis abstulerat, iste, quod eius nautae nomine pro stipendio frumentoque acceperat, lucrabatur. ita quaestus[*](itaque d) duplex unius missionis fiebat. atque haec homo amentissimus in tanto praedonum impetu tantoque periculo provinciae sic palam faciebat ut et ipsi praedones scirent et tota provincia testis esset.

cum propter istius hanc avaritiam nomine classis esset in Sicilia, re quidem vera naves inanes, quae praedam praetori non quae praedonibus metum adferrent, tamen, cum P. Caesetius et P. Tadius decem navibus[*](navibus his pd) suis semiplenis navigarent, navem quandam piratarum praeda refertam non ceperunt, sed abduxerunt[*](adduxerunt RS) onere suo plane[*](plane tardam Eberh.) captam atque depressam[*](deprensam G. Ammon). erat ea navis plena iuventutis formosissimae, plena argenti facti atque signati, multa cum stragula veste. haec una navis a classe nostra non capta est, sed inventa ad Megaridem, qui locus est non longe a Syracusis. quod ubi isti nuntiatum est, tametsi in acta cum mulierculis iacebat ebrius, erexit se tamen et statim quaestori legatoque suo custodes misit compluris, ut omnia sibi integra quam primum exhiberentur.

adpellitur navis Syracusas; exspectatur ab omnibus supplicium. iste quasi praeda sibi advecta, non praedonibus captis, si qui senes ac[*](ac RS: aut pkd (§34 supra)) deformes erant, eos in hostium numero ducit; qui aliquid formae aetatis artificique habebant, abducit omnis, non nullos scribis filio cohortique distribuit, symphoniacos homines sex cuidam amico suo Romam muneri misit. Nox illa tota in exinaniunda nave[*](exinanienda navi pd) consumitur. archipiratam ipsum videt nemo, de quo supplicium sumi oportuit[*](de quo... oportuit del. Zielinski (p. 197)). hodie[*](Hodieque pd) omnes sic habent[*](sic habent persuasum pd) —quid eius sit vos coniectura adsequi debetis—istum clam a piratis ob hunc archipiratam pecuniam accepisse.

'coniectura est.' iudex esse bonus nemo potest qui suspicione certa non movetur. hominem nostis, consuetudinem omnium tenetis,—qui ducem praedonum aut hostium ceperit, quam libenter eum palam ante oculos omnium esse patiatur[*](patiatur pd: patitur RSY). hominem in tanto conventu Syracusis vidi neminem, iudices, qui archipiratam captum sese[*](sese Zumpt: esse RS: vidisse se pq (om. esse)) vidisse diceret, cum omnes, ut mos est, ut solet fieri, concurrerent, quaererent, videre cuperent. quid accidit cur tanto opere iste homo occultaretur ut eum ne casu quidem quisquam aspicere posset? homines maritimi Syracusis, qui saepe istius ducis nomen audissent, saepe timuissent, cum eius cruciatu atque supplicio pascere oculos animumque exsaturare vellent, potestas aspiciendi nemini facta est.

Vnus pluris praedonum duces vivos cepit P. Servilius quam omnes antea. Ecquando igitur isto fructu quisquam caruit, ut videre piratam captum non liceret? at contra, quacumque iter fecit, hoc iucundissimum spectaculum omnibus vinctorum captorumque hostium praebebat; itaque ei concursus fiebat[*](fiebat RSp: fiebant d edd.) undique ut non modo ex iis[*](iis Orelli: his codd.) oppidis qua ducebantur sed etiam ex finitimis visendi causa convenirent. ipse autem triumphus quam ob rem omnium triumphorum gratissimus populo Romano fuit et iucundissimus? quia nihil est victoria dulcius, nullum est autem testimonium victoriae certius quam, quos saepe metueris, eos te vinctos[*](eosdem vinctos d) ad supplicium duci videre.

hoc tu quam ob rem non fecisti? quam ob rem ita pirata iste[*](iste pirata p (iste s. l.)) occultatus est[*](celatus est pd) quasi eum aspici nefas esset? quam ob rem supplicium non sumpsisti? quam ob causam hominem reservasti? ecquem[*](ecquem audisti d) scis in Sicilia[*](in Sicilia del. Zielinski) antea captum archipiratam qui non securi percussus sit? Vnum cedo auctorem tui facti, unius profer exemplum. vivum tu archipiratam servabas: quo? per triumphum, credo, quem ante currum tuum duceres; neque enim quicquam erat[*](erat iam d) reliquum nisi uti classe populi Romani pulcherrima amissa provinciaque lacerata triumphus tibi navalis decerneretur.

age porro, custodiri ducem praedonum novo more quam securi feriri[*](ferire RS (iv, §123)) omnium exemplo magis placuit. quae sunt istae custodiae? apud quos homines, quem ad modum est adservatus? lautumias Syracusanas omnes audistis, plerique nostis. opus est ingens, magnificum, regum ac tyrannorum; totum est e[*](e cod. Lamb.: a RS: ex pd) saxo in mirandam altitudinem depresso et multorum operis penitus exciso[*](depressum... excisum d); nihil tam clausum ad exitum[*](exitus pd), nihil tam saeptum undique, nihil tam tutum ad custodiam nec fieri nec cogitari potest. in has lautumias, si qui publice custodiendi sunt, etiam ex ceteris oppidis Siciliae deduci imperantur.

eo quod multos captivos civis Romanos coniecerat, quod eodem ceteros piratas condi imperarat, intellexit, si hunc subditivum archipiratam in eandem custodiam dedisset, fore ut a multis in lautumiis[*](in lautumiis secl. Richter-Eberhard) verus ille dux quaereretur. itaque hominem huic optimae tutissimaeque custodiae non audet committere, denique Syracusas totas timet, amandat[*](amendat Rp al.) hominem—quo? Lilybaeum fortasse? video; tamen homines maritimos non plane reformidat. minime, iudices. Panhormum igitur? audio; quamquam Syracusis, quoniam in Syracusano captus erat, maxime, si minus supplicio adfici, at custodiri oportebat.