In C. Verrem

Matris magnae fanum apud Enguinos[*](eZZZguinos S: eguinos RH: inguinos d) est,—iam enim mihi non modo breviter[*](non modo breviter mihi SY) de uno quoque dicendum[*](dicendum est pd), sed etiam praetereunda videntur esse permulta, ut ad maiora istius et inlustriora in hoc genere furta et scelera veniamus: in hoc fano loricas galeasque aeneas, caelatas opere Corinthio, hydriasque grandis simili in[*](grandis simili in edd.: grandis simili l (i.e. cod. Lamb.): grandissimi hii in R et (corr. grandissimas) S (J. Ph. xxx, 201)) genere atque eadem arte perfectas idem ille Scipio[*](P. Scipio pd (Div. §22)), vir omnibus rebus praecellentissimus, posuerat et suum nomen inscripserat[*](inscripserat d: suum inscripserat p (om. nomen): scripserat RSY (§103 infra)). quid iam de isto plura dicam aut querar? omnia illa, iudices, abstulit, nihil in religiosissimo fano praeter vestigia violatae religionis nomenque P. Scipionis reliquit; hostium spolia, monumenta imperatorum, decora atque ornamenta fanorum posthac his praeclaris nominibus amissis in instrumento atque in[*](atque in RS: atque p, ac d (om. in)) supellectile Verris[*](Verris RS al.: C. Verris pd (Am. J. Ph. xxvi. 412)) nominabuntur.

tu videlicet solus vasis Corinthiis delectaris, tu illius aeris temperationem, tu operum liniamenta sollertissime perspicis! haec Scipio ille non intellegebat, homo doctissimus atque humanissimus: tu sine ulla bona arte, sine humanitate, sine ingenio, sine litteris, intellegis et iudicas! vide ne ille non solum temperantia sed etiam intellegentia te atque istos qui se elegantis dici volunt vicerit. nam quia quam pulchra essent intellegebat, idcirco existimabat ea non ad hominum luxuriem, sed ad ornatum fanorum atque oppidorum esse facta, †ut posteris nostris monumenta religiosa esse videantur[*](ut posteris... videantur del. Eberh. edd.: fieri potest ut post facta non nulla verba exciderint, e. g. vos facite ut (s. vos severe vindicando facite ut)... videantur (Madvig)).

audite etiam singularem eius, iudices, cupiditatem, audaciam, amentiam, in iis[*](iis Lamb. edd.: his codd.) praesertim sacris polluendis quae non modo manibus attingi, sed ne cogitatione quidem violari fas fuit. sacrarium Cereris est apud Catinensis eadem religione qua Romae, qua in ceteris locis, qua prope in toto orbe terrarum. in eo sacrario intimo signum fuit Cereris perantiquum, quod viri non modo cuius modi esset sed ne esse quidem sciebant; aditus enim in id sacrarium non est viris; sacra per mulieres ac virgines confici solent. hoc signum noctu clam istius servi ex illo religiosissimo atque antiquissimo loco sustulerunt. postridie sacerdotes Cereris atque illius fani antistitae[*](antistitae p Gellius: antistite DHZ: antististite S: antistatae R: antistites d), maiores natu, probatae ac nobiles mulieres, rem ad magistratus suos deferunt. omnibus acerbum, indignum, luctuosum denique videbatur.

tum iste[*](iste ille p) permotus illa atrocitate negoti[*](permotus... negoti del. Eberh., Nohl), ut ab se sceleris illius suspicio demoveretur, dat hospiti suo cuidam negotium ut aliquem reperiret quem illud fecisse insimularet, daretque operam ut is eo crimine damnaretur, ne ipse esset in crimine. res non procrastinatur. nam cum iste Catina profectus esset, servi cuiusdam nomen defertur; is accusatur, ficti testes in eum dantur. rem cunctus senatus Catinensium legibus iudicabat. Sacerdotes vocantur; ex iis quaeritur secreto in curia quid esse factum arbitrarentur, quem ad modum signum esset ablatum. respondent illae praetoris in eo loco servos esse visos. res, quae esset iam antea non obscura, sacerdotum testimonio perspicua esse coepit. Itur in consilium; servus ille innocens omnibus sententiis absolvitur,—quo facilius vos hunc omnibus sententiis condemnare possitis.

Qquid enim postulas, Verres? quid speras, quid exspectas[*](quid expectas pq: quid spectas RS: spectas d), quem tibi aut deum aut hominem auxilio futurum putas? Eone tu servos ad spoliandum fanum immittere ausus es quo liberos adire ne ornandi[*](ornandi RSHp: orandi d et edd.) quidem causa fas erat? iisne rebus manus adferre non dubitasti a quibus etiam oculos cohibere te religionum iura cogebant? tametsi ne oculis quidem captus in hanc fraudem tam sceleratam ac tam nefariam decidisti; nam id concupisti quod numquam videras, id, inquam, adamasti quod antea non aspexeras; auribus tu tantam cupiditatem concepisti ut eam non metus, non religio, non deorum vis, non hominum existimatio contineret.

at ex bono viro, credo, audieras et bono auctore. qui id potes, qui ne ex viro quidem audire potueris? audisti igitur ex muliere, quoniam id viri nec vidisse neque nosse[*](nec nosse Zielinski, p. 197) poterant. qualem porro illam[*](illam om. SY) feminam fuisse putatis[*](putastis fuisse p), iudices, quam pudicam, quae cum Verre loqueretur, quam religiosam, quae sacrari spoliandi rationem ostenderet? ac[*](Ac p: an RS: at d edd.: iam K. Busche (v, §48)) minime[*](minime del. Halm: minime est mirum p) mirum, quae sacra per summam castimoniam virorum ac mulierum[*](virginum ac mul. Hotoman) fiant, eadem per istius stuprum ac flagitium esse violata. quid ergo? hoc solum auditione expetere coepit, cum id ipse non vidisset? immo vero alia complura[*](conplura RS: compluria Prisc.); ex quibus eligam[*](unam eligam pq cod. Vrs.) spoliationem nobilissimi atque antiquissimi fani, de qua priore actione testis dicere audistis. nunc eadem illa, quaeso, audite et diligenter, sicut adhuc fecistis, attendite.

Insula est Melita, iudices, satis lato a Sicilia[*](ab Sicilia d (Div. §28)) mari periculosoque diiuncta[*](diiuncta R1 (i, §154): disiuncta R2Sp (§17 infra)); in qua est eodem nomine oppidum, quo iste numquam accessit, quod tamen[*](cum tamen Weidner) isti textrinum per triennium ad muliebrem vestem conficiendam fuit. ab eo oppido non longe in promunturio fanum est Iunonis antiquum, quod tanta religione semper fuit ut non modo illis Punicis bellis quae in his fere locis navali copia gesta atque versata sunt, sed etiam hac[*](in hac pd) praedonum multitudine semper inviolatum sanctumque fuerit. quin etiam hoc memoriae proditum est, classe quondam Masinissae regis ad eum locum adpulsa praefectum regium dentis eburneos incredibili magnitudine e fano sustulisse et eos in Africam portasse Masinissaeque donasse. Regem primo delectatum esse munere; post, ubi audisset unde essent, statim certos homines in quinqueremi misisse ui eos dentis reponerent[*](reportarent d (l. 13)). itaque in iis scriptum[*](inscriptum prd (§§97, 127)) litteris Punicis fuit regem Masinissam imprudentem accepisse, re cognita reportandos reponendosque[*](reportandos reponendosque Halm, edd.: reportandosque R, reportandos SD et pler. (§§23, 140: v, §44): preponendo restituendosque pr: reportandos restituendosque Nohl: reponendos restituendosque d) curasse. erat praeterea magna vis eboris, multa ornamenta, in quibus eburneae victoriae antiquo opere ac summa arte perfectae.

haec iste omnia, ne multis morer, uno impetu atque uno[*](impetu atque uno om. pd) nuntio per servos Venerios, quos eius rei causa miserat, tollenda atque asportanda curavit. pro di immortales! quem ego hominem accuso? quem legibus aut iudiciali[*](aut iudiciali RS: ac iud. pd (cf. §80): ac sociali Cobet: atque soc. Eberh.: ac iudicio sociali Heraeus (ii, §15)) iure persequor? de quo vos sententiam per tabellam feretis? dicunt legati Melitenses publice spoliatum templum esse Iunonis, nihil istum in religiosissimo fano reliquisse; quem in locum classes hostium saepe accesserint, ubi piratae fere quotannis hiemare soleant, quod neque praedo violarit ante[*](ante RS (antae R, an. S): antea pd (§132; v, §§20, 167)) neque umquam hostis attigerit, id ab uno isto sic spoliatum esse ut nihil omnino sit relictum. hic nunc iste reus aut ego accusator aut hoc iudicium appellabitur? criminibus enim coarguitur[*](arguitur K, Bake, Nohl (sed cf. v, §§74, 153)) aut suspicionibus in iudicium vocatur! di ablati, fana vexata, nudatae urbes reperiuntur; earum autem rerum nullam sibi iste neque infitiandi rationem neque defendendi facultatem reliquit; omnibus in rebus coarguitur a me, convincitur a testibus, urgetur confessione sua, manifestis in maleficiis tenetur,—et manet etiam ac tacitus facta mecum sua recognoscit!