In C. Verrem

verum, uti[*](uti cO: ut p rell.) dixi, ratio certa est Aetnensium et publicis et privatis litteris consignata. meae diligentiae pensum magis in Leontino agro est exigendum propter hanc causam, quod ipsi Leontini publice non sane me multum[*](multum me O) adiuverunt; neque enim eos isto praetore hae[*](hec O: haec Mueller) decumanorum iniuriae laeserunt, potius etiam, iudices, adiuverunt. mirum fortasse hoc vobis aut incredibile videatur, in tantis aratorum incommodis Leontinos, qui principes rei frumentariae fuerint, expertis incommodorum atque iniuriarum fuisse. hoc causae est, iudices, quod in agro Leontino praeter unam Mnasistrati familiam glebam Leontinorum possidet nemo. itaque Mnasistrati, hominis honestissimi atque optimi viri, testimonium, iudices, audistis[*](audistis cO: audietis p rell.): ceteros Leontinos, quibus non modo Apronius in agris sed ne tempestas quidem ulla nocere potuit, exspectare nolite: etenim non modo incommodi nihil ceperunt, sed etiam in Apronianis illis rapinis in quaestu sunt compendioque versati.

quapropter, quoniam Leontina civitas me[*](leont. civ. me p al.: me leont. civ. O, ut videtur, edd.) atque legatio propter eam quam dixi causam defecit, mihimet ineunda ratio et via reperiunda est qua ad Aproni quaestum, sive adeo qua ad istius ingentem immanemque praedam possim pervenire. Agri Leontini decumae tertio anno venierunt[*](veneunt O) tritici medimnum XXXVI, hoc est tritici mod. cc et XVI milibus. Magno, iudices, magno; neque enim hoc possum negare. itaque necesse est aut damnum aut certe non magnum lucrum fecisse decumanos[*](decumanos O: -um p rell.); hoc enim solet usu venire iis qui magno redemerunt.

quid, si ostendo in hac una emptione lucri fieri tritici mod. c? quid, si cc? quid, si ccc[*](quid, si ccc cO: om. rell.)? quid, si cccc milia? dubitabitis etiam cui ista tanta praeda quaesita sit? iniquum me esse quispiam dices, qui ex lucri magnitudine coniecturam capiam[*](capiam cO: faciam rell.) furti atque praedae. quid, si doceo, iudices, eos qui cccc mod. lucri faciunt damnum facturos fuisse, si tua iniquitas, si tui ex cohorte recuperatores non intercederent, num quis poterit in tanto lucro tantaque iniquitate dubitare quin propter improbitatem[*](improbitatem cO: iniquitatem p rell.) tuam tam[*](tuam tam Lamb.: tuam O: tam p rell.) magnos quaestus feceris, propter magnitudinem quaestus improbus esse volueris?

quo modo igitur hoc adsequar, iudices[*](iudices om. O), ut sciam quantum lucri[*](quantum lucri cO: lucri quantum p rell.) factum sit? non ex Aproni tabulis, quas ego cum conquirerem non inveni, et cum in ius ipsum eduxi expressi ut conficere tabulas se[*](se tabulas O) negaret. si mentiebatur, quam ob rem removebat, si hae tabulae nihil tibi erant obfuturae? si omnino nullas confecerat litteras, ne id quidem satis significat illum non suum negotium gessisse? ea est enim ratio decumanorum[*](decumarum J. J. Hartman) ut sine plurimis litteris confici non possit; singula enim nomina aratorum et cum singulis pactiones decumanorum litteris persequi et conficere necesse est. iugera professi sunt aratores omnes[*](omnes aratores O) imperio atque instituto tuo: non opinor quemquam minus esse professum quam quantum arasset, cum tot cruces, tot supplicia[*](supplicia cO: iudicia pd), tot ex cohorte recuperatores proponerentur. in iugero Leontini agri medimnum fere tritici seritur perpetua atque aequabili satione; ager efficit[*](effert J. J. Hartman (cf. extulisset §113)) cum octavo, bene ut agatur; verum ut omnes di adiuvent, cum decumo. quod si quando accidit, tum fit ut tantum decumae sit quantum severis, hoc est ut, quot iugera sint sata, totidem medimna decumae debeantur.

hoc cum ita esset, primum illud dico, pluribus milibus medimnum[*](modium cO) venisse decumas agri Leontini quam quot milia iugerum sata essent[*](essent O: erant p rell.) in agro Leontino. quodsi fieri non poterat ut plus quam x medimna ex iugero exararent[*](exararent cO: ararent p rell.), medimnum autem[*](autem suppl. edd.) ex iugero decumano dari oportebat[*](oportebat O: poterit p rell. (i, §75)), cum ager, id quod perraro evenit, cum decumo extulisset, quae erat ratio decumanis, siquidem decumae ac non bona venibant aratorum, ut pluribus aliquanto medimnis decumas emerent quam iugera erant sata? in Leontino iugerum subscriptio ac professio non est plus xxx; decumae xxxvl medimnum venierunt.erravit an potius[*](aut potius O) insanivit Apronius? immo tum insanisset, si aratoribus id[*](id O: om. p rell.) quod deberent licitum esset, et non quod Apronius imperasset necesse fuisset dare.

si ostendam[*](ostendam O: ostendo p rell.) minus tribus medimnis in iugerum neminem dedisse decumae, concedes, opinor, ut cum decumo[*](decumo cO: decumano p rell.) fructus arationis perceptus sit, neminem minus tribus decumis dedisse. atque[*](Atqui Hotom.) hoc in benefici loco petitum est ab Apronio, ut in iugera singula ternis medimnis decidere liceret. nam cum a multis quaterna, etiam quina exigerentur, multis autem non modo granum nullum[*](nullum cO: ullum p rell.), sed ne paleae quidem ex omni fructu atque ex annuo labore relinquerentur, tum aratores Centuripini, qui numerus in agro Leontino maximus est, unum in locum convenerunt, hominem suae civitatis in primis honestum ac nobilem, andronem Centuripinum, legarunt ad Apronium, (eundem quem hoc tempore ad hoc iudicium legatum et testem Centuripina civitas misit), ut is apud eum causam aratorum ageret, ab eoque peteret ut ab aratoribus Centuripinis ne amplius in iugera singula quam terna medimna exigeret.

hoc vix ab Apronio in summo beneficio pro iis[*](his Op) qui etiam tum incolumes erant impetratum est. id cum impetrabatur, hoc videlicet impetrabatur, ut pro singulis decumis ternas decumas dare liceret. quodsi tua res non ageretur, a te potius postularent ne amplius quam singulas, quam ab Apronio ut ne plus quam ternas decumas darent. nunc ut hoc tempore ea quae regie seu potius tyrannice statuit in aratores Apronius praetermittam, neque eos appellem a quibus omne frumentum eripuit, et quibus nihil non modo de fructu sed ne de bonis quidem suis reliqui fecit, ex hisce ternis medimnis, quod benefici gratiaeque causa concessit, quid lucri fiat cognoscite.

professio est agri Leontini ad iugerum xxx; haec sunt ad tritici medimnum xc, id est[*](id est O: id est tritici p rell.) mod. DXXXX; deductis tritici mod. CCXVI, quanti decumae venierunt, reliqua sunt tritici CCCXXIIII. adde totius summae DXXXX milium mod. tris quinquagesimas; fit tritici mod. XXXIICCCC (ab omnibus enim ternae praeterea quinquagesimae exigebantur); sunt haec iam ad CCCLX mod. tritici. at ego cccc lucri facta esse dixeram; non enim duco in hac ratione eos quibus ternis medimnis non est licitum decidere. verum ut hac ipsa ratione summam mei promissi compleam, ad singula medimna multi HS binos, multi HS singulos semis[*](HS binos multi HS singulos semis cO: HS duo multi HS quinque p rell.) accessionis cogebantur dare, qui minimum, singulos nummos. minimum ut sequamur, quoniam xc med. duximus, accedant eo novo pessimoque exemplo HS xc.