In C. Verrem

quae, malum, ista fuit amentia! Ecquando te rationem factorum tuorum redditurum putasti? ecquando his de rebus talis viros audituros existimasti? petatur hereditas ea[*](ea om. O1), quae nulla debetur, in praedam praetoris? interponatur nomen civitatis? imponatur honestae civitati turpissima persona calumniae? neque hoc solum, sed ita res agatur[*](agatur cOb: agitur rell.) ut ne simulatio quidem aequitatis ulla adhibeatur? nam, per deos immortalis, quid interest utrum praetor imperet vique cogat aliquem de suis bonis omnibus decedere, an huiusce modi iudicium det, quo iudicio indicta causa fortunis omnibus everti necesse sit[*](est O: everti sit necesse coni. Zielinski (p. 193))?

profecto enim negare non potes[*](negari non potest O) te ex lege Rupilia sortiri iudices debuisse, cum praesertim Heraclius id postularet. sin illud dicis[*](dicis O (§12; iii, §48): dices rell. (Div. §12)), te Heraclii voluntate ab lege recessisse, ipse te impedies, ipse tua defensione implicabere; quare enim primum ille[*](ille O1: ille ipse rell.) adesse noluit, cum ex eo numero iudices haberet quos postularat[*](postularet O1 Par. 7786)? deinde tu cur post illius fugam iudices alios sortitus es, si eos qui erant antea dati utriusque dederas voluntate? deinde ceteras dicas omnis illo foro M. Postumius quaestor sortitus est: hanc solam tu illo conventu reperiere sortitus.

ergo, inquiet[*](inquit O1) aliquis, donavit populo Syracusano illam hereditatem. primum, si id confiteri velim, tamen istum condemnetis necesse est; neque enim permissum est ut impune nobis liceat, quod alicui eripuerimus, id alteri tradere. verum ex ista reperietis hereditate ita istum[*](istum ita O (Div. § ii, §100; iii, §145)) praedatum ut perpauca occulte fecerit; populum[*](populum O1: populum quidem rell.) Syracusanum in maximam invidiam sua infamia, alieno praemio pervenisse, paucos Syracusanos,—eos qui nunc se[*](nunc se Opk: se nunc b vulg.) publice laudationis causa venisse dicunt,—et tunc[*](tunc pb: dū O: tum edd.) participes praedae fuisse et nunc non ad istius laudationem, sed ad communem litium aestimationem venisse[*](sed ad... venisse om. cO). posteaquam damnatus est absens, non solum illius hereditatis de qua ambigebatur, quae erat HS triciens, sed omnium bonorum paternorum ipsius Heraclii, quae non minor erat pecunia, palaestrae Syracusanorum, hoc est Syracusanis, possessio traditur.

quae est ista praetura? eripis hereditatem quae venerat a propinquo, venerat testamento, venerat legibus; quae bona is qui testamentum fecerat[*](fecerat c Arus. Mess.: fecerant O1: fecit p rell.) huic Heraclio, aliquanto ante quam[*](aliq. ante quam pk Arus. Mess.: ante aliquanto ante quam O (cf. iii, §178 ubi habet O videtur mihi videtur contra rell. mihi videtur): ante aliquanto quam vulg. (aliquanto om. bd Par. 7786)) est mortuus, omnia utenda ac possidenda tradiderat, cuius hereditatis, cum ille aliquanto ante te praetorem esset mortuus, controversia fuerat nulla, mentionem fecerat nemo. verum esto. eripe hereditatem propinquis, da palaestritis, praedare in bonis alienis nomine civitatis, everte leges, testamenta, voluntates mortuorum, iura vivorum: num etiam patriis Heraclium bonis exturbare oportuit? qui simul ac profugit, quam impudenter, quam palam, quam acerbe, di immortales, illa bona direpta sunt! quam illa res calamitosa Heraclio, quaestuosa Verri, turpis Syracusanis, miseranda omnibus videbatur! nam[*](Iam O) illud quidem statim curatur, ut quicquid caelati argenti fuit in illis bonis ad istum deferatur, quicquid Corinthiorum vasorum, stragulae vestis: haec nemo dubitabat quin non modo ex illa domo capta et oppressa, verum ex tota provincia ad istum comportari necesse esset. mancipia[*](Mancupia O) quae voluit[*](voluerat O1) abduxit, alia divisit; auctio facta est, in qua cohors istius invicta dominata est.

verum illud est praeclarum. Syracusani qui praefuerant his Heraclii bonis verbo redigendis, re dispertiendis[*](dispertiendis O p rell.: dissipandis vulg.), reddebant eorum negotiorum rationem in senatu; dicebant scyphorum paria complura, hydrias argenteas pretiosas[*](pretiosas cO: pretiosam rell.), vestem stragulam multam[*](multam c: om. O), mancipia pretiosa[*](pretiosam vestem stragulam, multa mancipia vulg.) data esse Verri[*](data esse Verri cO: Verri data esse p rell. (Ziel. p. 193)); dicebant quantum cuique eius iussu nummorum esset datum. gemebant Syracusani, sed tamen patiebantur. repente recitatur uno nomine HS ccc[*](ccc (§50 infra) cO: ccc quinquaginta milia vulg. (et falso `N')) iussu praetoris data esse[*](esse O: om. rell.). fit maximus clamor omnium, non modo optimi cuiusque neque eorum quibus indignum semper visum erat bona privati[*](bona privati (privata k) codd.: privata bona O edd.: privati bona Klotz) populi nomine per summam iniuriam erepta, verum etiam ipsi illi[*](illi ipsi O) auctores iniuriae et ex aliqua particula socii praedae ac rapinarum clamare coeperunt sibi ut haberet hereditatem. tantus in curia clamor factus est ut populus concurreret.

res ab omni conventu cognita celeriter isti domum[*](iste mutet domum cO, unde ingeniose Herelius isti Mucio) nuntiatur. homo inimicus iis qui recitassent, hostis omnibus qui acclamassent, exarsit iracundia ac stomacho; verum tamen fuit tum sui dissimilis. Nostis os hominis, nostis audaciam; tamen tum rumore populi et clamore[*](rumore pop. et clamore p rell.: rumore populique clamore k: rumore et clamore populi O1) et manifesto furto[*](manifesto furto (forte) O: furt. man. p rell.) grandis pecuniae perturbatus est. Vbi se collegit, vocat ad se Syracusanos; qui non posset[*](qui non posset cO1: quia (qui qrk) non possunt pk) negare ab illis pecuniam datam, non quaesivit procul alicunde, (neque enim probaret), sed proximum, paene alterum filium, quem illam pecuniam diceret abstulisse; ostendit se reddere coacturum. qui posteaquam id audivit, habuit et dignitatis et aetatis et[*](et cO1: om. rell.) nobilitatis suae rationem; verba apud senatum fecit, docuit ad se nihil pertinere; de isto, id quod omnes videbant, ne[*](ne O1: neque rell.) ille quidem obscure locutus est. itaque illi Syracusani statuam postea statuerunt, et is, ut[*](ut cO1: ubi rell.) primum potuit, istum reliquit de provinciaque decessit.

et tamen aiunt eum queri solere non numquam se[*](non inique se O) miserum quod non suis, sed suorum[*](suorum cO1: comitum rell.) peccatis et criminibus[*](et crim. codd. praeter O (criminibusque)) prematur. triennium provinciam obtinuisti; gener, lectus[*](electus codd.) adulescens, unum annum tecum fuit; sodales, viri fortes, legati tui primo anno te reliquerunt; unus legatus P. Tadius qui erat reliquus non ita tecum multum[*](tecum multum pk: multum tecum O ed. Rom. una codd.: tecum una O1: una tecum corr. m. 1) fuit; qui si semper una fuisset, tamen summa cura[*](summa cura om. O) cum tuae, tum multo etiam magis suae famae pepercisset. quid est quod tu alios accuses? quid est quam ob rem putes te tuam culpam non modo derivare in aliquem, sed communicare cum altero posse?

numerantur illa HS ccc Syracusanis. ea quem ad modum ad istum postea per pseudothyrum revertantur, tabulis vobis testibusque[*](testibusque O: et test. p rell.), iudices, planum faciam. ex hac iniquitate istius et improbitate, iudices, quod praeda ex illis bonis ad multos Syracusanos[*](Syracusanos om. O) invito populo senatuque Syracusano venerat, et illa scelera quae per[*](et illa scelera quae per p rell. (Cluent. §191): illa scelera per O: etiam illa scelera sunt quae per Lamb. 1584 (ex c=Fabric.?) Grut. (ex c=Metell.?)) Theomnastum et Aeschrionem et Dionysodorum et Cleomenem invitissima civitate illa[*](illa O: om. rell.) facta sunt: primum ut urbs tota spoliaretur, qua de re alius mihi locus ad dicendum est constitutus; ut omnia signa iste per eos homines quos nominavi, omne ebur ex aedibus sacris, omnis undique tabulas pictas, deorum denique simulacra quae vellet auferret; deinde ut in curia Syracusis, quem locum illi bouleuth/rion nomine[*](buleuterium nominant p al.) appellant, honestissimo loco et apud illos clarissimo, ubi illius ipsius M. Marcelli,—qui eum Syracusanis locum, quem eripere belli ac victoriae lege posset, conservavit et[*](ac O1) reddidit,—statua ex aere facta[*](ex aere facta om. cO: ex aere facta est pbr: est ex aere f. vulg.) est, ibi inauratam istius et alteram filio statuam ponerent[*](ponerent O1: posuerint, -unt p rell.), ut dum istius hominis memoria maneret senatus Syracusanus sine lacrimis et gemitu in curia esse non posset.

per eosdem istius furtorum iniuriarum uxorumque socios istius imperio Syracusis Marcellia tolluntur maximo gemitu luctuque[*](et luctu O) civitatis, quem illi diem festum cum recentibus beneficiis C. Marcelli[*](C. O: M. rell.) debitum reddebant, tum generi nomini familiae Marcellorum maxima voluntate tribuebant. Mithridates in Asia, cum eam provinciam totam occupasset, Mucia non sustulit. Hostis, et hostis in ceteris rebus nimis ferus et immanis, tamen honorem hominis deorum religione consecratum violare noluit: tu Syracusanos[*](Syracusanis bd) unum diem festum Marcellis impertire noluisti[*](vetuisti pb), per quos illi adepti sunt ut ceteros dies festos agitare[*](agitare cO1: agere rell. possent O1 possint rell.) possent?

at vero praeclarum diem illis[*](illis cO1: om. rell.) reposuisti Verria ut agerent, et ut ad eum diem quae sacris epulisque opus essent in compluris annos locarentur! iam in tanta istius impudentia remittendum aliquid videtur, ne omnia contendamus, ne omnia cum dolore agere videamur. nam me dies vox latera deficiant, si hoc nunc vociferari[*](vociferari cO: -are rell.) velim, quam miserum indignumque sit istius nomine apud eos diem festum esse qui se istius opera funditus exstinctos esse arbitrentur[*](arbitrantur O (ii, §158)). O Verria praeclara! quo accessisti, quaeso[*](quo accessisti quaeso scripsi: quo acc. quasi c: acc. quo quasi O: quo quasi acc. br, unde Lambinus quo quaeso acc.: quo om. pq), quo non attuleris tecum istum[*](istum tecum O) diem? etenim quam tu domum, quam urbem adisti, quod fanum denique, quod non eversum atque extersum reliqueris? quare appellentur sane ista Verria, quae non ex nomine sed ex manibus[*](moribus Manut.) naturaque tua constituta esse videantur.

quam facile serpat iniuria et peccandi consuetudo, quam non facile reprimatur, videte, iudices. Bidis oppidum est tenue sane, non longe a Syracusis. hic[*](Hic O Non.: huius p rell.) longe primus civitatis est Epicrates quidam[*](quidam Epicrates O (`pessime,' Zielinski, p. 193)). huic hereditas HS quingentorum milium venerat a muliere quadam propinqua, atque ita propinqua ut, ea etiamsi intestata esset mortua, Epicratem Bidinorum legibus heredem esse oporteret. recens[*](recens O: recens Syracusana rell.) erat illa res quam ante demonstravi, de Heraclio Syracusano, qui bona non perdidisset nisi ei venisset hereditas. huic quoque Epicrati venerat, ut dixi, hereditas.

cogitare coeperunt eius inimici nihilo minus eodem praetore hunc everti[*](everti hunc O) bonis posse quo[*](quo codd. praeter V (quam add. s. l. quemadmodum)) Heraclius esset eversus. rem occulte instituunt; ad Verrem per eius interpretes deferunt. ita causa componitur ut item palaestritae Bidini[*](Bidini VcO1: Bidenses rell.) peterent ab Epicrate hereditatem[*](hereditatem om. cO), quem ad modum palaestritae Syracusani ab Heraclio petivissent. numquam1 vos praetorem tam palaestricum vidistis; verum ita palaestritas defendebat ut ab illis ipse unctior abiret[*](abiret VcO1: discederet rell.). qui statim, quo quid[*](quo quid scripsi (C. R. xviii, p. 24): quod codd. Habet V qui statim quod statim praesensisset) praesens esset, iubet cuidam amicorum suorum[*](suorum Vpk: om. cO (ii, §83): suor. amic. b al.) numerari HS LXXX.

res occultari satis non potuit; per quendam eorum qui interfuerant fit Epicrates certior. primo[*](Primum O (§36 supra)) contemnere et neglegere coepit[*](contemnere et neglegere coepit V: negl. et cont. c. pr rell.: negl. c. et cont. O), quod causa prorsus quod disputari posset nihil habebat. deinde cum de Heraclio cogitaret et istius libidinem nosset, commodissimum putavit esse de provincia clam abire; itaque fecit; profectus est Regium. quod ubi auditum est, aestuare illi qui pecuniam dederant, putare nihil agi posse absente Epicrate; nam Heraclius tamen adfuerat, cum primo[*](primo VO1: primum pb) sunt dati iudices; de hoc qui, antequam aditum in ius esset, antequam mentio denique controversiae facta esset ulla, discessisset, putabant nihil agi posse. homines Regium proficiscuntur; Epicratem conveniunt; demonstrant[*](et demonstr. O), id quod ille sciebat, se HS LXXX dedisse; rogant eum ut sibi[*](sibi VcO: om. rell.) id quod ab ipsis abisset pecuniae curet, ab sese caveat quem ad modum velit, de illa hereditate cum Epicrate neminem esse acturum.

Epicrates homines multis verbis ab se male acceptos[*](male acc. ab se V fort. recte) dimittit[*](dimittit VO1: dimisit rell.); redeunt illi Regio Syracusas, queri cum multis, ut fit, incipiunt se[*](se V: sese rell.) HS LXXX nummum frustra dedisse. res percrebruit et in ore atque sermone omnium coepit esse. Verres refert[*](rem refert Kahntio auct. Iord.) illam[*](illam codd.: illam fabulam Muell.: fabulam Luterbacher) suam Syracusanam; ait se velle de illis HS LXXX cognoscere; advocat multos. dicunt Bidini Volcatio se dedisse; illud non addunt, 'iussu istius.' Volcatium vocat, pecuniam referri imperat[*](imperat codd. praeter O (iubet)). Volcatius animo aequissimo nummos adfert, qui nihil amitteret, reddit inspectantibus multis: Bidini nummos auferunt.

dicet aliquis, 'quid ergo in hoc Verrem reprehendis, qui non modo ipse fur non est, sed ne alium quidem passus est esse?' attendite; iam intellegetis hanc pecuniam, quae[*](quae O: qua rell.) via modo visa est exire ab isto, eodem[*](eodem scripsi: eadem codd. praeter O1 (eam = eandem?). Cf. ii, §50; Cl. Rev. xx. 256) semita revertisse. quid enim debuit praetor facere, cum consilio re cognita[*](re cognita p rell. praeter O1 (cognita causa)) cum comperisset suum comitem iuris decreti iudici corrumpendi causa,—qua in re ipsius praetoris caput existimatioque ageretur, —pecuniam[*](pecuniam om. d) accepisse, Bidinos autem pecuniam contra praetoris famam ac fortunas dedisse? non et in eum qui accepisset animadvertisset[*](animadvertisset cO1: animum advertisse pqk) et in eos qui dedissent? tu, qui institueras in eos animadvertere qui perperam iudicassent, —quod saepe per imprudentiam fit,—hos pateris impune discedere qui ob tuum decretum[*](ob tuum decretum om. O; sed cf. § 26 supra), ob tuum iudicium pecuniam aut dandam aut accipiendam putarant[*](putabant O)?

Volcatius idem apud te postea fuit, eques Romanus, tanta accepta ignominia; nam quid est turpius ingenuo, quid minus libero dignum quam in conventu maximo cogi a magistratu furtum reddere? qui si eo animo esset quo non modo eques Romanus, sed quivis liber debet esse, aspicere te postea non potuisset; inimicus, hostis esset tanta contumelia accepta, nisi tecum tum[*](tecum tum Opq: tecum vulg.) conlusisset et tuae potius existimationi servisset quam suae. qui quam tibi amicus non modo tum[*](tum codd.: tam diu Muell.) fuerit quam diu tecum in provincia fuit, verum etiam nunc sit cum iam a ceteris amicis relictus es, et tu intellegis et nos existimare possumus. an[*](Ad O: fortasse At?) hoc solum argumentum est nihil isto imprudente factum, quod Volcatius ei non succensuit? quod iste neque in Volcatium neque[*](neque... neque Oq: nec... neque pr: nec... nec b edd.) in Bidinos animadvertit[*](animum advertit p)?