In C. Verrem

hinc illi homines erant qui etiam ridiculi inveniebantur ex dolore; quorum alii, id quod saepe audistis, negabant mirandum esse ius tam nequam esse verrinum; alii etiam frigidiores erant, sed quia stomachabantur ridiculi videbantur esse, cum Sacerdotem exsecrabantur qui verrem tam nequam reliquisset. quae ego non commemorarem,—neque enim perfacete[*](perfacete V Lg. 42: perfacile p rell.) dicta neque porro hac severitate digna sunt, —nisi vos illud vellem recordari, istius nequitiam et iniquitatem tum[*](et imquitatem tum p rell.: om. V) in ore vulgi[*](volgi V) atque in communibus proverbiis esse versatam.

in plebem vero Romanam utrum superbiam prius commemorem an crudelitatem? Sine dubio crudelitas gravior est atque atrocior. oblitosne igitur hos putatis esse quem ad modum sit iste solitus virgis plebem Romanam concidere? quam rem etiam tribunus[*](tr. pl. Quintius V) plebis in contione egit, cum eum quem iste virgis[*](iste virgis V p: virgis iste bd) ceciderat in conspectum populi Romani produxit[*](produxisset V (Zielinski p. 193)); cuius rei recognoscendae faciam vobis suo tempore potestatem.

superbia vero quae fuerit quis ignorat? quem ad modum iste[*](iste V Prisc.: is pd) tenuissimum quemque contempserit, despexerit, liberum esse numquam duxerit? P. Trebonius viros bonos et honestos compluris[*](conplures Vbr: plures pq) fecit heredes; in iis[*](iis V: his p rell.) fecit suum libertum. is A. Trebonium[*](Is Aulum p) fratrem habuerat proscriptum. ei cum cautum vellet, scripsit ut heredes iurarent se curaturos ut ex sua cuiusque parte ne minus dimidium ad A. Trebonium[*](A. prb: om. Vq) illum[*](fratrem illum pb: illum V edd.) proscriptum perveniret. libertus iurat; ceteri heredes adeunt ad Verrem, docent non oportere se id iurare[*](id iurare p (ut coni. Klotz): adiurare V: iurare id qr: iurare rell.) facturos[*](acturos V) esse quod contra legem Corneliam esset, quae proscriptum iuvari vetaret[*](vetaret V ut videtur: vetat p rell.); impetrant ut ne iurent; dat his possessionem. id ego non reprehendo; etenim erat iniquum[*](inicum V) homini proscripto egenti de fraternis bonis quicquam dari. libertus[*](Libertus V edd.: at ille libertus r (ut coni. Ern.): et ille lib. p rell.), nisi ex testamento patroni iurasset, scelus se facturum arbitrabatur;

itaque ei Verres possessionem hereditatis negat se daturum, ne posset patronum suum proscriptum iuvare, simul ut esset poena quod alterius patroni testamento obtemperasset. das possessionem ei qui non iuravit; concedo; praetorium est. adimis tu ei qui iuravit; quo exemplo? proscriptum iuvat; lex est, poena est[*](lex poena est V). quid ad eum qui ius dicit? utrum reprehendis quod patronum iuvabat eum qui tum[*](tum pb: om. V) in miseriis erat, an quod alterius patroni mortui voluntatem conservabat, a[*](a r: om. Vpqb) quo summum beneficium acceperat? Vtrum horum reprehendis? et hoc tum de sella vir optimus dixit: 'equiti Romano tam locupleti libertinus homo sit[*](homo sit V: sit homo p rell.) heres!' O modestum ordinem, quod illinc vivus surrexerit[*](surrexerit V (Zielinski p. 193): surrex p: surrexit r rell., prob. May)!

possum sescenta[*](sescenta V: lx p: sexaginta rell.) decreta proferre in quibus, ut ego non dicam, pecuniam[*](ego non dicam pecuniam V: ego pec. non dicam pr rell.) intercessisse ipsa decretorum novitas iniquitasque declarat; verum ut ex uno de ceteris coniecturam facere possitis, id quod priore actione didicistis[*](didicistis V: cognostis p rell. (Am. J. Ph. xxvi. 411)), audite. C. Sulpicius Olympus fuit; is mortuus est C. Sacerdote praetore, nescio an antequam Verres praeturam petere coeperit[*](coeperit pb rell., Prisc.: coepit V); fecit heredem M. Octavium Ligurem. Ligus hereditatem[*]((item i, §126) ligus pq: ligur rell.) adiit; possedit Sacerdote praetore sine ulla controversia. posteaquam Verres magistratum iniit, ex edicto istius, quod edictum Sacerdos non[*](non om. V: s. l. ut videtur p2, dein del.) habuerat, Sulpici patroni filia sextam partem[*]((item i, §126) ligus pq: ligur rell. hereditatis ab Ligure petere coepit. Ligus non aderat. L. frater eius causam agebat; aderant amici, propinqui. dicebat iste, nisi cum muliere decideretur, in possessionem se ire iussurum)[*](ire iussurum Vprb: ire missurum d: se missurum coni. Zumpt (Zielinski l. c.)). L. Gellius causam Liguris defendebat; docebat edictum eius non oportere in eas hereditates[*](ad eas heredes pb) valere quae ante eum praetorem venissent[*](venissent fuissent V contra codd. et Prisc.); si hoc tum fuisset edictum, fortasse Ligurem hereditatem aditurum non fuisse. aequa postulatio, summa hominum auctoritas pretio superabatur.

venit Romam Ligus; non dubitabat quin, si ipse Verrem convenisset, aequitate causae[*](causae V Non.: causae et pr rell. (i, §137; Am. J. Ph. xxvi. 414)), auctoritate sua commovere hominem posset. domum ad eum venit, rem demonstrat, quam pridem sibi hereditas venisset docet; quod facile homini ingenioso in causa aequissima fuit[*](fuit in causa aequissima pr), multa quae quemvis commovere possent dixit; ad extremum petere coepit ne usque eo suam auctoritatem despiceret gratiamque[*](gratiamque prb: gratiam V (i, §145)) contemneret ut se tanta iniuria adficeret. homo Ligurem accusare coepit, qui in re adventicia atque hereditaria tam diligens, tam attentus esset; debere eum aiebat suam quoque rationem ducere; multa sibi opus esse, multa canibus suis, quos circa se haberet. non possum illa planius commemorare quam ipsum Ligurem pro testimonio dicere audistis.

quid est[*](Quid est V: quid ē p: quid enim bd), Verres? utrum ne his quidem testibus credetur[*](crederetur pp), an haec ad rem non pertinent? non credemus[*](credemus V: credimus p: om. bd) M. Octavio, non L. Liguri? quis nobis credet, cui nos? quid est[*](est V: est Verres pr) quod planum fieri testibus possit, si hoc non fit? an id quod dicunt leve est? nihil levius quam praetorem urbanum[*](urbanum V: ūrb. p: urbis bd (i, §143)) hoc iuris in suo magistratu constituere, omnibus quibus hereditas venerit coheredem praetorem esse oportere. an vero dubitamus quo ore iste ceteros homines inferiores loco, auctoritate, ordine, quo ore homines rusticanos ex municipiis, quo denique ore, quos numquam liberos putavit, libertinos homines solitus sit appellare, qui ob ius dicendum[*](dicendum Vpb: dicundum d) M. Octavium Ligurem, hominem ornatissimum loco, ordine[*](ordine om. pq), nomine, virtute, ingenio, copiis, poscere pecuniam non dubitavit[*](dubitavit V pq1: dubitarit rb)? in sartis tectis vero quem ad modum se[*](se Vqr: sese pd) gesserit quid ego dicam? dixerunt qui senserunt; sunt alii qui dicant; notae res ac[*](ac p: atque qr: om. V) manifestae prolatae sunt et proferentur.

dixit Cn. Fannius[*](C. Fannius pb: Cn. Phaenius V), eques Romanus, frater germanus Q. Titini, iudicis[*](iudiciis (corr. iudicis) tuis Vb: iudici is tuis p pec. se dedisse ed. Venet. 1483, Zielinski (p. 193): se pec. dedisse codd. R. Cn. Faeni test. V: Recita test. Cn. Faen. pb) tui, tibi pecuniam se dedisse. RECITA. CN. FANNI TESTIMONIVM. Nolite Cn. Fannio dicenti[*](dicenti pr rell.: om. V) credere, noli, inquam, tu, Q. Titini, Cn. Fannio, fratri tuo, credere; dicit enim rem incredibilem; C. Verrem[*](Verrem p2 s. l.) insimulat avaritiae et audaciae, quae vitia videntur in quemvis potius quam in istum[*](histum p) convenire. dixit Q. Tadius, homo familiarissimus patris istius, non alienus a matris eius genere et nomine; tabulas protulit, quibus pecuniam se dedisse ostendit. RECITA. NOMINA Q. TADI. RECITA. TESTIMONIVM Q. TADI. ne Tadi quidem tabulis[*](Ne Tadi quidem tab. V edd.: Ne tabulis quidem Quinti (Q.) Tadii pr rell. credemus V: credetur pbd (i, §127)) nec testimonio credemus? quid igitur in iudiciis sequemur? quid est aliud omnibus omnia peccata et maleficia concedere nisi hoc, hominum honestorum[*](honestorum V: honestissimorum pr rell.; cf. Cluent. §202, Har. Resp. §19) testimoniis et virorum bonorum tabulis non credere?