Historiae

1. Ita quidem maximae et dubiae inter se potentiae nationes, ut conveuerat, arma deposuerunt, quieteque diutissime manserunt, ita ut neutra pars in alteram quicquam moliretur. Per id tempus Zanni, gens australia ad Euxinum Pontum loca incolens circa urbem Trapezuntem; ex his, iuquam, Zannis, cum ab antiqtio foederati subditique Romanorum fuissent, nonnulli veteribus pactis stabant, neque proterve insolescebant; alii, pristino vitae statu neglecto, praedonum in morem vivebant, locaque Ponto adiacentia hostiliter percurrentes, et agros depraedabantur, et viatoribus crant infesti: quin et in Armeniam transgressi, quoad poterant, praedas agebant, neque aliter se, quam si aperti hostes essent, gerebant. Mittitur itaque in eos Theodorus, eorum popularis, primas inter Romauos ducis partes obtincns, cuius supra frequenter memini. Nam ille, ut suae regionis peritissimus, et e qua parte optime eam invasuri vlderentur, ubi etiam commodissime castra locanda, et quomodo hostes pervestigandi essent, ad unguem norat; merito Imperatoris iussu ad hoe ncgotium conficicndum est missus. Castris itaque e Colchica regione cum iusto exercitu motis, eiusque fines ultra Phasidem occa-

sum versus praetergressus, statim in penitissima hostilis regionis loca pervenit. Castris vero circa Theodoriadem urbem et Rhizaeum dictam locatis, ibique vallo exercitui circumclucto, Zannos, qui adhuc quieti et amici ac nondum aversi erant, accersitos muueribus prosequebatur, eorumque prudentiam moderationemque collaudabat; eos vero, qui iam proterve ruptis foederibus defecerant, punire quam citissime bello apparabat. At illi nihil morati propius ad vallum accesserunt, et in proximum quendam eminentiorem collem magnis copiis collecti, tela et sagittas in Romanos ex editoire loco torquebant, ita ut universus exercitus inopinata illa audacia perturbaretur. Multi tamen vallo erumpentes, stienue in hostes ferebantur, sed incomposite nulloque ordine procedebant, nequc opperiebantur, dum eos in planum apertumque campum evocasscnt, sed ira praepediti et pcrturbatione, transversis scutis supra capita praetensis sensim sese siimmittentes, in arduum collem conscendere nitebantur. Zanni vero assidue ex edito hastas iacientes, saxaque devolventes, facile eos repulerunt, eruptioneque facta viros XL. interfecerunt, reliquos in turpissimam fugam veiterunt. Barbari autem, re feliciter ex insperato gesta, quam proxime ad castra accesserunt,

Ibique acerrima pugna est excitata, Zannis castra perrumpere omnesque proiligare nitentibus, Romanis vero turpe existimantibus, non solum nisi e vestigio hostes propulsarent, sed nisi penitus eos delerent. pulsi itaque inter se mutuo, et renitentes manusque conserentes, nibil omnino de alacritate animorum remiserunt; sed aequo marte diu utrimque pugnabatur, omuiaque erant strepitu et clamore confuso plena et adhuc incerta.

2. Theodorus autem Romanorum dux videns eos duce belli perifo destitutos, neque admodum in tuto proeliantes, neque diversis e partibus vallum obsidentes atque invadentes, sed omues simul in unam quandam partem conglobatos incumbere, nonnullos quidem e suis loco suo manere et adversa fronte cum hoste pugnare iubet, maximam vero copiarnin suarum partem clam mittit, qui in hostem a tergo impetum faciant. Qui quidem occultissime profecti, eum iam Zannis a tergo imminerent, confestim immanem acitossimumque clamorem classicum sonantem excitarunt, adeo ut Zannis perculsis perturbatisque nihil aliud in mentem venerit, quam tur-

pera fugam capessere. Romani vero eos ita fugientεs et prae mεtu extra se quodaininodo positos, facillime trucidarunt; et duo quidcm eorum millia sunt caesa, reliqui, alius alio, sunt dissipati. Theodorus itaque, universa gente domita, Imperatori quae gesta crant nuntiavit, simulque, quid in eos statui vellet, sciscitatus est. Is certum eis tributum annuum, quod deinceps pcnderent, imponi iussit; ut ex eo intelligerent, se subditos et tributarios esse penitusque subactos. Coufestim itaque recensus omnium est habitus, et onus inferendi tributi eis impositum, et exinde in hunc usque diem Romanis sunt vectigales. Iustiniano vero Imperatori factum hoc, tanquam ex maximis rebus gestis, valde placuit. Quocirca etiam in quadam suarum constitutionum, quas novellas appellamus, alias victorias receusens, huius etiam gentis inter primas memiuit. Zannorum itaque proterva insolentia hunc habuit exitum, et Theodorus per Lazicam regionem ad praefectos exercitus rediit.

3. Non raulto vero antea tempore rursus Ryzantii ingens terrae motus fuit, adeo ut parum abfuerit, quin tota urbs subversa corruerit. Nam et per se maximus fuit et qualis ante, ut arbitror, nullus cum vehementia succussionis, tum duratione agitationis; mul-

toque adhuc horribiliorem cum reddebat tempus ipsum, et eorum, quae coincidebant, necessitas. Cum euim illius anni auctumnus tuni essct exactus, ct iam ex Romanorum cousuetudine natalitia convivia agitarentur, frigus erat quale par est esse, sole ad brumales conversiones et ad capricornum vergente, et praecipue sub octavum clima, quod ab Euxino Ponto ab illius artis peritis est appcllatum. Tum vero circa mediam noctis vigiliam, civibus somno et quieti vacantibus, repente hoc malum incidit, omniaque statim ex ipsis fundamentis succutiebantur, motusque ipse, tametsi ab initio violenlissimus esset, in maius tamen adhuc crescebat, veluti per incrementa ad summum tendente malo. Hoc itaque pacto omnibus e somno excitatis, ploratus omni ex parte eiulatusquc audicbautur, et vox, qualis fere in eiuscemodi malis ad Deum proclamari consuevit. Siquidem et sonitus quidam gravis atque immanis vcluti terrestre tonitru e terrae visceribus emissus, ipsam succussionem subsequebatur terroremque duplicabat, aërque tftrrae proxime circumfusus fumosa quadam nebula, nescio unde sublata, offuscabatur, totusque erat caliginosus et quodammodo turbidus. Homines itaque prae metu ac pavore extra se positi et consilii expertes, domibus suis exibant, statimque et plateac et angiportus multitudine impleban-

tur, perinde ac si non etiam ibi, si ita usuveniret, perire possent. Coutinua enim omni ex parte sibique mutuo connexa sunt aedificia, aegreque uspiam locum aliquem subdium et apertum et contigui aedificii expertem conspicias: oculos tamen in altum tollendo coelumque intuendo, atque ita Deum placando, summitti sensim laxarique pavor mentisque perturbatio videbatur, ac tametsi ningore minuto perfunderentur, et algore premerentur, tamen ne ita quidem tecta subibant, nisi forte quotquot ad templa confugienntes, ad aras provolvebantur. Multae vero etiam mulieres, non plebeiae sed honoratiores, viris permistae ferebamtir; omnisque ordo et reverentia, et senum ob aetatem, qua aliis antecedunt, praerogativa et respectus tum temporis perturbabatur et proculeabatur; servi etiam dominos suos contemuentes dictoque obaudientes, ad aedes sacras confugiebant, maiore metu victi; nullum etiam inter plebem et magistratum erat honoris discrimen, utpote communi periculo urgente, onmibusque existimantibus se iamiam perituros. Quamplusrimae itaque aedes ea nocte corrucrunt, ac praeeipue in Regio, (navale id uibis est,) multaque et incrcdibilia contigerunt. Alibi enim tecta, sive e lapidibus sive lignis constructa, a se mutuo divulsa sunt, mentiente compage fatiscentia, ita ut et aether et

stellae veluti in subdivo loco per tecta conspicerentur, rurrsusque confestim in pristinam compagem coirent; alibi vero columnae in pergula alicuius domus positae, vi succussionis excutiebantur, proximasque domos supervectae, in remotiores aedes veluti funda ex alto emissae, omnia perfringebant; alibi vero alia nonnulla etiam horribiliora acciderunt, quae quidem frequenter antea contigerunt, semperque contingcut, quamdiu et terra erit et naturae peccata; sed tum vel maxime omnia simul accidcrunt. Multa quoque plebeiorum atque obscurorum hominum turba periit; potentiorum vero, quique senatorii ordinis erant, solus Anatolius periit, vir consulari dignitate clarus, quique praetorea regiarum aularum curam gerebat, eiusque facultates administrabat; curatores eos vocant Romaui. Ille itaque Anatolius in consueto sibi cubiculo dormiebat, cum marmor quoddam ex iis, quae proxime toro suo aedificio ipsi infixa erant, ornateque protensa, qualia multa ornatua et magnificentiae ostentationisque causa muris adaptari solent ab iis, qui supernacaneis hisec minimeque necessariis ornaraentis supra modum oblectantur: illud, inquam, marmoreum pondus, abruptum vi succussionis et loco suo

motum, in ipsius caput corruit, totumque confregit. Atque hic quidem cum tantulum temporis plagae illi supervixisset, ut gravem quendam at ex imo pectore ductum gemitum ederet, rursus in lectulo decubuit, morte oppressus.

4. Die vero iam illucescente, libentissime amicissimi ac familiares sese mutuo conspicati sunt, obviam alii aliis facti, et cumploratu ipsos amplexantes exosculabantur, utpote gaudentes simul et diffidentes. Cum autem Anatolii funus efferretur ac sepeliretur, tum vero quidam e turba spargebant in vulgus. eum iustissime e medio sublatum, quippe qui iniustissimus fuisset, multosque suorum amicorum spoliasset; quodque illae scriptae tabellae et subpurpurei panni hunc exitum habuissent, quos ille frequenter opulentiorum domibus imposuit, praetexens benevolentiam erga Imperatorem; eaque ratione omnia sibi corrogabat, convellens impudenter et resignans extremas imortuorum voluntates, legibus longum valere iussis, quae volunt, ut liberi parentum suorum bona haereditate cernant. Talia itaque apud vulgus susurrabantur, tantique mali causa explorata compertaque esse videbatur. Ego vero de his vehementer-

ambigo , neque possum affirmarc , qua rationc contingant. Essct cnini profecto tcrrac motus rcs optabilis magnaque laudc digna, si nosset disccrnere malos a bonis, atque illos quidcm malc pcrdcrel , bis vcro parceret atque indulgerct. Atqui ut maximc hoc dcmus, iniustum illum fuissc, scd crant alii quanipluiiini ci similes, vcl potius multo iniustiorcs : at bic rcpente quiuem abrcptus est , alii indcmncs sunt rclicti. Quocirca ncque clarum nccpic facile intcllectu censuerim, cur solus cx omnibus Anatolius cxstinctus fuerit; cum ctiam ex Platonis sentcntia magis miseri infcliccsquc sint , quotquot possime viventes non in hac vita pocnas pcccatorum luerint, vel violcnta nece, vel alio aliquo modo puniti, sed ita dccesscrint, qucmadmodum scrvi stigmatiae, scelerum notis infccti , priusquam illac expunctae expurgataoquc fuerint. Quocirca si hoc statueudum est, folicior fuerit, qui iam puuitus ost , quam qui punicndus manet. Cotcruni Platonis quidoin sontenliani bominuin animis infixam esse , quain niaximc exoptandum est. Fortassis cnim nonnulli improbi boniincs, mctueutes, nc malo pereant , ail saniorem montoiu rodcanl. Illud vcro est manifcstissimum , quod nequc si quis diutissimc su-

pervivat, et impune prospera ei omnia succedant, hoc sufficiat ad probandam ipsius iustitiam, neque si quis moriatur, et quidem atroci admodum morte, certum argumentum fuerit maioris iniustitiae; sed cerissime nobis explorata cognitaque erit vitae hic actae ratio et punitio quaenam sit, quaudo eo pervenerimus. Sentiant igitur et dicant hisce de rebus alii quidem hoc, alii aliud, prout cuique visum fuerit; mihi vero ad ea, quae narrare coeperam, est redeundum.

5. Tum enim et per plurimos deinceps dies terrae motus est factus, exiguus quidem, neque qualis initio fuerat, sed satis validus ad ea, quae reliqua erant, disturbanda. Prodigia etiam quaedam absurdaeque praedictiones in vtilgus spargebantur, tauquam mundo universo iamiam perituro. Impostores enim quidam ac veluti vates ultronei oberrabant, quae ipsis collibuisset vaticinautes, multoque magis plerosque perterrefaciebant, facile ob panorem, quem iam conceperant, persuasos. Hi porro et furere se atque a daemone exagitari simulantes, graviora ominabantur, tanquam a spectris, quae se ipsis offerebant, futura edocti, et vehementer sua miscria gloriantes. Alii vero astrorum decursus aspectusque expendentes, maiores calamitates et commuuem tautum non rerum omnium subvesionem interpretabantur ac denuntiabant. Solet enim istiusmodi hominum turba difficillimis

temporibus pullulare. Utrumqne vero vaticinium publico bono vanum fuit. Oportebat enim mea sententia etiam impietatis arcessere talium somniorum interpretes, nullamque ampliorem rerum futurarum cognitionem Deo relinquentes. Ceterum uemo tum temporis erat, qui non metu vehemnter perculsus attonitusque esset. Quocirca vota quotidie nuncupabantur, hymnique supplices audieantur, omnibus in unum congregatis; et quae verbis quudem semper laudantur, re autem ipsa raro confirmantur, tum utique promptissime praestabantur. Iusti enim confestim omnes in mutuis contractibus videbantur, adeo ut et principes quaestui renuntiantes, ex legum norma iudicia exercerent, et qui pontentiores essent, quiete modesteque se gerentes, iusta aequaque facerent, et a turpibus factis abstinerent. Nonnulli vero vitae instituto prorsus immutato, solitariam quandam et montanam vitam sunt amplexi, opibus et honoribus omnibusque rebus, quae hominibus solent esse gratissimae, renuntiantes ac valedicentes. Plurima etiam templis donaria offerebantur, et noctu lautiores opulentioresque cives plateas obeuuntes, largo cibo et vestibus donabant egenos miserrimosque homines, qui frequentes claudi aliisque membris mutili humi iacebant, stipem meudicantes. Haec autem omnia ad certum aliquod tempus fiebant, recenti videlicet adhuc et vigente metu. Simulac vero

malum remitti ac cessare coepit, confestim plerique ad pristinos mores redireunt. Vocari autera possit talis animorum motus atque impetus non iustitia revera neque pietas, solida pariter atque efficax, qualis ex recta opinione et constantissimo studio in animis efformari solet, sed machinatio quaedam incomposita, et veluti nundinatio fallacissima, ad subterfugiendum ac propulsandum malum instituta. Rona itaque opera, ita demum necessitate cogente, degustamus, quamdiu metus premit.

6. Per id vero tempus variac rursus disceptationes de exhalationibus sunt babitae, frequensque erat Aristotelis in congressibus mentio; modo, tanquam rectissime de his disseruisset, earumque causas intellexisset; modo, tanquam a vero aberrasset. Nonnulli vero ad sententiam Aristotelis confirmandam ac stabiliendam, quod nimirum crassus et fumosus spiritus sub terrae concavitatibus conclusus eiuscemodi motus efficeret, in medium attulerunt tale qiupiam antea ab Anthemio ingeniose excogitatum atque effectim. Anthemio huic patria quidem fuit urbs Tralles, ars vero inventiones machinarum fabricatoribus usitatae, qui linearem speculationem ad materiam traducentes, imitationes quasdam et veluti simulacra rerum vere existentium fabricantur. Excellens vero hac in

arte fuit, et in mathematica scientia eximius, quemadmodum et in iis, qui Grammatici vocantur, frater ipsius Metrodorus. Et certe felicem iudicaverim ipsorum matrem, quae adeo varia eruditione refertam prolem ediderit. Duos enim hosce viros peperit, et Olympium, legum exercitatione et forensium contronersiarum tractatione peritiaque clarum; praeterea Dioscorum et Alexandrum, utrumque medicae artis peritissimum. Atque ex his quidem Dioscorus in patria vixit, et praeclara edidit artis suae documenta; alter vero in veteri Roma habitavit, honorifice admodum evocalus. Athemii, autem et Metrodori gloria ac fama cum longe lateque esset propagata, ad ipsum etiam Imperatorem pervenit. Quocirca Byzantium accersiti venerunt, reliquamque vitam ibi transegerunt, maxima uterque virtutis propriae indicia sive specimina edentes; hic quidem multos iuvenes nobilium filios erudins, et pulcherrimae illius disciplinae participes efficiens; adeo ut litterarum eloquentiaeque desiderium ac studium omnibus, quantum poterat, iniiceret: alter vero summae admirationis fabricas cum in urbe, tum aliis quamplurimis in locis conficiebat; quae, arbitror, etiamsi de iis nihil dicatur, per se ipsae sufficiunt ad perpetuam ei gloriam conciliandam, quamdiu steterint salvaeque fuerint. Ceterum, quam ob causam huius viri mentionem fecerim, id a me

et quidem statim dicetur. Erat Byzantii vir quidam nomine Zeno, rhetorum quidem catalogo adscriptos, clarus alioquin et Imperatori notissimus. Habitabat is iuxta Anthemium, ita ut viderentur utroque domicilio uniti, et uno eodemque termino esse circumseripti. Succedente vero tempore contentio quaedain et simultas inter eos incidit, sive prospectus causa, quod fortassis antea fieri non solebat, sive quod novum aedificium nimis alte elatum lumini officeret, aut alia aliqua de causa, prout multas inter eos, qui quam proxime habitant, controversias suboriri est necesse.

7. Tum itaque Anthemius ab adversario, utpote actore et accusatore, dicendo victus, cum non posset eloquentia gravitateque verborum paria cum ipso facere, ex ea, quam norat, arte hanc illi contra molestiam rependit, Domum quandam excelsam habebat Zeno, valde amplam et pulehram et curiose admodum exornatam, in qua et ipse frequenter versari solebat et amicissimos quosque conviviis excipere. Huius vero inferiora habitacula solo proxima erant ex parte domus Anthemii, ita ut intermedium tectum, altera sui parte ad fastigium, altera ad basim protensum esset. Ibi itaque magnos lebetes aqua plenos per diversa domus spatia constituit, hos vero exterius fistulis

coriaceis circumdedit, inferiori quidem sui parte latioribus, ut totum lebetum ambitiun obstruerent; deinde instar tubae in angustiorem formam redactas et in iustam proportionem desinentes trabibus et tabulia earum extremitates infixit, accurateque infibulavit, ita ut et aër iis fistulis conceptus, libero quidem in altum impetu ferretir, earum cavitatem sursum tendens, et ad nudum tecti fastigium, quad eius fieri poterat, etiam corio circumdatum pertingens, foras autem nequaquam difflueret aut erumperet. His itaque ex occulto ita dispositis, validum ignem lebetum fundis subiecit, et ingentem flamman excitavit. Statim vero fervente atque exacestiante aqua, vapor multus excitatus et in altum sublatus est, rapidus pariter et densus: comque non haberet, diffunderetur, in fistulas efferebatir, angustiaque pressus, maiore vi sursum tendebat, donec in tectum assiduo impetu impingens, totum concussum commotumque fuit, adeo ut tigna sensim tremerent atque striderent. Qui vero Zenoni aderant, metu ac terrore corripiebantur, et in plateas sese proripiebant, obtestabundi et vociferantes, malique gravitate perculsi. Ille vero in regiam et conferens, notos interrogabat, quid ipsis de terrae motu

visum essct, et num aliquo eos damno affecisset? Tum illis verba, ο amice” et „apage" et „absit" dicentibus, et praeterea ipsi, adeo odiosa infaustaque prodigiose narrauti, quid cogitaret ignorabat. Neque enim sibi ipse fidem derogare poterat de iis, quae recenter accidisse sciebat, et pudebat adversus tot viros diutius contendere, et quidem ita ipsum insusantes.

8. Hac itaque fere ratione utebantur, qui terrae motus ab exhalationibus fumosisque spiritibus gigni ceusent. „Nam ille machinarum fabricator", inquiebant, „cognita causa, unde terrae motus gigni contingit, similia effecit, et arte naturam est imitatus”, dixerunt aliquid, non tantum tamen ac putarant. Mihi enim haec talia elegantia quidcm esse videntur, sciteque adinventa, nequaquam vero eviuentes eorum, quae vere fiunt, probationes. Neque enim quia catelli isti Melitenses per solaria inccdentcs ea et agitant et commovent, et quidcm levissimo inccssu, similem fere aliquis rem esse atque hoc veluti idoneo documento utetur. Ceterum Iudicrae machinationes nequaquam despicabiles aut inelegantes sunt censendae, defectuum vero terrac, aliae quaedam, (si modo etiam convenit,) quae rendae sunt causae. Siquidem neque hoc solum Anthemius in Ze-

nonem machinatus est, sed et fulgura et tonitrua in domum torsit. Discuin enim in speculi speciem comparatum modiccque excanatum radiisque solis opposilum splendore implebat; ac deinde aliorsum tranferens, ingentem confestim in domum eiaculabatur splendorem, adeo ut utomnium, in quos ferebatur, obtutum perstringeret atque obtunderet. Corporum etiam quorundam, quae valde essent sonora, collisiones complosionesque excogitans, immanes quosdam et tonitruo similes fragores edebat percellendo sensui aptos; adeo ut Zeno, cum aegre tandem intellexisset, unde singula fierent, palam ad pedes Imperatoris provolutus, vicinum accusarit ut improbum et sceleratum: adeo ut et gratiosum quoddam atque elegans dictum ira ipsi excusserit. Poëticis enim quibusdam verbis alludes coram senatu veluti per ironiam et cavillum: se, homo cum esset, non posseudversus utrumque pariter, Iovem fulminatorem et granitonantem, et adversus Neptunum terrae concussorem puguare. Pulehra quidem igitur sunt huiuscc arlis effecta, quantumvis ludicra; necesse tamen non est, naturam haec sequi iisque exaequair. Ceterum de his rebus quam quisque voluerit sententiam teneat; mihi vero ad priorem narrationem est redeundum.

9. Per hanc enim hiemem hisce malis civitas premebatur, incolisque omuibus per multos dies concuti adhuc pavimentum videbatur, tametsi quietum iam sedatumque esset. Insederat enim hominum animis hoc malum, et suspicio in eis radices egerat, ratiocinationi tenebras offundens. Imperator vero multa aedilicia, quaepartim vitium fecerant, partim iam corruerant, instaurare admotebatur. Praecipuae autem curae ipsi erat augustissimum illud Dei templum. Hoc vero antea a plebe succensum, valde conspicuum atque admirandiim ab ipsis fundamentis iteiato exstruxerat, magnitudinisque excellentia et formae decore et varietate metallorum ornatius reddens; cinxit vero id ipsum ex latere cocto et calce, quae passim ferro inter se colligarat, lignis nequaquam usus, ne facillime conflagraret. Anthemius vero hic ipse erat, euius paulo ante mentionem feci, qui singula et artificiose excogitabat et exstruxerat. Tum vero mediam maxime ipsius tecti partem collapsam, quaeque altitudine omnia, quac corruerant, superabat, lmperator firmiorem reddodot, et in maiorem altitudinem sustulit. Atque Anthemius quidem iam dudum obierat. Isidorus autem iunior aliique fabricarum structores priorem in senietipsis formam coutcmplantes, et ex eo, quod intogrum manserat, id quod alfectuin erat quale esset, quidque vitii habuisset cognoscentes,

fornicem orientalem et occidentalem suo ut erat loco reliquerunt, septentrionali vero et australi, quae super curvaturam erat structurain, introrsum porrigentes, pauloque latiorem efficientes, ut quam aptissime cum aliis quadraret, aequilateramque compagem prae se ferret, eaque ratione vacuitatis nimietatem coarctare possent, et exiguam aliquam extensionis partem detrahere, in quantum diversae longitudinis figura efficeretur. Atque ita desuper firmarunt, qui in medio est positus, sive orbem, sive hemisphaerium, sive alio quocuuque nomine ab ipsis appellatur. Factusque inde est verisimiliter directior quidem facilcque versatilis, omnique ex parte ad arnussim quadrans; angustior vero et in acutum tendens, quique non ita valde percellat spectatores, ut olim, multo vero tutius obfirmatus. Quorum itaque opertebat in historia de templo meminisse, et ad quae ipsa narrationis series consectancae circumacta pervenerit, ea mihi abunde satis sunt expercata. Laudare enim singula, quae in eo sunt admiranda, et oratione pcrsequi, supervacaneum fuerit, neque huius operis proprium. Si quis autem voluerit procul fortassis ab urbe degens aperte cognoseere omnia, veluti praesens et spectans, perlegat quae Paulus Cyri

Flori filius hexametris versibus conscripsit , qui quidem primicerius exsistens regiorum silentiariorum, et generis gloria clarus, amplissimas- que a maioribus suis opcs adeptus , doctrinae tamen eloquentiaequc magnam operam iinpcnderat, quibus et magis gloriabatur et decora- batur. Scripsit itaque etiam alia quamplurima poemata memoratu digna et laude. Videntur autem mihi quae de templo scripsit, tanto maiore et laborc et scicntia rcferta , quanto et argumentum ipsum cst admirabilius. Comperies enim in iis universum situs concin- naeque dispositionis ordiuem et mctallorum naturas subtilissime ex- ploratas; vcstibulorum etiam tcmpli clegantiam pariter ct utilitatem, inagniliulines quoque et altitudines, quotquot etiam sunt figurac in altum dircctae, ct quotquot orbiculares , quotquot etiam peusiles et j>rotensae. Cognoveris quoque e carminibus , quo pacto argento pari- ter atque auro sacratior locus et mysteriis separatim destinatus sum- ptuosissime sit exornatus , et si quod est aliud magnum aut mini- niuni ornamentum, nihilo minus, quam qui crebro in eo obambulant omniaque iuspectant. Atqui secunda haec tcmpli refectio atque in- stauratio brevi post tcmpore instituta perfectaqne est.

10. Eodcm vcro anno slatini ineuutc vcre pestileutia itcrum urbcin iuvasit, ct iufiuitam multitudiueiu sustulit : quac quidcm uun-

quam penitus cessarat, ex quo primum, circa quintum, inquam, imperii Iustinianei annum, in nostrum orbem irrepserat; frequeater vero alio atque alio se transferens, et locum e loco infestans, atque ita reliquis veluti inducias quasdam concedens, tum rursus Byzantium rediit, veluti antea, uti crediderim, decepta, quaeque citius, quam oportebat, inde migrasset. Moitui itaque sunt repente veluti gravi quadam apoplexia correpti. Qui vero plurimum vitn morbi sustinebant, ultra quintum diem non supervivebant. Morbi autem species veteri erat persimilis. Febres enim cum bubonibus accendebantur continuae, et non quotidianac, nequc vel modicum remittentes, sed solo eius, quem corripuerant, interitu cessantes. Nounulli vero neque aestu febrili, neque alio dolore praecedente, sed quae consueverant angentes et domi et in plateis, ita cogente necessitate corrucbant, repente exanimes facti, veluti ex temporaria morte accersota. Cuiusvis itaque aetatis homines promiscue interibant, praecipue vero iuvenes ac puberes, atque ex his potissimum mares: feminae enim non perinde hisce malis erant obnoxiae. Vetustissma itaque Aegyptiorum oracula, et qui apud Persas coelestium motuum

sunt peiitissimi, temporum quorundam revolutiones in infinito aevo simul ferri asserunt, modo quidem bonas ac felices, modo autem pravas et infaustas: essc vero praesentem revolutionem ex. pessimis illis atque infaustis. Hine ergo et bella passim et seditiones urbibus oriri atque invalescere, et pestilentes morbos per multum tempus durare atque adhaerescere. Alii vero interitus cauiam ad divinam iram referunt, quae bumani generis peccata puniat, multitudinemque succidat. Me vero de utraque opinione iudicare verioremque decernere nibil attinet, vel quod nesciam fortasse, jvel, etiamsi forte sciam, parum tameu necessarium id ceuseam, neque praesenti tractationi consentaneum. Si enim breviter quae acciderunt commemoravi, historiae legi satisfeci.