Alexias

balur. nonnulli dicebant, haec imperatricem de filio etiain ante pactam esse cum Coinuenis, quaiu deficerent. ita certe rebus conslitutis, palalio illa cum satis magno comitatu egressa, in aedes prope magni Martyris Georgii monaserium a Constantino Mononiacho imperatore exstructum migrat., (Mauguna haec vulgari lingua dict adluic soleut,) Isaacio proseqtiente sebastocratore.

Mariae igitur imperatrici sic a Coiunenis prospectura est. iiiiprralur ciiiii discipliua alj infantia iisiis bona et ad matris adhortationes totum sese conformans, dei timorem intimo concepissct animo, niurdebatur sollicitudine de urbis direptionc, quam, cuin ingrederetur, omnes omnino perpessi erant. nara imiiiiiuitate lapstis curaeue omnis facile eflicilur , ut officii obliviscamur; a quo ubi animes escivit, ad temrraria quaeque aufertur, ciim anten ne ulla quideui in re iiirenderit : at qui lapsus est , modo sit cautior prudensque, statim dei timore correptus , toto commovetur animo ac metu perturbatur, praeserlim si magnes res aggressus et in summum fastigium evcctus est. quippe metus eum excruciat, ne imprudentia , superbia,

insolentia dei iram in se convertat et imperio excussus amittat, quibus tum est potitus. qualia etiam Saulo quondara acciderunt, cuius ob insolentiam dens scindens scidit regnnm eius. his perturbatus cogitationibus Alexius metuque aestuans , ne forte dei vindicta subito affligeretur, — quidquid enim in tota urbe a singulis militibus perpe tratum erat, quantacunque tunc per totara urbera niuititudo erat vagata, adscribebat ille sibi , et tanquam calamitates , quas universa civitas gravissimas passa erat , ipse intulisset , pungebatur urebaturque, regnum, potentiam, purpuram, diaderaa gemmatum , vestera auro fulgenlem et unionibus nihili , ut par crat , ad infandam miseriam dncens , qua urbiuin regina tunc afflicta erat. nam quantis ea maiis illo tempore circumventa sit , id nemo , etiamsi voluerit, enarrare queat. etenim et ipsa templa et fana , et publica et privata ubique ab omnibus diripiebantur; aures omnium streoevabt vocibus clamoribusque passim sublatis , ut terrae motnm esse diceres. ad haee igi-

[*](Β)[*](C)[*](D)

tur animnm advertens Alexius , moerebat mortlebaturque , neque dolorij magnitudinem levare polerat. erat enim in sensu prave factorum conripiendo acutissinius, et licet facinora, quibus urbs iu tantam calamitatem delata erat, alioriim manibiit animisque pcrpetrata nosset, tamen idem conscius sibi erat quam maxime, occasioneni atque initiiim malorum seinet ipsuin dedisse; qiianqiiam Alexio rursus defectionis aiictores servi fuerant, qiioriim mentionem iam fecimus. sed vel sic omnem in se ciilpam conferens, sanare vulnus et studebat ct volebat. non enim aliter nisi sanalo viilnere, labeqiie eliita, ad reriim administrationem accedere ttatiiit, ncc exercitus bellique ciiram prosperese habiturm speravit adit igitur matrem, aperit ei laiidabilem illum dolorem, eiusque sedandi et angnris ronscientiae tollendi rationem exqiiirit. ea , filio benigne excepto , libenter audit , quae dicebat. arcessiint igitiir, (nam Alexius assenserat,) patriarcliam Cosmam , qui nonduni dignilatc ἓ abdicaverat, et praeiipiios quosdam ex sacra synodo et ordine monnchoriim ; quos iinperator adit ut reus, ut condemnatus , ut humliis vel etiam

alius quispiam ex iss, qui subiecti sunt sententiamque tantum non exspectant, quam iudices pronuntiaturi sunt. confitetur cuncta, non suasionem, non approbationem, non rem gestam, non causam eorum, quae facta erant, praeteriens; sed omnibus cum timoris et fidei significatione expositis, ut vulneri mederentur, obnixe rogavit et se poena afficiendum dedit. illi non ipsum solum, verum etiam consanguineos et qui defectionis socii fuerant, issdem omnes piaculis subiiciunt, ieiunio, humi cubatione et quae cum his coniungi solent ad placandum deum, praescriptis. nec illi poenam detrectant, sed libenter perferunt; quin ipsae eorum coniuges impune esse noluerunt. qui enim sustinerent, cum maritorum amantes essent? sponte igitur poenitentiae iugum subiere. itasque palatium eo tempore lacrimis plenum cerneres et luctu, non illo quidem ignavo ac vituperabili, animi abiecti imbecillitatem prodente, sed honesto gaudiumque procurante coeleste nec unquam interiturm. imperator autem, qua erat pietate, ultra progressus, sub purpura saccum ipsi corpori adhaerentem ge-

stabat per dies noctesfpie quadraginta. noctu aiitem liiinii cubabal, lapide tantum caput fukiens, lngebatque, ut par erat. atque sic deuium rem publicam puris manibus capessivit.

Sed cum percuperet, ut potius quam ipse mater rei publicae gubernacula tractaret , tamen id consilium tum qiiidem clam Irabuit, veritus, ne si mentem suam illa cognosset, etiam palatio egrederetur, quippe qiiam dudiim de altiori vita cogitare sciret. in omuibus igilur, quae accidebant, ne qnotidiana quidein, ea inconsulta, conficiebat, imo consiliorum participem atque adiutricem matrem habebat, cum et paulatim obreperet reruinque administrationem cum ea cominunicaret, et iiitcrdum etiain aperte profileretur, sine illitis nienle atque consilio Imperii res pessuni ituras. sic arctiori seciim vinculo coniunctain eara tcnebat et a consilio perficiendo abslraiiebat arcebatque. appetebat eniin stationem ea ultiinam et monasteria cogitabat, ubi rciiipiuni vitae leiiipus qiiieto transigeret aniino. ad id animuiii appiilcrat, et nt ttbi cuntiDgeret, assidne precabatur. sed licet tale consiiium agilaret

[*](Ρ. 83)[*](Β)[*](C)

animumque ad altiorem vitam penitus applicuisset, tamen eadem erga liberos erat pia, si quae alia femina, atque una cum filio imperii procellas sustinere, et secundo vento navem actam vel etiam fluctibus undecunque iactatam quam optime gubernare nolebat, praesertim cum filus modo in puppi consedisset et prehendisset clavum, nondum maris fluctibus procellisque eiusmodi assuetus, ea cum dico, imperii significo multiplices et perincommodas molestias. evicit igitur maternus amor, ut una cum filio imperatore rem publicam gubernaret atqueadeo sola interdum imperii quasi currum, habenis prehensis, regeret inoffenso ac prospero cursu: erat enim cum sapienti, tum regio plane animo, et regnis nata administrandis: sed ex altera parte etiam dei amor eam trahebat. cum autem mense Augusto, eadem adhuc indictione, Roberti traiectio Alexium urbe exire cogeret, patefecit iam animi consilium atque ad effectum perduxit. summum enim imperium matri soli commisit idque, bulla aurea edita, in publicum pronuntianit. quoniam autem eum, qui historiam conscribit, clarorum

firorum facta consultaque non crasse transmittere oporlet, sed subtiliter, quantum possit, illa enarrare el qiiae decreta fuerint referre: aggrcdlar et ego hac ralione biiliam auream iilam referre, nec nisi ea nniitlam, quae ad scribae ornatum pertinenl. habet aiitem ita : “nihil est , quod aequiparari queal matri , quae liberos aniat eorumque vlce iuxta commovetnr ac sua ; nec ea firmius ullum praesidium est . tive periculum providetur, sive aliud quid abominandi speratur. nam si consuluerit haec , firmum erit consilium , si precata deum fuerit, fnuninieuto erunt preces et invictorum instar satellitum. talem et nostrae inaicstati a prima inde aetate sese re praestitit veneranda mater ac domina , quae omnia nobis erat et nutrix et ediicatrix. cumque dein senatorum niimcro adscripti essemus , nec maler desiil caritate praeire , et filii pictas flduciaque integra mansit. nna dnobiia in corporibus anima ccrnebatur eaqiie necessitudo per Chrisli gratiam pulchre scrvata est hiiciisque. non “meum," non “tuum," frigidiim illud Terbum, direbalur; atque quod longe maximum est, crebrae eius per omne tempus preces, a deo admissac, in hoc impcrii fastiginni

nos extulere. quae cum etiam post susceptum imperium non postuissel, quin laboris societatem cum maiestate nostra coiret et rei publicae saluti ipsa prospiceret, maiestas nostra iam cum deo expeditionem adversus Romaniae hostes obitura , ut curam sane magnam ponit in delectibus liabendis exercituque bene ordinando , ita non minimi momenti esse rcrum iudicialium ct civiliura curam existimat. itaque lioc imperii quasi firmissimura muniraentum inveniraus , ut sanctae ac maxime venerabili matri rerum omnium administratio committatur. decernit igitur maiestas nostra buUaque hac aurea sancit , rit pro raagna, qua pollet , rerum humanarum peritia , tamctsi eas prorsus contemnit, quidquid scripto decreverit, sive ab eo relatum sit, qni universae rei iudiciariae praeest , sive ab oflicialibus huic subiectis, sive a ceteris omnibus, qui vei coraraentariorum vel libellorum vel sententiarum curam gerunt in publicis debitorum remijsionibus , id auctoritatem habeat perpetuam nihiloque minorera , quara si ab ipsa serenitatc nostra statutum iussumque esset. quaecunque responsa eius proferentur, vel mandata scripta, non scripta, cum ratione vel sine ratione munita modo eius sigillo, quod transfigiirationem et assum-

[*](D)[*](V.71)[*](Ρ. 85)[*](Β)

tionem exhibet, ut ab ipsa nostra maiestate profecta habeantur. mense quoqiie eius, qui pro tempore rem iudiciaJem administrat, etiam de promotionibus et successioniJius in iucliciis superioribus inferioribusque, atque in dignitatibus et muneribus et donationibus rerum immobilium regio arbitrio sancta parons nostra, quidris volet, (lecernendi habeat facultatem. et quicumque promoti fuerint in iudicia maioris minorisve ordinis et in iis successerint , maximis , mediis, infimis bonoribus ornati, non summovebuntur ii in posterum statu suo iiec unquam cxcident. sed et aiigmenta rogarum et incremcnta largitionum et remissiones vectigalium, quae consuetudines vocantur; et stipendia ex parte aut omnino recisa siio Iiaec constituet iure et, ut tmiverse loquar . nihil irritiim censebitiir, quod illa imporaverit vel litteris vel sine litteris. verba enim hiiiiis et mandata tancpiam ipsiun Miaiestatis nostrae iiabeluintur, neque quidquam abrogabitur, sed rata firmaqiie enint in postera tempora. nec quisquam eorum, qui illi ministraverit, nec ipse pro tempore longotheta secretorum, quantumvis

bene secusque habere videantur decreta, ullo terapore a quoquara ad rationem reddendam causamve dicendam cogi poterit. prorsus enim nuUa unquam ratio exigenda est de omnibus, quaecunque tandem hac bulla aurea confirmata fuerint."

Hactenus bulia aurea. in qua miretur fortasse aliquis impeperatorem, patrem meum, tantum matri tribuisse honorem, ut ei summam rerum committeret, ipse imperii regimine quasi decederet et quodammodo iuxta matrem, regio curru vehentem, cursaret, nudo solum imperatoris nomine retento. atqui adolescentiam iam excesserat, qua potissimura aetate duci solent eiusmodi ingenia cupiditate regnandi. Lella adversus barbaros et quidquid laborum et periculorum suberat, sibi seposuit; summam administrationem rerum, magistratuum ciiram, vecligalium sumtuumque publicorum rationes matri coinmisit. fortasse jgitur hoc loco vituperet aliquis patris mei eonsilium, quod gynaeceo imperii administrationem tradidit; at si prudentiam mulieris cognosset, et quanta virtute fuerit quantaque industria, vituperafione missa, in admirationeiu raptus esset. tauta ciiira in avia mca iacrat

[*](Ρ. 86)[*](V. 72)[*](Β)

reriini gerendarnni dexteritas , tanta constituendae ordinandaeqne rei piiblicae factiitas, ut non soluin Roiiiano iiuperio adininistrando pnr csset, sed omni buivis terrariim regno, quantuiucunque est. nenipe experientissima crat et niiiltaruin reruin norerat naturas, quo quidque initio csset et qnorsum evasuruin, (juae (piibus adversarcutur , quaeque iuvandis firmandisque rebus aliis essent, celerriiue, quid opus facto, perspiciens et caiile constantcrquc exseqiiens. ncc vero, cum consilio adeo polleret, claiidicabat lingua; quin crat planc eloquentissima, ac neqne loipiacitate sermoncm longius producebat, neque celeriter deficiebat eam spiritus; verum opportune cxorsa, qiiam opportunissime rursus Guivit. atque iinperii gubcrnaculis accessit ingravescentc iain aetatc , qiiando et sapicntia magis viget et priidentia florct et reniin usus siippctit ; ex qiiibns adininistratio vim nanciscitur suani. est nimirum huius aetatis noii soliim loqui iuvenibiis pnnicntius, ut in tragoedia est, verum etuan ad ulilitatcin commodiiis agere. in superiore autein vita, ciim adhiic in iuniorum nuinero esset, innlier sane niirifica crat, quippe quae senilem in adolescentia prudcntiam praeitarft.

[*](C)[*](D)P

atque ipso vidtii ostendebat intuentibus virtutein sibi insitam gravitatemque. sed , quemadinodum dixi, pater meus iniperio potitns , ipse lahores sudoresque, spectatrice matre, perferendos sumsit, hanc autem dominam constituit et velut servus, qiiod illa iubebat, et loquebatur et agebat. diligebat eam imperator mirum in inodum, totusque e consiliis eius pendebat: adeo niatris erat amans : dextramque maternae linguae lamulam , aures vocum illins audientes esse volebat , atque in omnibus rebus annuebat vel abniiebat, quae quidem illa annueret abnncrelve. et plane sic se res habebat : ille speciem regni obtinebat, haec regnum ipsuin; illa leges dabat, gubernabat cuncta admibistrabatque; hic placita cius, sive scripta subscribendo, sive non scripta vocis sufFragio, conrirniabat, et , ut ita dicain, instrumentum imperii erat raaLri. non imperator. rata enira habcbat omnia, quaecunque illa decernebat et statuebat; neque ut matri solum obedientissimus erat, veriun eliain ut rcgnandi artis magistrae attentum ei praebebat animum ; quippe cui exploratissimum esset, illam in omni re ad siimmam perfectionem pervenissc et longe omnes, qui tiinc erant homines, prudentia et rerum peritia anteire.

[*](B)[*](V. 73)[*](C)[*](D)

Huiiiiraodi fuere initia Alexii regui ; nam imperatorem enm hoc quidem tenipore dicere vix licet, cum imperatoris potestatem semel matri concesserit. iam alius iaudutiouis legihus obsequens, palriaui matris illius admirabilis genusque ait Adriauis illis Dalassenis et Charonibus repetitum celebret atque in aniplissinio cauipo lioruui virtutom excurrat licet; me historiam conscribentem, non ex genere et sanguine describere eam oportet, sed ex morihus et virtiite oiiiuihiisque iis rebus, in quibus enarrandis bistoria versatur. itaque ut ad illam iterum redeamiis, ornamentum quidem ipsa fuit non mulierum modo maximum , sed etiam virorum ac decus naturae humanae; gynaeceum autciu palatii , quod onmino perditissimum erat, ex quo tempore Monomachus ille imperio potitus est , et ad turpes se converterat aiuores usque ad ipsum patris mei imperium, melius reddidit landandosque niores restituit atque iam cerneres palatium in bonum ordinem adductum; nam et certa hyinnis sacris tempora descripsit, suatque ct praudio et negotiis publicis tractandis horas constituil: in quihus observandis ipsa exemplum et quasi regula ommbtu erat : ut palaiium sacrum potius

monasterium videretnr. talis erat egregia et revera sancta illa femiua. temperantia enira tantum superabat etiam celebratissimas olim mulieres, quae in omnium ore versantur, quantum stellas sol. iara misericordiam eius in pauperes ac liberalem in egentes manum quis verbis exprimere queat? commune erat eius domus deversorium consanguineis, qui inopia laborabant; nec minus eadem alienis quoque patebat. sacerdotes autem et monachos praecipuo colebat honore et ad mensam adhibebat, nec quisquam tacile sine monachis accumbeutem eam conspexit. quae extrinescus apparebat ingenii eius species , et angelis venerabilis et ipsis daemonibus terribilis erat, hominibus autem non prudentibus, sed libidine agitatis intolerabilis vel solo adspectu ; at qui e contrario temperantiae studebant, hilaris etpropitia. nam modum norat tristitiae severitatisque, ut neque tristitia immanis et fera videretur, neque hiiaritas dissoluta et indoraita; atque hunc, opinor, terminum statuebat raodestiae, ut humanitas condita esset gravitate animique raagnitudine. natura ad raeditandum propensior erat, et nova semper consiiia aniiuo versabat, non perniciosa illa quidem rei publicae, ut quidam raussitabant, sed salutaria, quaeque perditum iam

[*](C)[*](V. 74)[*](D)[*](Ρ. 89)

iUe atl nihiliim redactuni imperium pristinae integritati, quantum 2. .1 poterat , restitnerent. caeterum , licel piihlicis negotiis occupata esset , nequaquam tamen vitae monasticae oflicia ueglexit. imo maximam noctis partem divinis hyinnis cantandis consiiinehat, snpplica- tionibus intentis et vigilando confecta; snb dilnnitum , nonnunquam a sccundo gallicinio, publicis negotiis operain dabat, de magistratieligendis statuens et iibeliis siipplicibns respondens , scribae mure Gregorio Genesio fungente haec si quis voluisset oralor exornanda sihi suinere, quis est fpieiii non obscuraret eorum, qui antiquitus propter virtutem celebrantur atque ex utrovis sexu illustres sunt, epichirematis, enthyincinatis, coinparationibiis illam extollens : qui laudtionem scribentium mos est. sed historiae ratio non eandein conccdit licentiam. quapropter si forte de regina liac disserentes, in rebus maximis tenuiores sumus, ncino id rcprehcndat , quicunque virtutem iilius et amplitiidinein siiiniiiain aniiiiicpie in omni re solerliam alrpie atque excelsitatem norunt. sed, iinde paulluluin defleximus, iain redeaiiiiis. ea igitur cum rem publicam, ut diximus, gubernaret , ne totum quidem

[*](Β)[*](C)

diem secularibus negotiis impendebat, , sed praescriptis sacris in Theclae martyris templo intererat, quod Isaacius Comuenus imperator , ipsius levir, hac de causa exstruxerat. cuni Dacorum priacipes foedus, dudum cum Roinanis ictum, servare diutius nollent, sed pactuin perfide rumperent, id animadvertentes Sauromatae, qui Mysi a veteribus appellabantur , ne ipsi quidem continere se intra fines suos et quiescero volueriint; sed cum hucusque eas regiones, quas Isler a Romanorum imperio seiungit, incoluissent, cuucti relictis sedibiis in fines nostros irruperunt. cuius irruptlouis causa Getarum fuere assiduae inimicitiae, , qui cnm finitimi essent, latrociniis eos lacessebant. itaque capta occasione , cum Istrum glacie concretum cernerent, velut continenti eo usi , inde ad nos migrarunt, totaque gens in finibus nostris consedit ac graviter urbes regionesque adiacenles vexavit quo cognito, imperator Isaacius Triaditzam proficiscentlum staluit. post repressos anlea orientaliuin barbarorum impetiis, eliam hauc rem facili perfecit negotio. universo cniiu collccto exercitu, in viam se de-

dit , eos a Roroanoniin finibtis abacturus. atque ubi copias henc ordinavit, impetum in eos facit; quem illi couspicati, dissidebant statim inter se et in contrariain abiliant senlentiam. at ille parum iis fidcnduin ratus, firmissimam et pertinaciorem eorum parteni vehcmentissime aggreditur. cumque appropinquasset, sui copiarumque suarum conspectu eos perterruit ; nam illum tanquam fulmina iaculantem contra intueri non audebant, exercitus autem infractam testudinem conspexere, ipsi turbabantur. recedebant igitur paullatim et proelium lium in tertium abhinc diem denuntiabant ; setl eodem die castris relictis , in fiigaui se dederunt. ille progressus, ubo castra melati erant, postquam tabernacula diruit et quae rcperla esl praedam pracdam abduxit, viitor revertitur in quo itinere cuin ad Lobitzae radicei pervenisset, vehemens eum imber oppressit et nix intempestiva; erat enim is vicesimus quartus Septembris dies , quo Theclae magnae martyris memoria celebratur. accrescentibus igitur fluviis et super ripas effusis, maris speciem tota planities praebebat, in qua et imperatoris tentorium et universi exercitus castra posita erant. iamque

commeatus omnis fluctibus immersus abripiebatur ; homines et iumenta frigore obrigebant; mugiebat etiam tonitrubus coelum, fulguraque continua, nullo plane temporis intervallo , omnem circa terram inflammare quasi videbantur. haec cum videret imperator, in magna difficultate erat ; et ubi paullisper tempestas remisit, plerisque fluctuum vi abreptis, inde cum ducibus decessit et sub fagum se recepit. sed cum ingentem clangorem ac quasi arbore exeuntem sonum percepisset, veritis vehementius tum flantibns, veritus , ne eorum impetu arbor everteretur, tanto spatio recessit ab arbore, quanto fagus, si caderet , se non prosterneret, ibique obstnpefactus constitit. tum arbor, velut signo dato , extemplo evulsa radicitus, hnmi iacens cernebatur. imperator admirans dei de se curam adstabat. defectionis autem in Oriente runiore accepto, domum rediit, atque eo tempore Theclae, magnae martyri , pulcherrimum templum condidit, tum magnifice nec mediocri siimtu exstructum , tnm varia arte ornatnm; habitiscjne ibi ol) saliitem conservatam sacrificiis , qualia Christianis conveniunt, omni deinceps tempore divinis iliic hymnis interesse consuevit, tali

[*](Ρ. 91)

ratione magnae martyris Theclae aedes, qiiam dixinius, aedeficata est; ubi, ut snpra exposuimus, solenues preces regina imperatorisque Alexii mater fnciebat. quam feminam et ego per breve tempus vidi et admirata sum. nec inani laiidandi studio profccta esse , quae de ea scripsi, norunt omnes ac facile, si vellent , confirmarent, quicunque sine odio veritatem profiteri volnnt. qiiodsi laudationem , non historiam scribere inslitiiisspm , miilto prolecto magis oratio in exponendis illis rebus versaretur, quemadmodum iam dixi ; nunc autem revocanda oratio ad ea est, quae proposita siint.

Imperator autem cum rem publicam quasi animam agentem cerneret, ( nam et in Oriente Turcae misere fincs vexabant, et occiduae provinciae admodum afflictae erant , Roberto omnem movente lapidem, ut Pseudomichaelem, qui euiu adierat, in regiam reduceret: qiiac quidem simulatio potius et regnandi fuisse mihi videtur cupiditas, quae incendebat eum et quiescere omnino non sinebat; itaque cum Michaelem monachum invenissct, Pa-

trocliim praetendens , ambitionis igne cineri hucusque supposito in magnam exardescente flammam , omni contentione belldm adversus Romanorum imperinm parabat , dromones biremesque armans et trircmes, ac sermones et onerarias alias permultas ex regionibu maritimis cogens , et ex continenti copias multas colligens , quae in bello , quod cogitabat, se adiuvarent,) hac igitur diflicuitate circumventus, cum iuvenis ille generosus nesciret, quo se verteret, hostium utroque utrique pugnam quasi praeripiente, aegritiidine afficiebatur molesteque ferebat. nam neque exercitus satis magnus imperio Romano erat, (non phires enim quam trecenti erant milites iique ex Chomate oriundi , ignavi prorsus nec bello exercitati, et pauci admodum barbari auxiliares , qui in dextro solent liumero securim gestare,) nec pecnniae vis in aerario regio asservabatur , qua auxilia peregre arcesserel. etenim cum summa in re bellica et militari fuissent sent inertia, qui ante eum imperium tenuerant, in angiistias permagnas rem Romanam adduxerant. equidem et ab ipsis militibus et a senioribus nonnullis viris audivi , nullam unquam post hominum memoriam urbem in tantam miseriam prolapsam esse, male igitur se

habebant imperatoris res, ac diversae eura curae trahebant. verum cum generoso et intrepido animo esset et magno rei bellicae usu , decreverat ex vehemenli iactatione ad tuta littora rcin publicani rursus appellere, hostibus, qiii iiistabaut, deo iuvante, in spumam evanesentibus, ut fluctus solent, cum ad scopulos alliduntur. necessnriutn igitur duxit , omnes in Orieute toparchas celeriter arccssere, quicunque arcibus urbibusque praeerant ac fortiter Turcis restiterant. itaque statim ad omnes litteras misit, ad Dabatenum, Heracleae Pouticae et Paphlagoniae tym lemporis praefectum , et ad Burtzem, praesidem Cappadociae et Chomalis, et ad celeros diices; quaecjue sibi accidissent ac qiiomodo dei providenlia ad iiuperatoris dignitateiu evectus esset, ex praesenti periculo praeter exspectationem servatus, exposuit alque iis imperavit, ut postquam castellis quisque suis bene prospexissent eaque luta praeititissent, idoneo militum numero in hune usum relicto, cuin celeris copiis Cpolim convenireut, simulque novos militos quam plurimos in supplementum lectos adducerent. dein adversus Robertmn sibi, quantum posset, praecanendum sxistimabat, et qui ad eum transire vellent duces comitesque, a conatu coercendos.

[*](V. 77)[*](D)

legatus, quem ante captam urbem ad Monomachatum miserat, ul in auxilium eum vocaret et pecunias inde sibi conficeret, litteras tantum retulerat , in quibus causa, ut supra exposuimus, perscripta erat, quamobrem scilicet Botaniate imperium adhuc obtinente auxiliari non posset. quibus litteris perlectis, cum Alexius metneret , ne de Botaniate imperio pulso certior ille factus, Roberto accederet , auimi plane anxius , arcessivit coiigenerinn Georgium Palaeologum ac Dyrrhachium, quod est oppidum lllyrici, misit omnemqiie adhibere machinam iussit, ut Monomachatum nulla adhibita vi eiiceret, quoniam per copias non liceret invitum inde pellere ; Pvoberti anteiu conatibus , quantum posset, officeret. ad hoc praerepit, propugnacula noviim in modum ita pararct, ut pleraque tigna clavis haud religarpn tur : ut si forte scalisLatini ascensuri essent, simulac tignis insisiPrcn everterentur haec et cum illis in terram ruerent. quin eliam marilima-

rum urbium praefectos et ipsos insiilariim incolas magnopere per litteras hortatus est, ne catlerent aniinis ncve ignaviter agerent, sed vigilarent sobrieqne semper se protegerent ac Robertum exspectarent; ne primo is impetu maritimis potitus urbibus et ipsis iusulis, Romanorum imperio in posternm negotiiim facesseret.

Haec de Illyrico imperator ita constituit, ac quae tum a fronte ef ante pedes Roberto erant, bcne, ut apparet, munivit. verum ne ea quidem, quae a tergo illi posita erant, neglexit. itatjue litteras primum ad Hermanum, Longiliardiae diicem , misit; dein etiara ad papam Romanum et Erbium, Capuae archiepiscopum, ad principes praeterea et Gallicarum regionum duces omnes; eosqiie donis satis magnis atqiie pollicitationibiis miiltanim largitioniini dignitatumque sibi conciliando ad bellum adversus Robertum concitabat ; quorum alii amicitiam huic iam reniintiarunt, alii , si plura acciperent, polliciti sunt. prae his autem omnibiis ciiin Alemaniae regem , quidquid vellet, contra Robertum perficere posse inteliigeret, litteris semel atque iterum missis, blandis verbis proniissisquc omuis generis euin tentabat; quem ubi non abhorrentem vidit et voluntali suae obsequi pol-

licentem, aliam rursus ad eum per Choerosphactem misit epistolam, in qua haec scripta erant “ bene se habere praepotentem dominationem tuam et nieliore in dies fortuna uti , in votis est maiestati meae, longe nobilissime ac vere Christianissime frater. quidni enim conveniat maiestatis nostrae pietati , meliora et florentiora tibi precari, tua perspecta pietate? nam fraterna haec, qua in maiestatem nostram es, propensio et affectus et quo belli adversus perniciosum istum homiuem minem hdfores suscepturum te esse animo promisisti , ut ab 3celerato atque nefario et dei et Christianorum hoste malignitatis iustas poenas repeteres, magnam probitatem mentis tuae produnt planeque tuam in deum pietatem eonfirmant. quod ad nostram maiestatem attinet, ea in ceteris quidem bene habet ; nou minima autem sollicitudine et perturbatione propter Robertum agitatur. sed si qua deo et aequis eius iudiciis fides habenda est, celeriter iniustissimi huius hominis pernicies aderit ; nec enim concedet omnino deus, virgam peccatorum in sortera suam usque adeo immitti. iam nummorum cen-

tum et quadraginta quatuor millia et rentiim vestes sericas, quae a maiestate nostra dominationi tuae potentissimae mittenda erant ex pacto, missa nunc sunt per Constantinum protoprohedrum et praepositum dignitatibus, iuxta placitum Bulchardi fidissimi tibi et nohilissiini comitis. et dicta quidem summa pecuniae constat argento facto et Romanato antiquae qualitatis. ubi autem insiurandum nobilitas tua praestiterit, stiterit , etiam reliqua ducenta sedecim millia nummorum et stipendia dignitatum viginti concessarum per Bagelardum dominationi tuae fidelissimum mitlentiir tibi, simulac in Longibardiam perreneris. quomodo vero iusiurandum praestandum sit, significatum et antea nobilitati tuae est, et exponet accuratius Constantinus protoprohedrus et praepositus, qui de singulis capitibus, quae expediri et iureiurando a te firmari oportet, mandata a maiestafe nostra acceperit. quando enim conventio infer maiestatem meam et missos a nobilitate tua legatos facta est, commemorata sunt capita quaedam maioris momenti, de quibus qnoniam se accepisse mandatum negarunt nobi-

litatis tuae ministri, etiam maiestas mea propterea sacramcntum ipsis distulit. ergo praestetur iusiurandum a nobilitate tua, ut fidelis tuus Albertes maiestati meae iuratus confirmavit, utque maiestas nostra. petit ob additamentum satis necessarium. cunctationis ac morae Bul- chardi, comitis tui fidelissimi et nobilissimi , ea fuit causa, quod nepotem carissimum , filium sebastocratoris felicissimi , germani maiestatis meae fratris , ab ipso conspici maiestas mea voluit, ut redux nuntiaret tibi firmuin ac solers in tenerae aetatis statu pueri ingenium; externa enim et quae ad corpus pertincnt, rationi posthabet maiestas mea ; quanquara et iliis virtutibus admodum excellit ; prout narrabit tibi legatus tuus, qui cum in urbe versabatur, vidit puernm atque cum eo, ut res postulabat, confabulatus est. ac quoniam filium quidem deus mihi nondutn dedit, hic aulem fratris filius suavissimus filii mihi est loco , si deo placuerit , nihil impediet, quominus propinquitate coniungamur, et cum amica, ut Christianos decet, in nos

invicem voluntate simus , etiam necessitudinls familiaritas inler nos intercedat, ut alter aiterius polentia aucti, terrori deo iuvante simus adversariis. misinuis autem nobilitati tuae amicitiae et bonae voluntatis ergo crucem, quae in sinu gnstari soiet, auream et margaritis ornatam, pyxidem auream, in qua sanctorum particulae nonnullorum insunt, quorum cuiusque nomen ex apposita cuique chartula cognoscitur; pateram e sardonyche ct pociiliiin crystallinum, astriiormem securim aurea ligatam fibula et opobalsamum. prolonget deus vitam tuam , dilatet fines imperii tui afficiatque omnes adversantes opprobrio et pernicie. pax sit dominationi tuae , et tranquillitatis Iux universae terrae tibi subditae illucescat , et redigantiir omnes hostes tul ad internectionem, coelesti dei putentia vim tibi contra oinnes largiente invictam, ctam , quippe qui tantopere veruiii eius nomen colas et contra hostes illius arinis accingare."

Ita rebus per Occidentem dispositis, ipso ad ea , quac urgebant praesensque periculum intentabant , sesc paravlt, in urbe etiam tum degens , dispexitque, qua ratione hostibus iamiam immi-

nentibus resisteret. cunique, ut supra narravimus , Turcas videret impiissimos circa Propontidem comniorari , Solynia , qui Orienti toti imperitabat, INicaeae habitante (ubi etiam sultanicium erat, quod nos palatium diceremus,) et praedatores quotidie immitlente et omnes circa Bithyniam TJiyniamque regiones depraedante, atque etiam usque ad ipsum Bosporum, quae Danialis nunc vocatur, incursiones illos facere praedamque multam agere et tantum non ipsura traiicere mare: quos cum Byzantii sine ullo raetu in oppidulis circa littora sitis et ia sacris teniplis niorari animadverterent , nemine inde eos pellente, terrore indesinenter perculsi , quid consilii caperent non habebant; — haec igitur imperator videns, postquam mnlta cum animo agitavit sententianique saepe mutavit, tandem consilium, quod optimum videbatur, secutus, quam poterat celeriter rem aggressus est. ex iis igitur, quos siibito conscripserat Romanos et Chomate oriundos , decuriones delegit nanibusque iinposuit, alios leviter arnatos arcu duntaxat et clypeo, alios etiam guleis clypeisque et ha-

[*](Ρ. 96)[*](Β)

stis instrui solitos; eosque noctii ad littora accedere, clam de navibus exsilire barbarosque invadere iussit, si quanclo illos non multo maiore, quain ipsi, numero esse ccrnerent, et slalim regredi , uude quisque exisset. veriim ciim eos rei beilicae plane imperitos nonisset, praecepit, ut nautas quam niinimo strepitu remigare iuberent, simulque ab insidiis barbarorum in riipibus subsidentium sibi caverent. id ubi per dies aliqiiot ita racliim esset, paiilatim barbari ex maritimis locis in interiora reicdebant. quo imperalor cognito, iis , qiios miserat , praecepit , oppidula et aedificia, qiiae illi ante obtinuissent, occuparent in iisqiie pemnctarent; priiiio aiiteni mane, qiio tenipore commeatus vel alius rei caiisa prodire liostes solerent, cuurti aggrederentur, et si quid profecissent, eo, licet exiguo, contenti essent, nec , dum maiora concupiscerent, in perictilum inciderent et hostibus animos reddorent ; sed illico ccderent atque in anes sese reciperent. non ita multo post etiam ulterius barbari recesserunt; qua re confirmatus imperator auimo, suos huc usque pediles etiatn equitare iussit et hastam vibrare, sacpiusque repelilis incur-

sionibus hostem lacessere ; nec id ampliiis noctu et furtim , sed ipsa iam luce. ac decuriones qui hucusque erant, quinquaginta militum ductores fiebant , et pedites, qui noctu non sine magno pavore cum hoitibus pugnaverant, mane adorti, ubi sol medium obtinuit coelum, fortiter cum iis acerrimeque dimicabant. sic illorum res retro se tulit , Romano autem imperio, ut sopita potentiae scintilla paullatim exardesceret , contigit. non enim a Bosporo so- lum et maritimis regionibus procul eos depulit Alexius , verum etiam Bithynia Tliyniaque universa atque Nicomediae finibus cum Turcas eiecisset, sultanum eo adegit, utpacem instanter peteret. iam cum de vehementissimo Roberti impetu a multis certior factus esset eumque, immensis copiis contractis, iam in Longibardiae littus contendere , libenter pacis conditiones accepit. nam ne Hercules quidem adversus duos, ut in proverbio est, certare potuit, neduin iuvenis imperator, qui vix susceperat imperium rei publicae, quae cum paullatim pridera iniminuta esset, in ultimo iam discrimine erat, et copiis et pecuniis deficientibus: absumpta enim omnia erantsine ulla utilitate publica. id

eum compiilit, ut postquam Tiircas variis modis Damali et locis circa ca maritimis eiecit, eosdemque insiiper Iargitione devinxit, propensiore ad pacem anirao esset. termiuuni iis Dracontein qiiem appellant fluvium concessit , queni ne traiicerent, neve in Bitlayuiorum fines rumperent, pactus est.

Ita res Orientis compositae sunt. at Palaeologus ubi Dyrrhachium pervenit, cursore misso, ’Alexio significat, Monomachatum, audita Palaeologi profectione, celeriter ad Bodinum et Micliaelani se reccpisse. nam in nietii erat, propterca qiiod non obtemperaverat, sed, quem aute iactam rebelliouein imperator Alexius cum litteris miserat nuntium peciiniam rogatnm , vaciium dimiserat. quanquam nihil in eum gravius imperator decreverat, nisi quod magistratum erat abrogatiirus propter causam, quam dixi. cum haec de Monomachato audivisset imperator, bullam ad ipsum auream misit , qua plenam ipsi securitatem dcdit. qua ille accepta, reversus in aulaiu est. sed Robertus, postquam Hydruntem pervenit , et omnem suam ditio-

nem atque adeo ipsam Longibardiam Rogerio filio commisit, inde solvens Brundnsi portum occupavit; ubi auditoPalaeologum Dyrrhachium advenisse, in maioribils statim navigiis turres aedificari ligneas iussit, quas corio contexit. omnibusque, quibus ad oppugnandura opus est, in naves diligenter comportatis, equis equtibusque armatis in dromones impositis , rebusque ceteris ad bellum undecunque surama industria paratis , traiicere properabat. in animo eniin erat, si Dyrrhacliiura pervenisset , macliinis urbera terra marique circumdare, ut perculsis ; qui intus essent et omni ex parte inchisis, primo impetu urbem caperet. hinc et insulani et qui Dyrrhachii littus incolebant, cum nuntium illura accepissent, in surama trepidatione erant. Robertus. omnibus iam ex sententia confectis , ancoras solvit , ac droinonibus et trireraibus uniremibusque rerum nauticarum usu in belli speriein ornatis, ordine expeditionem ingressus est. ventuin nactus secunthira, adversae ad Aulonem ripae appulit, indeque oram legens Buthrotum

[*](B)[*](C)

pervenit. ubi adiuncto sibi Boëmundo filio, qui prius traiecerat Auloiiein primo impetu ceperat , in duas partes universns copias dinisit, quarum alterain ipse duxit, mari Dyrrhachium navigaturus, alteri filium ëmundum praefecit, qui terrestri itinere Dyrrhachium proficisceretur. iamque Corcyram praetervectus ad Dyrrhachium tenebat, cum circa promontorium, qnod Glossa dicitur, procella eum maxiina oppressit. teinpeslas enim nivalis et venti ex montibus perflantes mare vehemennter turbabant. dum fluctus cientur et immane sonant, remi franguntur, cessaule retnige ; disrerpiintur vela vi ventormn ; antennae frartae in foros cadiint , et ciiin ipsis homiuilnis iuin navigia merguutur ; qiianqiiain aeslivnin tempiis erat , sole post cancriim superatum ad lennein festinante , qiiod canicnlae exorienlis trmpns esse aiunt. granis igitur perturbatio invasit omnes , nec qnid agerent habebant ; nam talibus hostibus resistere non polerant. claniorem quisque tollere, lamentari, miseros se appellare , denm inrorare salvatorem, et ut terrain conspicerent, vota farere. nee tamen remisit tum tempestas, irasrcule quasi deo prcpter impotentem et immodicam

[*](V. 83)[*](P. 99)[*](Β)

Roberti insolentiam , et exitum ipso principio non felicem fore iam significante, navium aliae cuni ipsis vectoribus mari hauriebantur, aliae littori illisae frangebantur. coriis autem , quae turres tegebant, raagis magisque imbre laxatis, clavi locis suis excidebant, et coria , iam pondus nacta , facile evertebant ligneas istas turres; quarum ruina uaves ipsae subniersae sunt. navigium, quo Robertus vehebatur, semifractum vix servatum est; servatae quoque sunt onerariae aliquot naves cum vectoribus praeter exspectationem. nuiltos mare eiecit, nec panca marsupia et alia quaedam de iis , quae classiarii secum at- tulerant, in littore sparsit. mortuos rite sepeliernnt, qui servati erant; quod dura faciunt, multo cadaverum foetore implebantur; 5 neque enim celeriler tanlo numero humari poterant. cum autem commeatus omnis mari absumtus esset , non multura abfuit, quin etiara superstites faroe perirent , nisi segetes ojnnes et agri et horti frugibus omisti fuissent. hoc infortunium quid significaret, facile onines, ἠῶ saperent , intelligebant ; at Robertum nihil eorum , quae acciderant,

[*](C)[*](D)

perterrefaciebat, cum impanido esset animo et eatenus, opinor , vitam sibi siiperesse precaretnr, nt, contra qiios vellet, piignare posset. itaque a consilio nihil eoruni, quae acciderant, euin deterrebat; scd cuin iis, qui supererant, (nonnulia eniin pars erat divina potenlia periculo erepta,) Glabinitzae substitit dies septem, ut se suosque, qui ex tempestate elapsi erant, quiete reficeret; praeterea ut et ii, quos Brundiisii reliquerat et quos aliiinde classe adventnros exspectabat, et qui pau- lo ante terrestri itinere Buthroto profecti erant eqiiites armati ac pedites levisque armaturae milites , adventarent. quibus collectrs terra uarique oinnibus , lllyricum agrum cum uuiversa copiarum vi occupavit. una cum eo erat qiioqiie, qiii haec niihi narravit, Lati- nus, episcopi Barensis, ut aicbat, ad Robertum legatus, qui sc apud Roberliim per expeditionis illius tempus comnioratuin aifirmavit. atque intra diruta moenia iirbis, quae Kpidamnus oiiin dicebatur, tabernacula collocaruut , copiis ratervatim dispositis. in qiia urbe qiii re- gnavit qtiondam Pyrrhiis Epirota , iibi sucietatem ciim Tarentinis iniit, grave contra Romanos in Apulia bcllum susccpit. cumque magna

caede facta, acl iinum omnes periissent, urbs vasta plane mansit. posterioribus autem temporibus, ut Graeci narrant atque ipsae etiam litterae urbis monumentis insculptae testantur, ab Arapbione et Zetho in eam, qua hodie visitur, restituta formara, mutato iam nomine , Dyrrhachium appeliata est. hactenus de hac urbe in transcursu, et fiueiu hic faciamus libri tertii ; reliqua sequeus iam expouet.

ln oterra igitur rontinenti Robertus castra inetatus csl, die decunu seplimo measis Iiinii indictione quarta, cum equestribus pe-

[*](P. 103)[*](Β)[*](C)

destribusque copiis innumeris , terribili specie propter habitum ordinandique rationem ; iam enim undique exercitus rursus convenerat ; a mari vero omnis generis navigia cum aliis militibus, qui multum maritimi belli usum habebant, navales eius copias vehebant. circumventi igitur qui Dyrrhachium obtinebant, ex utraque parte, terra dico marique , et immensas Roberti omnemque numerum superantes copias conspicati, maximo terrore affecti sunt. at Palaeologus Georgius, vir fortis et totius rei militaris peritus , qui ex innumeris in Orlente commissis proeliis victor discesserat, intrepido animo urbem communiebat, et propugnacula exstruens, prout imperator mandaverat, et ballistas moenibus imponens; miiites praeterea , siqui aninium abiecerant, erigebat, speculatoribusque per muroruin circuilum dispositis, ipse ambiens noctu diuque vigilare custodes iubebat. eo etiam tempore imperatorem litteris de Roberli irruplione edocuit eiimque urbis Dyrrhachii expugnandae consilio advenisse. oppidani auteni,

[*](D)[*](Ρ. 104)[*](V. 84)

cum machinas extra urbem et ingentem exstnictam turrem conspexissent, ipsis Dyrrhachii\ muris altiorem, coriis undique circumdatam, et ballislas insiipcr impositas , et totum muroriim ambitum castris cinctaum, et confluentes iindiquc ad Hobertum socios, et oppida, quae adiacebant, in transcursu diruta , et tabernacula hinc quotidie multiplicata: terrore afTecti lunt. etenim perspexerunt iam, diicem Robertum non eo consilio Illyricum occupasse, ut urbibus agrisque vastatis, praeda magna potiliis, in Apaliam rediret, quemadmodum idiique perhiiiehat, sed iinpcrium Roiiianorum appetentem , Dyrrhachium ab ipso, quod aiunt, carcere oppiignatum contendere. iussit igitur Palaeologus de miiris inlerrogari Robertum, cur advcnisset? quibiis respondit, in animo esse , Michaelem , regno pulsum, sibi affinem, in dignitatem pristinam restitiiere et iniurias illatas animadvertere omninoque eum ulcisci. ad haec illi , si Michaclem conspicati agnoscerent, cnntinuo se adoraturos urbemqiie tradituros. quibus Robertus aiiditis, iussit statim Michaelem, splendida veste indutum,

urbis incolis ostencli; cumqite is splendida pompa, musicorum omnis generis instriimentorum et cymbalornm cantn, in conspectiim prodiret, illico de muris omnia in eum maledicta iaciunt, agnoscere se hominem prorsus negantes. Robertus nihili haec habens, operi proposito instabat. sed dum quique intus quique extra erant, ita inter se colloquuntur , clam egressi ex urbe nonnulli , manura cuni Latinis conserunt, et postqnam aliquantum damni intulere, Dyrrhachium recedunt. de eo autem, qiii Robertiini comitabatur, monacho inter se plerique dissentiebant. nam alii pincernam esse imperatoris Michaelis Ducae affirmabant , alii Michaeleui ipsiun barbari illius consocerum, propter quem etiam magnnm suscepisset bellum; nonnulli perseverabant certo se scire, totuni Roberti commentum esse. neque enim (ita aiebant) Michael ad Robertum transfugit ; sed cum hic ex summa egestate et obscuritate fortunae audaci et arroganti animo omni- bus Longibardiae urbibus agrisque atque ipsa Apulia potitus, regnum

sibi comparasset, ut supra cxposuimiis; brevi post maiora appelens , id qnod iminodicis insitiim esse lolet ingeniis, lliyrici urhes tentandas diixit: quae si prospere sibi successisseiit, nlterius grassandnm. quippe nnuiis avaritia, nbi initium cepit, a gangraena nihil difTert, qiiae rnni corporis partem attigerit, nullo modo coasistit, donec totnm perdiderit.

Sed imperator cum Palaeologi litteris edoctus esset, mense ilhim lunio (ut supra iain relatuin est,) traiecisse et quamvis tempestate gravissima ac naiifragio interceptura deique ira adflictuin, tamen non absterritiim esse, sed Aiiloiiem cura iis , qui eoinitahantnr, statim cepisse, et innnmeras undecnnque ad eura copias niriuin instar hihernarum confluere, et qui leviore animo essenf, Pseudomichaelem illum re vera pro imperatore habentes, ad Robertnm transire; sollicitatns est, diflicuUatem rei, quam sibi proposuit. secum reputans. rumqiie siias copias ne multesimam quidem parlcin Roherti copiarum aeqnare animadverteret, ex Oriente Tiircas arcessendos diixit ; idque sultauo significaTit. idcni pollicitationibus donisque Venetos ,

[*](C)[*](D)[*](P. 106)

(untle veneto colori in certaminibus equestribus nonien a Romanis inditum fuisse dicitur) in anxilium vocat , partim promittens, alia etiam statim offerens, dummodo cum omnibus copiis maritimis celerrime Dyrrhachium vellent petere, ut el urbem tuerentur, et cum classe Roberti proelio dimicarent. quod si fecissent, quemadmodum ipsis significatum esset, sive deo iuvante victoriam reportassent, sive , ut sunt casus rerum , snperati essent, eadem iUa, quae polliceretur, nccepturos esse, acsi devicissent hostem. praeterea etiam, si quae cuperent, quae salva re Romana concedi possent, ea , buliis aureis firmata , praestitum iri. quibus illi auditis, qnaecunque volebant , per legatos postulant, et ubi promissornm fidem acceperunt, classe ex omnis generis navibus ornata , Dyrrliachinm solvnnt satis bono ordine; et pelagi alta permensi , appeliunt ad templum in nomine superimmaculatae dei matris olim exstructum in loco , qui Pallia vocatur, a Roberti castris , extra Dyrrhachium positis , octodecim ferme stadiorura spatio. sed cum Roberti classem e regione Dyrrhachii

[*](Β)[*](V. 86)[*](C)

conspexisspnt , omni instriimcntoruni hellicorum genere instnictam, aniiuuin ad proelium demittcbant. Rohertus , cognito eoruni adventu, Bocmunduni filium cum classe mittit, qui eos et regi Midiaeli et ipsi itoberto fausta acclamarc iussit; quam reui in crastinuui illi distulere. vespefasccnte autem coelo , cum litlori applicare non liceret, maiura navigin, cessanle vcnto , rudentibus inter se devinciunt maritimumque, qui dici solet , porliim efficiunt; turres ligneas in lualis ita exstruunt, ut qiiac singiilas naves seqiicliantur scaphae , eas funibus sublime tralierent; in quas arinalos iiuponunt slipitesque crassissimos, in longitudinem ferc cubiti disseclos, acutis infixis clavis ferreis. sic Francicae classis opperiuutur adventum. luce orta, ëmundus accedil , et ut acclaiuarcnt poscit; at illi cum in os eum illuderent, id Boëmundus non fercns, ipse jirimus in eos invcbitur, et maxima eorum navigia aggrcditur: quem cotera classis sequitur. sequitur. atroci exorta pugn, cuni liocmuiidus gravius instaret, illi, uno ex triinris, quos diximiis , deiecto, statim perforant navem, in qua Bocniundns

forte erat. quae , subeunte arjua, cum in eo esset, ut mergeretur, alii navem egressi, in id ipsuni , quod fiigiuut inaiuin, ruunt et merguntur: alii cum Venetis pugnantes orciduntur. Bocmundus autcm, qui in discrimen iam adducliis essct, in aliud naviginm insiliens se subduxit. Veneti alacriori aninio cum Jiostibus contendunt, eosque plane in fugam versos persequuntur usque ad Koberti castra. ubi littori appropinquarunt, e navibus in terram descendunt et aliud proelii genus cum Roberto conserunt. quos conspicatus Palacologus, eruptioue et ipse exDyrrhacliii arce facta, cum Venetis arma coniungit. cumque gravis dein exorta pugna ad Roberti usque castra processisset, in fugam hinc multi pelluntur, multi etiam trucidantur. Veneti, magna praeda potiti, ad naves suas redeunt; Palaeologus se iu arcem rursus recipit, postquam aliquot dies quieti indulscrunt, Veneti legatos ad imperatorem mittunt, qui ea, quae coutigerant, nuntiarent. quos ille benevole, ut par erat, exceptos et innumeris beneficiis affectos dimittit, satis amplis ad Venetiac ducem quique sub co eraut magistratus, muneribus una missis.

[*](Β)[*](C)

Robertus, ut impiger militiae erat, bellum deponere non oportere arbitrabatnr, verum fortiter pugnandum. sed cum hiems esset, naves in mare deducere non licuit; prohibuit etiam qui e Longibardia veniebant commeatumque apportabant, classis Rornnna et Veneta, freto inter utramque terram diligenter custodito. vere autem inito, cnm mare ventis saevire desiiset, primmum Veneti contra Robertum solvunt: quibus mox Manrix cum classe Romana se addiungit; proelioque commisso gravissimo, Roberti inilites ierga vertnnL tnni Roberlus classem omnem in continentem subducendam statuit. insnlani autcm et continentis oppida maritima et qnotqnot praelerert vectigales Roberto erant, nnimo prnpter ca, qnae illi acciderant, ererto, aegre iam tributa pendebant, qnippe qui cladem mari arceplam rognossent. censuit igitnr maiorem sibi nd bellnm diligentiam adhibendam et terra marique pngnandnm. seil rnm quae animo agitabat, perficcre non possel, validis eo tenipore ventis flanlibus, naufragium timens, dnos fere menses in portu urbis Iericho se crnlincbat ntque ad Lellum terra

marique gerendum, quae opns erant, parabat. dassis autem et Veueta et Roniana, ut poterat, transitum custotlicbat, et cjuando vel paululum mare nanigationis patiens erat, qui ex Longibardia ad Robertum traiicere conabantur, prohibebat. verum nec ferra, quae usui necessaria erant, comparare iis proclive erat, ad Glycyn fluvium considentibus. qui enim Dyrrhachium tenebant, arcebant omncs, qui frumentandi vel alius rei comportandae causa Roberti vallum egrediebanlur, unde accidit, ut fame prcniercntnr; tbunde etiam insueta coeli temperies admodum eos afiligebat. tribns igitiir inensibus periisse dicunt ad decem millia hominum. morbi vis equitatum quoque Roberli invasit, niultosque consumsit. nam ex equilibus comites et electi viri forlissimi ad quingentos Ine et fame exstincti suut; huniilioris fortunae equites innumeri. navibus autcm in Glycyn flunium subductis, ut diximus, cum propler siccilatem hic paene exaruissot, aestivis iam caloribus post hiemem et quod sultierat ver urgentibus, ac ne tan-

[*](D)

tum quidem aquae haberet, quanlum in torrentibus esse solet, in angustiis erat, quoniam naves in niare rursiis deducere nequibat. verum ut erat consilii plenus et alla tuente praeditus, palos in utraque fluvii parte infigi densiscjuc viminibus devinciri, dein ingentes urbores excisas radicitus pone sterni et arenaiu superfundi iussit, ut in unum aqua conflueret locum, quasi in fossam unam, ex palis factam, corrivata. ac paullatim accresceus fltivius crepidinein onineni exjilevit, satisque magnam profunditatemm uactus, naves levavit et hueusque in vauo haerentia nanigia tulit. quo factum est, ut classis niox facili negotio in mare deducrrctur.

Ilis rebus imperator cognitis, statim per litteras Pacuriano nuntiat, Hobertuin, gravissima irriiptionc facta, Aulonem occupasse, neque quicquam mala, quibus terra marique afflictus esset, et quam primo, ut aiunt, liinine cladcm accepisset, omnino curare. quapropter ne cuuclaretiir, snd cojiias coactas celerrime sibi adiungeret. haec add pacuriamim. ipae extemplo Cpoli proficiscitur, mense

Aiigusto qiiartae intlictionis, Isaacio in urbe relicto, qui rerum urbanarum curam gereret, et si qui sermones seditiosi, quemadmodum assolet, ex iniinlcis audirenlur, eos oppriiueret, palatiuuique et urbeni custodiret, simul etiam uiulierum dolorem consolando levaret. quanquam matrem quod attinet, nnilo eam arbitror solatio indiguisse, quippe quae et forti esset animo, et ceteroqui in expediendis rebus dexterrima. interim Pacurianus, epistola lecta, JNicolaum Branam, virum fortem et niulta rei bellicae experientia, legatum creat; ipse cuin exercitu universo et nobiliorum ilore Orestiade celeriter egressus, imperalori se adiungere festinat. iam et hic omnes statim copias belli more ordinaverat, cumque e delectorum numero homines praefecisset strenuissiinos, iter eodem niodo facere iussit, ubi locorum natura permitteretj ut aciei forma perspecta, suo qiiisqiie loco assuefacti, iu pugnae Uiscrimiae non coufuudereutur, neve facilc ac

teroere loco moverentur. excnbitarura agmini praefectus erat Constantinus Opus, Macedonibuii Antiochus, Tliessalis Alexaniler Cabasilas; Taticius naagnus tunc primiceriusTurcos circum Achriclonem liabitanteii ducebat, qui sumina fortitudiue erat et in proeliis aninio inlrepido; non ingenuae illc quidem a inaioribus conditionis; pater eniin eius Saracenus cum esset, iuter praedaiulum captus, avo iiieo paterno Iohanni Comneno servivit. Manichaeis bis mille et octingentis praeerant Xantas et Culeo, eiusdein ct ipsi haeresis; qui omnes homines sunt bellicosissiini et ad hostiuni caedem, ubi occasio est, taciendam paratissimi; ad hoc temerarii insolentesque. familiaribus deniqiie imperatoris, (vestiaritae vocari solent,) et Francicis cohortibns praeerant Panucoinites et Constanlinus Ubertopubis, a genere cognomen nactus. sic conslilutis Alexius ordiuibus, rum universo exercitu iu iioberliiin movet. ubi ubviaiu factus est cuidam, qui inde vcniebaf, sciscitatus, quomodo Dyrrbachii res sc habcreut, distinctius cuguuvil: Robertum om-

nes, quibus ad oppugnandam urbera opus est, macbinas moenibus admovisse; quibus cuin Palaeologus dies noctesque obstitisset, desperantem iam aperuisse urbis porlas, et egressum atrox cum eo commisisse proelium. graviter euiu ariis corporis partibus sauciatura esse, praesertira circa tempora, telo transfixo; quod cum eveilere frustra conatus esset, advocuto medico, teli partem extremam, qua parte pennulae afligi soleut, incidisse, reliqua sagitta iu vulnere et obligalo, prout teiupus sivisset, capite, rursus in medios iiostes irruisse ruisse et usque ad vesperam invictum stetisse. liis imperator auditis, inaturo auxilio opus esse intelligens, iter acceieravit. cumque thessalonicam pervenisset, per multos de iis, quae Kobertus ageret, exploratiora etiani cognovit. is eteuim expeditus, tum strenuis paratis copiis, tum multa in caJnpo Dyriliachiensi comportata materia, castra posuerat non longius ab urhc, quam quo telum adiici posset; sed magnam tamen exerciluo sui partem ia moutibus circa et valiibus cUvIsque collo-

carat. nec vero non Palaeologi in defendentlo industriam ex multis didicit, iain enim Palaeologus, exstriictani a Hoberto turrim ligneam incensurus, naplita ct pice aridisqiic lignis una cum ballistis in nioenibus impositis, hostium impetum expectabat. cum postero die Robertum aggressurum esse putaret, quam antea exstruxerat intus turrim ligneam, recta extrinsecus venienti turri opposuit, et trabem suspeusam superne, quam ianuae turris extrinsecus admotae obiecturi erant, per totain noctem periclitatus est, niim ct facillime moveretur, et portam occurrens impediret, (juoniinus aperiri posset. iibi trabem cummoda moneri, nec rem maic cessissc vidit, magiia iam fiducia iiostium impetum expectabat. postridie eius diei Hobcrtiis oiiincs arma siimere, et armalus fere quingentow et pedites et equites turrim ingredi iussit; qua tiioenibus adiiiota, ciim iam in eo esscnt, ut portain siiperne aperirent, qua vclut ponte uterentur ad ingredieudam arcem, Palaeologus intus trabe illa longissima per machinas, quas antea para-

verat, hominesque multos eosque fortissimos mota, inutilem Roberti machinam reddidit. nam trabs, cjuominus porta aperiretur, plane impedivit. dein Galios in summa turri stantes lelis continuo petere iiou destitit; quod illi haud ferentes se occultarunt. tum incendi turrim iussit: et dicto citius turris in flammas abit. qui in superioribus tabulatis erant, praecipites sc dant; qui in inferiore parte, ianua turris infima reclusa, fugam capessunt. qiios cum Palaeologus fugientes conspexisset, armatos viros fortes per portulam arcis eduxit, aliosque cum securibus, qui turrim exscinderent. nec id male successit; sed turrim, superiore parte flammis absumtam, inferiore instrumentis lapicidinariis, funditus dclevit.

Haec qui retulit, cum idem adderet, Robertum operam dare, tit alteram turrim exstrueret, prius conditae parem, aliasque machinag, quas Dyrrhachio admoveret, coraparare, imperator celeri auxilio obsessis opus esse intellexit, instructisque copiis iter Dyrrhachium in-

gressiis est. eo iibi pervenit, et ad fliiviiim Charzanem, vallo ducto, milites cousidere iussit, jier legatus statiin Robertum interrogavit, cur advenisset et quid consilii iiaberet. movel iude ad aedem Nicolai, inter pontiHces summi, quae a Dyrritaciiio qnatiior abest stadia, et natiirain regionis explorat, utaciei instruendae iocum aptissiinum ante capereL agebatur tum quinlus decimus mensis Octobris dies. iugum erat a Dalmatia ad mare usqiic pertincns, qiiud in proinontorium desinebat, peniutulac ferc forma; ubi etiam aedes, quam dixinius, coadita crat. cuius iugi declivitas leuiter sc demittens Dyrriiachium versus, mare a sinistra, ἃ dextra montem excelsum et iinniinentem habet. ibi exercitu cuntracto univprso positisque castris, Palaeologum Georgiiiiu arcestiviL at is liarum reriim ex longo iisu peritissimus, parum e re id eae ratus, urbe egredi recusat, legato ad imperato- reoi misso. cum vero hic, missis iterum nuntiis, instarct, “mihi Jtiiderii, respoudil, adiiiodtim prrniciosiim videtur, arce obsessa egrei, nec uisi annulum manus tuae regiae vidcro, hinc non exibo."

[*](C)[*](D)[*](P. 113)[*](V. 91)

sit imperator annulum; quo conspecto, Palaeologus navibus bellici advehitur. ubi eum imperator coaspexit, de Roberto percoutati est cognitis rebus omnibus, ecquid acie decertaudum cum eo censl ret, quaesivit. dissuadebat tum ille quidem; nec is solum, veru etiam alii, rei bellicae peritiam diuturno usu nacti, vehementer de bortabantiir. perstaret potius atque in id incumberet, ut levibi jiroeliis lacessendo Robertuui in angustias cogeret, prohibitis milit bus eius frumentandi vel pabublandi causa castris suis exire. idem (??) facerent, Bodino et Dalmatis et reliquis adiacentium regionum prae lectis inqierare eum iubebant. ita iore, nt facili negotio Robertu stiperaretur. at iuniorum, qiii in exercitu eraut, plerique pugnam ma lebant, inprimis Constantinus Porphyrogenitus et INicephorus Syna ilenus et Barangorum dux INampites et ipsi Romani Diogenis quoi dam imperatoris filii, Leo et INicepliorus. eodem lempore reverij sunt legati ad Robertum missi, eleius ad imperatorem responsa retulerfli “ego, iuquit, oequaquam contra tuaiu luaieatatem expeditiouem hano

suscepi, sed nlluriis potiiis ininriani, consocero meo illatani. quodsi tu pacem uiecnin ciipis, amplector hoc et ipse, inodo ea, quae per legatos meos significanda ciiravi, perlicere tibi in animo sit." celerum quae petiit, concedi nulio iiiodo poterant, et peruiciosa imperio Iloniano erant, quamvis idein pollicerelur, si, cjuae peteret, impetrasset, se et ipsam Longibardiam pro iinperatoris beneticio habituriim, et auxilium laturm, quandoque opus Ibret. vcriirn haec simulatio fuit, ut eo, qiiod peteret, ipse pacein nialle viderelur; repudiatis autem ’quas proposuisset conditionibiis iniqiiis, ad arma progressus, causani atque invidiaiii belli in Koinanoruin iinpcratorem conferret. lianc igitur ob rem ad conqiositionem propensi non erant. itaqiic ciim iinmane quantum postiilasset nec iinpetrasset, convocatis oninibus coinitibiis, hanc orntionem habuit: “scitis, qiiam ab imperatore Botaniale Nicephoro iniiirinm passiis sit consocer meus, quaque ignominia fuerit affecta filia inea lielenn, regno cuin eo expulsa. quae cum ferri non possent, ad ulcisconda ea adversus Botaniatcin patria sunnis egressi;

quoniam autpm Iiic rcgno cxcidit, nunc cum imperatore uohis res cst iuveni et milite forti, rerum bellicarum supra aetatem perito. contra queni non oportet temere bellum suscipere. ubi enim mulli imperant, ibi ctiam perturbatio est, quae ex diversis muitorum sententiis oritur. proinde uni alicui nostrum parere ceteros oportet; qui tamen omnes in consilium adiiibere, nec suam ipsius sententiam inconsiderate ac temere sequi debet: ceteros autem, quid sibi videatur, libere oportet dicere; sed ita tamen, ut sententiam eius, qui prae reliquis clectus est, sequantur. quantur. en, ego unus ante omnes paratus sum obedire ei, quem vos omnes elegeritis." laudant omncs hoc consilium Roberti, et recte dixisse affirmantes, prinias partes communi sententia ei cedunt. at is callide quasi fastidiens, lionorem sibi delatum tmn recusaljal, quare illi magis etiam instabant id rogare. quornm precibus cum victum se simulat, quamvis dudum eam rem cuperet, aliud ex alio intulit; et causas nectendo commode, quo nitebatur, eo invitus animum haud introspicicntibus pervenire visus est. iamque liaec ad eos locutus est: “audite consilium nieum, comites niiJilesqne reliqui;

quandoquidein rnlicta patria liuc pervenimus, et pugna adversus fortissimum instat iinperatoreni, qui iicct nuperrinic inipcrii gubernacula nactus, ex nuillis taineu beilis suli prioribus iinperatorilxis viclor discessit et maxinios sedilioniim auctores bello captos adduxit: toto nobis animo liaec pugna est capessenda. ipiodsi victoriain deiis nobis annnerit, non ainpliiis pecuniani desiderabiinus. oportet igitur vasa cnncta coinburere, naves onerarias perloratas deineryere, atqiie sic proelium cum Alexio inire, tanquam hic natos et morituros." his assensi sunt oinues.

Talia Robertus agitabat consilia; alia rursus imperator moliebatur magis callida acutioraqiie. contineliant tainen anibo copias suas, dum secum de belli administrandi ratione deliberant, ut prudenter munere suo fungerentur. atque imperator quideni ex subito parte noctu impetum facere in Roberti castra statuit. itaque a tergo barbarurum copias universas, ora maritima emonia, iussit in-

[*](D)[*](P. 115)[*](B)

vadere, nec, quo certius insidiae laterent, itineris amhage eos noiuit. ipse a fronte, siniulatque eos, quos niiserat, aJvcnisje a madvertisset, adoriri Robertum volebat. qui quidem, tabernaculis cuis relictis, pontem nocte transgressus, (erat deciinus octavus me sis Octobris dies indictione quinta,) iu templum ad marc Tlieodoro raartyri olim exstructum se contulit cum universo exercitu; ubi per totam noctem precibus placato numine, immaculata divinaque mysteria steria percepere. instructis dein copiis, medium aciei locura ipse tenuit; cornu, quod ad mare spectabat, Amicetae commisit, viro inler comites illustri, et manu et consilio prompto; alterum Boomundo filio, cognomine Sanisco. his iniperator auiinadversis, qua erat aninii alacritate ad ea, quae facto opus essent, teniporis momento perspicienda, consilio pro re mutato, in iugi declivitate praeter niaris oram aciem constituit. divisisque copiis, barbaros ad Roberti castra invadeuda profectos revocare noluit; qui autem in hiuneris gladio, ancipites gestant, eos una cum diice Nanipita retinuit ct, relictis

[*](C)[*](V. 93)[*](D)

equis, inotlico anle acipin intcrvallo, ordine procedere iiissil. lola haec gens clypeis armaU est. reliquo cxercitii in phalanges distributo, mediam acieni ipsc tenebat, a tlextra et sinistra praelecit legionibus raesareiii Nicephorum Melisscnuin et Paciirinuuin quem vocabant magnum domesticum. niediuin inter se ct qui pedilcs incedebant barbaros locuni milites satis inulli occiipavcrunt, iaciilandi periti, quos in Hobertuiii pracniittcre volebat. mandaverat itacpie Nampitae, ut slcubi in Gallos etjuis prorumpere vcllcnt et riirsus se recipere, Iransilum ipsis statim darent, utroque regressi; luox rursas coirenl et conrcrtiin progredercnlur. sic instruclo exercilu, ipsc in frimteiii acici Francicae signa infert, orani transvolans. barbari ad circumeunduin missi, ubi inaritimum emensi sunt tractiiiii, atque etiam Dyrrhacliii praesidia iiissu imperatoris aperiierunt porlas, simul in castra Galloruiu impetukm fecere. diiiii vcro acics utriusque ducis obniam procedit, Ilobertiis turmas cipiitum iiiisit, qui exercitum romanum laccsserent, si (juos indc eliccre forle posscnl. nec

[*](P. 116)[*](B)

imperator quidem supinus erat, quin potius magno numero, qui opposite errant, peltastas misit. his aliquantum inter se velitantibus, cum etiam Robertus sensim suos sequeretur, et spatium inter utramque aciem angustius iam fieret, prosilientes ex Amicetae phalange pedites atque equites extremum Nampitae agmen invadunt; sed ubi forties hi resisterent, terga verterunt. quipped non omnes milites errant egregii. atque in mare se praecipitantes collo tenus, ad naves Romanae Venetaeque classis confugiebant, quae tamen eos non recipient. ibi tum Gaïta, Roberti uxor, in bellum coniugem secuta, Pallas altera, licet non Minerva, conspicata fugientes, torvo vultu, maxima voce eos increpuit et sua lingua tantum non Homericum illud dicere videbatur “quo usque fugietis? state, viri estote.” quos ubi fugam non omittere vidit, longa arrepta hasta, citato cursu fugientes persequitur. ea re illi animadversa, sui compotes facti, rursus ad pugnam se revocabant. cum autem bipenniferi et ipse eoru dux, Nampites, propter imprudentiam et pugnandi ardorem citius progressi, longe

a Romanoriim aoic nbessent, cnngreiH properanles cumGallis pari virtute, (non enim minns illi in proelio fortes sunt, nec Gallis ab ea parte quidquam concedunt,) Rohertiis, qni eos defatigatow iam et anhelantes ronspiceret, eiusque rei et celeritas gradus et longitudo spatii et armorum pondus fidem facerent, peditum manum invadere eos iussit. atque illi iain defessi, a Gallis snperantur. tum oinnes caeduntur barhari, et is qui proelio elapsi crant, ii fuga templum Michaelis archistralegi petebant. qiiorum alii, rpiantiim quidem aedes rapere potiiit, inlrant, pars tenipli tcctiim asccndunt, ibi tutos se fore rati. Teriim Latini, ijjne iiniiiisso, ipsos cuni tcmplo concremarunt universos. inlerea reliqua Homanae aciei pars fortiter cum Iioste pugnabant. sed Robertiis, velut alatus quidain eques, cum reliquis copiis impetu in aciem Romanorum facto, urgebat eos dissipanitque. ibi adversariorum alii in ipso proelio occumbunt, alii fuga salutem petunt. imperator autem Alexius, veluti turris, immotus stabat, licet multos

suorum perderet, tum genere, tura usu rei militaris insignes. cecidit enira tum Constantinus, Constantini Ducae olim augusti filius, non privato quidem patre genitus, sed in purpura natus nutritusque et imperatoria tunc temporis a patre taenia ornatus. cecidit INicephorus quoque, Synadenus cognomine, vir generosus et forma praestans, qui omnes iilo die anteire fortitudine gestiverat: cum eo Constantinus, cuius modo mentionem feci, de nuptiis cum sorore saepe egerat. ipse etiam Palaeologi pater, Nicepliorus, aliique ex illustribus occubuerunt. quippe Zacharias letali circa pectus ictu percussus, simul vulnus acccpit, animam efflavit, itemque Aspietes et mulfi viri egregii nondum autem proelio finito, cum imperatorem adhuc locum obtinentem cernerent, tres Latinorum, quorum unus Amicetes erat, de quo iam diximus, alter Petrus Aliphae filius, ut ipse affirmavit, tertius alius quidam, illis nequaquam inferior, admissis equis, longis armati Jiastis, in eum irruere. atque Ainicetes quidera feriendo aberravit, declinante paululum equo; altcrius hastam impe-

rator gladio repnlit, et vehementem iutorquens ictum, carpum manumque a reliquo abscidit corpore; tertius imperatoreni recta in Ironte lerit. veruni ille, quo erat praesenti ac firmo animo, nihil omuino confusns, ingenii dexleritate celerrime, quid opus esset, perspexit. itacjne ubi venientem sensit ictuni, snpinum se ia equi caudam reiecit; quo factum est, nt cule dnmtaxat corporis levilcr perstricta, ciispidis mncro ad snmmam offensus galeam, lornm, qno sub mento ea adstringitur, ruperit ipsamqnc in terram deiecerit. tum Gallus, excussisse se imperatorem equo ratus, praetervehitur; ille statim erectns, in sciia firmiter insedit, nullis amissis armis. immo strictum manu tenens gladium, sanguine suo criientatus, undo capite, coma flava splendidaque oculis circumfusa, non sine inolestia: nam equns efferatus et freni impalicns exsultando effecit, ut incomposite crines in frontem defluerent: tamen vel sic, ubi se, quanlnm poterat, revocavit ad sripsnni, hostibus se obiecit. verum ubi ctiam Turcas

fugientes vklit et ipsura Bodinum, pugna haud tentata, recedentem, (erat enim hic quoque in armis, et proelii more agmine suorum in- structo, ita se gesserat hoc die, tanquam auxilium imperatori iam iamque ex. pacto iaturus; sed morabatur aperte, ut, si victoriaui ad imperatorera se inclinare cerneret, Gallos et ipse aggrederctur ; sin minus, puguando abstineret seque reciperet : qui cum talia, ut re ipsa apparuit, animo agitaret, simulac victoriam in GaUorum ma- nibus esse intellexit, proeiii oinnino expers, domum se proripuit,) ubi igitur liaec imperator vidit, seque destitutum piane ab omnibus cognovit, tergum et ipse tandem hostibus dedit. sicque Latini exercitum Romanum persequebantur.

Postquam Robertus S. INicolai temphim occupavit, ubi praetorium omniaque Roniani exercitus supellectilia erant, valentissimos quos habebat milites ail insequendum imperatorem misit, dum ipse ibidem permanet , fore ut imperator caperetur, sperans. quales cogitationes spidtus eius alque arrogantiam alebaut. illi strenuissinio

imperatnrem persequebantur usque ad locum, quem incolae Cace- pleura vocant. cuius loci hic situs est: fluit iufra qui Cliarzaues appetlatur aiiinis; liine alta imminet rupes. inter utrumque imperatorem deprehenduat iiustes insectautos; qui quidem laevum eius lalus faastis percutiunt, (novem oniniuu erant,) et in dextrain partem eum iuclinant. deiecissentque lortasse eqiio , nisi ensis, quem dextra tenebat, solo iunisus euui sustinuisset. etiam calcaris laevi aculeus, extremo strato , quod substrameu dicitur, implicilus , (irniius equo inhaerentem reddidit. atque adeu ipse, lacva Jiianii eqni correpta iidia, sese iistiucbat. quanquam servatus cst ope (juadain divina, (piac salutem ei ab hoslibiis practer speui attiilit. iiniuisit cnim a dextra alios Gallos, qui cum imperatorem hastis peterent easque dextro eius laleri applicarent, erigebant repcntc illum et in medio strato collocabant. ac 3pectaculum erat miraculi plcniim. nam a laeva altcri deilcerc nitebantur, akterum dextro lateri hastis infixis, dum illis quasi adversantu(??)

[*](B)[*](C)[*](V. 96)

et hastis hastas obiiciunt, iniperatorem erectum constituebant. qui ubi in sede se certius firmavit et equum pariter ac stratum feminiconstrinxit, fortitudinid docunientum ab illo editum est. etenini equus, cuin ceteroquin etperfervidus esset firniisque crurlbus, et plane aptiis ad belli certamina, (acccperat eum a Bryennio qiiondam cum purpureo ephippio, cum is in proelio captus esset , Nicephoro Botaniate etiam tiim imperatore,) divina denique providentia inflammatus, subsilit repente in altum et in summa rupe, cuius modo memininms, insistit, velut volucris sublatus atque, ut in fabula est, Pegasi alas jiactus: Sguritzera hunc equum Bryennius nominaverat. barbarorum liastae, partira in vanum coniectae, horum manibus excidebant, aliae infixae vestinientis imperatoris inhaerentesque, sublime una cum equo ferebantur; qiias ille staliiu excussit. ac licet in tanto discrimine versaretur, tamen nec pcrturbatus animo erat, nec consilii inops, sed statim, quod facto opus erat, aggressus, miraculum e medio amolitum

[*](D)[*](P. 120)

Galli hiantes stabant, re haud immerito perculsi; mox altrorsiim fugientem conspicati, rursus insequuntur. verum ille, postquam diu insequentibus militibus terga dedit, versis habenis, uni instanliutn occurrit, et pecdis hnsta tninsfixit. is statim supinus humi procubuit. at imperator, converso rursns equo, eodem quo antea itinere perrexit. nec paucts obviatn fit Gallis, qui Romanas copias ulteritis persecuti crant; qui ut prcicul eum conspexere, confertini subsistunt, ut et equis paullulum quietis darent, et vivum Alexium caperent, captnmque veluti spolim nd Robertum adducerent. ibi tum imperator, qui et persequentes tergo hosles fugeret, et obviam a fronte factos ccrneret, de salute desperavit. sed animo collecto, cum in hostium globo quetnpiam aniniadvertissct, quem et procerilalc corporis et armorum fulgore Robertum esse suspicabatur, recta eum equo petit. idem alter facit, hastam in Alexium torquens. ita in medio concurrunt ambo seque invicem aggrediuntur. prior imperator, directa manu, percutit eum nasta, quac illico per pectus in dursum traiicitur.

statim liunii barbarus prostralus, aniinam efflat, gravi accepta vul- nere. niox divisa imperator phalange, per medios ferebalur hostes, opportuaitatem ex barbari istius nece nactus. nam illi ut vulneratura et humi stratuin conspexere commilitonem, accurrebant et in iacente occupati erant. nec qui a tergo imperatorem persequebantur, cum hos vidissent, non descenderunt eipiii aguitumque pianxerunt ululantes. quanquam Robertus non erat, verum nobilium tinus et a Koberto secundus. sic igitur istis occupatis, imperator iter porra perrexit.

Verura ego, dura haec narro, oblita sum et propter historiao naturara et propter facinora inaudita, patris me res gestas describere. etenini ne historiae fidem suspectam reddam, saepe transcurro, quae de patre narranda sunt, nec exaggerans ea, nec copiose tractans. quod utinam vacua essem ab hoc erga parentem alTectu et soluta! certe in amplissimn veluti carapo libere excurrens, quantum oratio wea io tractaadis rebus praeclare gestis ujum habeat, probassem. nunc

coercet hanc animi propcnsionem nahiralis amor, ne forte multitudini videar, domesticas τυ celebrandi cnpiditate fabulosae narrationis praebere suspicioneni. ac si freipienter ea, ijiiae pater meus bene gcssit, commemorarem, lacrimis confecta esseni in describendis lantis malis, quibus ille circuniventus esl; nec vero etiain sine lamentis lucluque locum praetermisissem. veriim ue oratorius quidam fncus illam historiae partem adulterct, veliiti adamas diirus ant silex, patris inei casus transcurro; quos quidem etiam ine, ut Homericum illum iuvenem, ad iusiurandiim (nec enim detcrior sum illo, qiii ait “non per lovem, Agelae, et per palris inei mala") adbibere oporlebat, quo palris et essem et dicerer. sed casus paterni inihi soli relinqnanlur et admirandi et deplorandi; in sequentibus autem historiam enarrare pergam. postea Galli ad Robertum rediere. qui ubi vacuos eos cnnspexit, et quae ipsis acciderant audivit, cum omnes veliementer obiurgavit, tum unum Infer celeros insignem etiarn flagris se caesurum esse minabatur, iguavum reiquo bellicae imperitum eundem diceas. atque

[*](C)[*](D)[*](P. 122)

is, quod non et ipse in saxum cum equo insiluisset, nec imperatorem Alexium sive ictu trucidasset, sive vivura adduxisset captum, gravissima qiiaeque passurus sibi videbatur. erat quippe Robertus cum fortissimus et uiaxime temerarius, tum praecipue ad saevitiam proclivis, et naribus quasi insidentem iram habebat animumque iracundiae ac stomachi plenum, atque ita se in hostes gerebat, ut aut adversariuin hasla transfigertet, aut ipse sibi raortem conscisceret, Parcarum, ut aiunt, filo vel contra fatum rupto. sed miles ille, in quem culpam Hobertus conferebat, quam praerupta atque praeceps rupes illa esset, clare exponebat; altissime locum exsurgere, rupem summa proclivitate esse, neque quenquam, nec peditem nec equitem, sine divina quadam machina ascendere in eam posse, et tantum abesse, ut pugnanti et hicessito id contingat, ut ue extra quidem proelium rupes luperari queat. “quod si mihi, inquit, fidem non habes, vel tu ipse vel alius quidam equitum audacissiinus cum expertus fuerit, id nullo modo fieri posse senties; sin qnis erit, qui in verticem rupis enita-

[*](B)[*](V. 98)

tur , noQ modo alanim expers, sed etiam alatus, non recuso , quin aupplicium (luantumvis acerbum patiar ignaviaeque condemner." quae cum mirabundus reiquc novitate stupens barbarus dixissct, Roberti iram placavit et in admirationcm vertiU at imporafor adiacentiiim tnontium flexus difficillimo duorum dierum totidemque noctium itinere emensus, Achridcin pervenit. in quo itinere cum Charzanem fluvium traiecisset et paullulum in valle invia, quae Rabagora dicitur, commorarelur, nec clade ceterisque proelii incommodis perturbatus, nec dolore accepti in fronte vulneris afflictus, qnamvis intimo luclu suorum, qui in pugna ceciderant , eorum praesertim , qui strcnue ili- miraverant , premeretur, tamen totiim in Dyrrliacliio urbo animiiin occuparat sollicitiisque erat, qiiod praeside careret. etenim Palaeologo proptcr pugnara anussam eo reverli non licuerat. itaqiic, qiiantum poto- rat, incolas confirmavit , atque arcis cuslodiani Veneloriim qiii ibi rrant colonoruni primoribiis mandavit, reliquam iirbcm Comiscortae ex Albanis oriunuo tradidit, et quae facleada videreutur, per littcras significavit.