Refutatio Omnium Haeresium (= Philosophumena)

τὸ δὲ φωτισθὲν ὁμοῦ καὶ μορφωθὲν ἐκείναις ἄνωθεν ταῖς πολυποικίλοις ἰδέαις πῆξιν ἔλαβε καὶ ἀνεδέξατο τὰς ιδέας τὰς ἄνωθεν ἁπάσας ἀπὸ τοῦ τρίτου αἰῶνος τοῦ τριπλασιάσαντος αὑτόν. ὁ δὲ αἰὼν οὗτος ὁ τρίτος τοὺς χαρακτῆρας βλέπων πάντας ἀθρόως τοὺς ἑαυτοῦ εἰς τὸ ὑποκείμενον κάτω σκότος κατειλημμένους, τήν τε δύναμιν τοῦ σκότους οὐκ ἀγνοῶν καὶ τὸ ἀφελὲς του φωτὸς ομου καὶ ἄφθονον, οὐκ εἴασεν ἐπὶ πολὺ τοὺς φωτεινοὺς χαρακτῆρας ἄνωθεν ὑπὸ τοῦ σκότους κάτω κατασπασθῆναι·

ἀλλὰ γὰρ ὑπέταξε τοῖς αἰῶσι στερέωμα οὐρανοῦ κάτωθεν »καὶ διεχώρισεν ἀνὰ μέσον τοῦ σκότους καὶ ἀνὰ μέσον τοῦ φωτός, καὶ ἐκάλεσε τὸ φῶς ἡμέραν, ὃ ἦν ὑπεράνω τοῦ στερεώματος, καὶ τὸ σκότος ἐκάλεσε νύκτα«.

πασῶν οὖν, ὡς ἔφην, τῶν ἀπείρων τοῦ τρίτου αἰῶνος ἰδεῶν ἀπειλημμένων ἐν τούτῳ τῶ κατωτάτω σκότῳ, καὶ αὐτοῦ τοῦ τοιούτου αἰῶνος ἐναπεσφράγισται μετὰ τῶν λοιπῶν τὸ ἐκτύπωμα, πῦρ ζῶν ἀπὸ φωτὸς γενόμενον· ὅθεν ὁ μέγας ἄρχων ἐγένετο, περὶ οὑ λέγει Μωϋσῆς· »ἐν ἀρχῇ

ἐποίησεν ὁ θεὸς τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν «. τοῦτον λέγει Μωϋσῆς πύρινον θεὸν ἀπὸ τοῦ βάτου λαλήσαντα, τουτέστιν ἀπὸ τοῦ σκοτεινοῦ ἀέρος — βάτος γάρ ἐστι πᾶς ὁ σκότει ὑποκείμενος ἀήρ —, βάτον [*](S. 8 —229, 8 vgl. Χ, 16, 2 — 5 — 20 Gen. 1, 4. 5. 7 καὶ διεχώρισεν ὁ θεὸς ἀνὰ μέσον τοῦ φωτὸς καὶ ἀνὰ μέσον τοῦ σκότους. καὶ ἐκάλεσεν ὁ θεὸς τὸ φῶς ἡμέραν καὶ τὸ σκότος ἐκάλεσεν νύκτα . . . . καὶ ἐποίησεν ὁ θεὸς τὸ στερέωμα καὶ διεχώρισεν ἀνὰ μέσον τοῦ ὕδατος ὃ ἦν ὑποκάτω τοῦ στερεώματος καὶ ἀνὰ μέσον τοῦ ὕδατος τοῦ ἐπάνω τοῦ στερεώματος — 26 Gen. 1, 1 — 27 f Exod. 3, 2 — 28 vgl. S. 224, 4) [*](1 γεννητὸς ö. 2 ἀγέννητον ö. 3 καικοσμιμένων (so) Ρ 6 ἀμέτριτοι Ρ 9 κατὰ] καὶ Usener a. a. Ο. 10 <καὶ> κατὰ Miller 14 αὐτὸν 17 ἀφελ·ὲς Bernays, vgl. Η: ἀσφαλὲς Ρ 20 στερέωμα οὐρανοῦ Bernays: στερεώσας οὖν Ρ, <στερέωμα> στερεώσας οὖν ö. (aber Gen. 1, 4 f kennt nur Akt) διεχώρηυσεν Ρ 21 ὁ Ρ 22 πασῶν Η ö. πάντων Ρ)

οὐδὲν δὲ ἠττον καὶ ἡμῖν ὁ λόγος ἀπὸ τοῦ βάτου γνωρίζεται· φωνὴ γὰρ ἐστι σημαντικὴ τοῦ λόγου πλησσόμενος ἀήρ, οὗ δίχα λόγος ἀνθρώπινος οὐ γνωρίζεται. οὐ μόνον δὲ ὁ λόγος ἡμῖν ἀπὸ τοῦ βάτου, τουτέστιν ἀέρος, νομο- θετεῖ καὶ συμπολιτεύεται, ἀλλὰ γὰρ καὶ ὀσμαὶ καὶ χρώματα διὰ τοῦ ἀέρος ἡμῖν τὰς δυνάμεις τὰς ἑαυτῶν ἐμφανίζουσιν.

Οὗτος οὖν ὁ πυροειδὴς θεός, ὁ πῦρ ἀπὸ φωτὸς γενόμενος, πεποίηκε τὸν κόσμον οὕτως, ὥς φησι Μωϋσῆς, αὐτὸς ὢν ἀνυπόστατος, σκότος ἔχων τὴν οὐσίαν, ἐνυβρίζων ἀεὶ τοῖς κατειλημμένοις ἄνωθεν κάτω τοῦ φωτὸς αἰωνίοις χαρακτῆρσι. μέχρι μὲν οὖν τῆς τοῦ σωτῆρος φανερώσεως ὑπὸ τοῦ θεοῦ τοῦ φωτὸς τοῦ πυρώδους, τοῦ δημιουργοῦ, πολλή τις ἦν πλάνη τῶν ψυχῶν — ψυχαὶ γὰρ αἱ ἰδέαι καλοῦνται, ὅτι ἀποψυγεῖσαι τῶν ἄνω έν σκότει διατελοῦσι, μεταβαλλόμεναι ἐκ σωμάτων εἰς σώματα, ὑπὸ τοῦ δημιουργοῦ φρουρούμενα.

ὅτι δὲ τοῦθ’ οὕτως ἔχει, φησίν, ἔνεστι καὶ ἐκ τοῦ Ἰὼβ κατανοῆσαι λέγοντος· »καὶ ἐγὼ πλανῆτις καὶ τόπον ἐκ τόπων μεταβαίνουσα καὶ οἰκίαν ἐξ οἰκίας«, καὶ τοῦ σωτῆρος λέγοντος· »καὶ εἰ θέλετε δέξασθαι, αὐτός ἐστιν Ἠλίας ὁ μέλλων ἔρχεσθαι. ὁ ἔχων ὦτα ἀκούειν ἀκουέτω« —, ἀπὸ δὲ τοῦ σωτῆρος μετενσωμάτωσις πέπαυται, πίστις δὲ κηρύσσεται εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν τοιοῦτόν τινα τρόπον·

ὁ μονογενὴς υἱὸς ἐκεῖνος ὁ τῶν αἰώνων ἄνωθεν τὰς ἰδέας βλέπων τὰς ἄνωθεν μεταβαλλομένας ἐν τοῖς σκοτεινοῖς σώμασι ῥύσασθαι κατελθὼν ἡθέλησεν. εἰδὼς δέ, ὅτι τὸ πλήρωμα τῶν ὅλων αἰώνων οὐδὲ οἱ αἰῶνες οἱ] ἀθρόον ἰδεῖν ὑπομένουσιν, ἀλλὰ καταπλαγέντες οἱ φθαρτοὶ φθορὰν ὑπομένουσι, μεγέθει καὶ δόξῃ δυνάμεως κατειλημμένοι, συστείλας ἑαυτὸν ὡς ἀστραπὴν μεγίστην ἐν ἐλαχίστῳ σώματι, μᾶλλον δὲ ὡς φῶς ὄφεως ὑπὸ τοῖς βλεφάροις συνεσταλμένον [*](3 f vgl. Stoicorum veterum fr. coli, de Arnim I N. 74 II 139 ff. III S. 212 N. 17—19 — 13 zur Etymologie s. 1 21, 3 und ümmler, Akademika S. 140 — 14 f X 16, 5 Ende — 17 Hiob 2, 9 d καὶ ἐγὼ πλανῆτις καὶ λάτρις, τόπον ἐκ τόπου περιερχομένη καὶ οἰκίαν ἐξ οἰκίας, docli s. auch Mithrasliturgie S. 8, 5 Dietericli ἐγώ εἰμι σύμπλανος ὑμῖν ἀστήρ — 18 — 20 Matth. 11, 14. 15 — 21 Mark. 1, 4 — 22—24 u. S. 230, 11 ff vgl. X 16, 6 — 28 über das Bild s. Reifczenstein, S. 145) [*](2 βάτον Ρ, verb. ö. 16 ἕνεστι Ρ 17 πλανήτης P τόπων] τόπου nach LXX We. 21 f τοιοῦτόν τινα τρ. zum folgenden gezogen Ρ, verb. Usener, Weihnachfcsfest2 S. 138 (vgl. z. B. S. 226, 15) 22 ἐκεῖνος ὁ τῶν αἰώνων, τὰς ἄνωθεν ἰδέας βλέπων μεταβαλλομένας We. 25 οἱ > Miller 26 οἱ] Petersen bei ö. ὑπομενοῦσι Cruice)

καὶ τοῦτο ποιοῦν τὸ φῶς τῆς ὄψεως καὶ πανταχῇ γινόμενον καὶ πάντα, ἡμῖν ἐστιν ἀφανές, μόνον δὲ ὁρῶμεν ἡμεῖς ὄφεως βλέφαρα, κανθοὺς λευκούς, ὑμένας, ἶριν πολύπτυχον πολυκτηδύνα, χιτῶνα κερατοειδῆ, ὑπὸ δὲ τοῦτον κόρην ῥαγοειδῆ, ἀμφιβληστροειδῆ, δισκοειδῆ, κοὶ δἔ τινες ἄλλοι τοῦ φωτὸς τῆς ὄψεώς εἰσι χιτῶνες, οὓς ἐστολισμένη κέκρυπται·

οὕτως, φησίν, ὁ μονογενὴς παῖς ἄνωθεν αἰώνιος ἐπενδυσάμενος κατὰ ἕνα ἕκαστον τοῦ τρίτου αἰῶνος αἰῶνα καὶ γενόμενος έν τριακοντάδι αἰώνων εἰσῆλθεν εἰς τόνδε τὸν κόσμον τηλικοῦτος ὤν, ἡλίκον εἴπομεν, ἀφανής, ἄγνωστος, ἄδοξος, ἀπιστούμενος.

ἴν’ οὐν, φασὶν οἱ Δοκηταί, καὶ τὸ σκότος ἐπενδύσηται τὸ ἐξώτερον, τὴν σάρκα φησίν, ἄγγελος συνοδεύσας αὐτῷ ἄνωθεν τὴν Μαριὰμ εὐηγγελίσατο, φησίν, ὡς γέγραπται. ἐγεννήθη τὸ ἐξ αὐτῆς, ὡς γέγραπται.

γεννηθὲν δὲ ἐνεδύσατο αὐτὸ ἄνωθεν ἐλθών, καὶ πάντα ἐποίησεν οὕτως, ὡς ἐν τοῖς εὐαγγελίοις γέγραπται, ἐλούσατο εἰς τὸν Ἰορδάνην, ἐλούσατο δὲ τύπον κοὶ σφράγισμα λαβὼν ἐν τῷ ὕδατι τοῦ γεγεννημένου μένου σώματος ἀπὸ τῆς παρθένου, ἵν᾿ ὅταν ὁ ἄρχων κατακρίνῃ τὸ ἴδιον πλάσμα θανάτῳ, τῷ σταυρῷ, ψυχὴ ἐκείνη ἐν τῷ σώματι τραφεῖσα, ἀπεκδυσαμένη τὸ σῶμα καὶ προσηλώσασα πρὸς τὸ ξύλον καὶ θριαμβεύσασα δι᾿ αὐτοῦ τὰς ἀρχὰς καὶ τὰς ἐξουσίας μὴ εὑρεθῇ γυμνή, ἀλλ’ ἐνδύσηται τὸ ἐν τῷ ὕδατι, ὅτε ἐβαπτίζετο, ἀντὶ τῆς σαρκὸς ἐκείνης ἔκτετυπωμένον σῶμα.

τοῦτό ἐστι, φησίν, ὃ λέγει ὁ σωτήρ· »ἐὰν μή τις γεννηθῇ ἐξ ὕδατος καὶ πνεύματος, οὐκ εἰσελεύσεται εἰς τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν· ὅτι τὸ γεγεννημένον ἐκ τῆς σαρκὸς σάρξ ἐστιν.« ἀπὸ τῶν τριάκοντα οὖν αἰώνων τριά- [*](4—8 Tgl. Galen XIV 701f. XIX 358 Κ. V 623 f Κ. (= De decretis Hipp. üller) — 12 Mt. 8, 12 — 13 Luk. 1, 26 ff — 15 f vgl. X 16, 6 Ende — 16 Mark. 1, 9 — 20 f S. 231, 1 vgl. Kol. 2, 14. 15 — 21 f vgl. II Kor. 5, 3 — 24 — 26 Job. 3, 5. 6 ἐὰν μή τις — πνεύματος, οὐ δύναται εἰσελθεῖν εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ θεοῦ· τὸ γεγεννημένον ἐκ τῆς σαρκὸς σάρξ ἐστίν s. Resch TU Χ 4 S. 15; Reitzenstein ZnW XV 70) [*](1 ἐπιψαῦσαν τῶν Usener S. 138: ἐπιψαυσάντων Ρ, ἐπιχψαύσας τῶν ö. (es scheint, ß der unterbrochene Satz erst Ζ. 8 aufgenommen wird) 2 ἑαυτὸν Ρ 3 τοῦτο] ταὐτὸ ö. 5 ὑμένας, ἶριν öller S. 330: ὑμένας ῥὶν Ρ, ὑμένα εὐρὺν Miller πολύκτηνον corr. in πολυκτηνδόνα Ρ 9 <ἰδέαν> κατὰ Cruice τῶν αἰώνων Cruice αἰῶνος] αἰῶνες Ρ 10 τόνδε τὸν ö.: τὸν δέκατον Ρ 13 φησίν > Cruice 14 γέγραπται. <καὶ> Cruice ἐγενήθη Ρ 15 αὐτὸς αὐτὸ ὁ ἄνωθεν ö. 17 f γεγενημένου Ρ 19 ψυχὴ ö.: αὐτὴ Ρ τοῦ σταυροῦ (Phil. 2,8) Klost. 21 θριαμβεύσας Ρ 25 γεγενημένον Ρ)

εἰσὶ δὲ καὶ ἀπὸ ἐκάστου τῶν τριάκοντα αἰώνων αἰώνων ἰδέαι κατειλημμέναι ψυχαί, καὶ φύσιν ἔχει τούτων ἑκάστη νοεῖν τὸν κατὰ φύσιν Ἰησοῦν, ὃν ἐκεῖνος ὁ μονογενὴς ὁ αἰώνιος ἀπὸ τῶν αἰωνίων τόπων ἐνεδύσατο· εἰσὶ δὲ οὗτοι διάφοροι.

διὰ τοῦτο τοσαῦται αἱρέσεις ζητοῦσι τὸν Ἰησοῦν περιμαχήτως, καὶ ἔστι πάσαις οἰκεῖος αὐταῖς, ἄλλῃ δὲ ἄλλος ὁρώμενος ἀπ’ ἄλλου τόπου, ἐφ᾿ ὃν ἑκάστη φέρεται, φησί, καὶ σπεύδει δοκοῦσα τοῦτον εἶναι μόνον, ὄς ἐστιν αὐτῆς συγγενὴς ἴδιος καὶ πολίτης, ὅν ἰδοῦσα πρῶτον ἴδιον ἐγνώρισε μόνον ὡς ἀδελφόν, τοὺς δὲ ἄλλους νόθους.

οἱ μὲν οὖν ἐκ τῶν ὑποκάτω τόπων τὴν φύσιν ἔχοντες τὰς ὑπὲρ αὐτοὺς ἰδέας τοῦ σωτῆρος ἰδεῖν οὐ δύνανται, οἱ δὲ ἄνωθεν, φησίν, ἀπὸ τῆς δεκάδος τῆς μέσης καὶ τῆς ὀγδοάδος τῆς ἀρίστης, ὅθεν ἐσμὲν ἡμεῖς, λέγουσιν, οὐκ ἐκ μέρους, ἀλλ᾿ ὅλον αὐτοὶ τὸν Ἰησοῦν τὸν σωτῆρα ἴσασι, καὶ εἰσὶν ἄνωθεν τέλειοι μόνοι, οἱ δὲ ἄλλοι πάντες ἐκ μέρους.

Ταῦτα μὲν οὖν αὐτάρκη νομίζω εἶναι τοῖς εὖ πεφρονηκόσι πρὸς ἐπίγνωσιν τῆς τῶν Δοκητῶν πολυπλόκου καὶ ἀσυστάτου αἱρέσεως, οἳ περὶ ὕλης μὲν ἀβάτου καὶ ἀκαταλήπτου λόγους ἐπικεχειρημένους ποιήσαντες Δοκητὰς ἑαυτοὺς προσηγόρευσαν, ὡν οὐ τὸ δοκεῖν εἶναί τινας κατανοοῦμεν ματαίζοντας, ἀλλὰ τὴν ἐκ τοσαύτης ὕλης δοκὸν ἐν ὀφθαλμῷ φερομένην διελέγχομεν, εἴ πως διαβλέψαι δυνηθῶσιν, εἰ δ᾿ οὔ, κἂν † τὸ μὴ ἑτέρους τυφλῶσαι.

ὧν τὸ δόγμα πάλαι οἱ Ἑλλήνων σοφισταὶ προεσοφίσαντο κατὰ πολλά, ὡς ἔστιν ἐπι- [*](1 Luk. 3, 23 — 21 f Matth. 7, 3. 5 vgl. S. 255,23 f — 14 —16 vgl. I Kor. 13, 10 12) [*](2 f ἰδέᾳ ἐνιαυτῷ φανερούμενος Roeper: ἰδία ἑνὶ αὐτῶ φανερούμενος Ρ, ἰδίᾳ ἰδίῳ Scott) ἐνιαυτῷ φανερουμένου ö. Scott 2 <ἑνὶ> ἐνιαυτῷ ? We. ö.: εἴν Ρ ἅπασαι ἰδέαι ö.: ἅπασα ἰδέα Ρ (aber die beiden ι önnten durch einen ß ausgefallen sein), ἐν ἁπάσῃ ἰδέᾳ Roeper, ἅπασαι <αἱ> ἰδέαι <αἱ> 4 φησίν, ἔχει τούτων ἑκάστη νόημα Roeper ἑκάστην ὃ ἦν Ρ, verb. ö. 8 ἄλλος corr. aus ἄλλως Ρ τόπου Scott Roeper: τύπου Ρ ἕκαστα P 10 πρῶτος P 10 f μὲν ὡς ἴδιον ἐγνώρισε ἀδελφόν Petersen ἐγνώρισεν μὲν μόνον We.) ὡς ἀδελφόν ö.: ἐγνωρισμένως ἀδελφόν Ρ, ἐγνώρισεν ὡς ἀδ. Usener a. a. Ο. 18 πολυπλόκων Ρ 19 περὶ ὕλης Petersen: πολλῆς Ρ 20 δοκῆτας Ρ 21 κατονομάζομεν? ö., doch s. Matth. 7, 3 ματαιΐζοντας Ρ τοιαύτης Sauppe 23 εἰδοῦκαντομηεντέρους τυφλῶσαι Ρ, verb. ö., εἰ δ’ οὔκ, ἀλλὰ μὴ ἑτέρους τυφλῶσαι Roeper τὸ] κωλυθῶσιν We. 23 τυφλῶσαι <ἐμποδίζομεν> Diels 23 f Ρ, verb. ö. 24 κατὰ Scott ö.: καὶ τὰ Ρ)

Μονόϊμος ὁ Ἄραψ μακρὰν τῆς τοῦ μεγαλοφώνου ποιητοῦ δόξης γεγένηται, τοιοῦτόν τινα τὸν ἄνθρωπον νομίσας, ὁποῖον ὁ ποιητὴς τὸν οὕτω οὕτω πως λέγων·