Refutatio Omnium Haeresium (= Philosophumena)

. . . παρ᾿ αὐτοῖς ἐστι κατὰ (τοὺς πίνακας δι)αφ(ωνία. δ᾿) ἀστέρας λέγουσιν, ὅ(ταν μέσ)ο(ι ὦσιν ἄλλων ἀστέρων ἐν συνεχείᾳ) ζῳδίων, οἷον ἐὰν τοῦ αὐτοῦ (ζῳδίου ὁ μέν τις ἀστὴρ τὰς πρώτας ἐ)πέ(χῃ μοίρας,) ὁ δὲ <τὰς τελευταίας, ὁ δὲ> δορυ)φορ(εῖσθαι λέγεται ὁ ἐν) μέσῳ (ὑπὸ) τῶν τὰς ἐπ᾿ ἐπεχό(ντων) μοίρας.

(ἐπιβλέπειν δὲ λ)έγονται ἀλλήλ(ους) καὶ ἀλλήλοι(ς ὡς οἱ φ)αι(νόμενοι. καὶ) συσχηματίζοντες ἐπιθεωροῦσι δὲ ἀλλήλους οἱ ἐπὶ τριῶν ζῳδίων ἔχοντες τὸ μεταξὺ διάλειμμα, κατὰ τετράγωνον δὲ οἱ) δυεῖν. κεφαλῇ τὰ ὑποκείμενα μέρη συμπά(σχει καὶ τοῖς ὑποκει)μένοις ἡ κεφαλή, οὕτω καὶ τοῖς [*](3—11 δυεῖν Sext. Emp. Adv. inath. V 37—39 S. 734, 21—31 31 voraus: ὅρια δὲ ἀστέρων προσαγορεύουσιν ἐν ἑκάστῳ ζῳδίῳ ἐν οἶς ἕκαστος τῶν ἀστέρων ἀπὸ ποστῆς μοίρας ἐπὶ ποστὴν μοῖραν πλεῖστον δύναται· περὶ ὦν οὐχ ἡ τυχοῦσα παρ’ αὐτοῖς ἐστι vgl. Hipp. V 13, 10 — 8 ἐπιβλέπειν — S. 33, 1 ἐπίγεια Hipp. V 13, 10. 11 (im Apparat Η) — 11 ὃν τρόπον τῇ κεφαλῇ — S. 33, 2 ἕνωσιν Sext. a. a. Ο. § 44 S. 735, 25—28—) [*](3 hier beginnt Ρ, s. Vorrede. Viele Buchstaben sind zu Anfang verblaBt, aber Sextus, der wörtlich ausgeschrieben ist, ermöglicht die Ergänzung. bemerkt ist, entsprechen die in () gesetzten Ergänzungen der Zahl der nicht Buchstaben, wobei ich mit den üblichen Abkürzungen rechne ἐστὶ] + Sext. 5 ἐὰν Sext.: ἀντὶ Ρ 5f στὴρ τὰς πρώ in Resten wohl kenntlich Ρ 5 ὃς μὲν Sext. Gö. 6 ὃς δὲ Sext. Gö. ὁ δὲ We. (weil an der mittleren ὁ Τε hat): ὃς δὲ Sext. Miller 9 ὡς οἱ κατὰ τρίγωνον ἢ τετράγωνον φαινόμενοι. κατὰ τρίγωνον μὲν οὖν σχηματίζονται καὶ ἐπιθεωροῦσιν Sext. Gö., οἱ κατὰ συσχηματίζονται ἐπιθεωροῦντες Η, ὡς οἱ φαινόμενοι καὶ gibt Miller als Text von Ρ; da αι in φαινόμενοι und καὶ mir leidlich kenntlich scheint und für Miller leicht noch mehr kenntlich gewesen sein kann, bin ich ihm gefolgt, und habe nicht gewagt, nach Η zu supplieren. Hipp, scheint beide Male seine Vorlage verstümmelt zu haben συσχηματίζοντες Ρ συ verlesen aus οὖν der συσχηματίζονται Η, σχηματίζονται Sext. Gö. 9f ἐπιθεωροῦντες ἀστέρες ἐπὶ H, ἐπιθεωροῦσιν ἀλλήλοι·ς ἀστέρες οἱ ἐπὶ Sext. 11 διάλειμμα Ρ (τὰ — διαλείμματα Η): διάστημα Sext. οἱ Sext.: εἰ nach Miller (unsichere > Η δυεῖν auch Sext. Eine Ergänzung nach Sext. wie <ὃν κεφαλῇ ist eigentlich durch οὕτω καὶ gefordert, aber Η ist ähnlich verstümmelt 12 συμπάσχη HSS des Sext. ἡ κεφαλή Sext. Η: ἐν κεφαλῆ Ρ)

Τούτοις χρησάμενοι Εὐφράτης ὁ Περ(ατικὸς) καὶ Ἀκεμβὴς ὁ Καρύσιος καὶ ὁ λοιπὸς τούτων χορὸς τῷ λόγῳ (τῷ) τῆς ἀληθείας ἐπονομάσαντες αἰώνων στάσιν καὶ ἀπόστασιν ἀγαθ(ῶν) δυνάμεων εἰς κακὰ καὶ συμφωνίας ἀγαθῶν μετὰ πονηρῶν προσαγορεύουσι, καλοῦντες τοπάρχας καὶ προαστείους καὶ ἄλλα πλεῖστα ὀνόματα· ὧν πᾶσαν τὴν ἐπικεχειρημένην αἵρεσιν ἐκθήσομαι καὶ διελέγξω, ἐπὰν εἰς τὸν περὶ τούτων λόγον φθάσωμεν.

νυνὶ δέ, μή ποτέ τις νομίσῃ πιστὰ εἶναι καὶ ἀσφαλῆ τὰ τοῖς Χαλδαίοις νενομισμένα περὶ τὴν ἀστρολογικὴν μάθησιν, οὐκ ὀκνήσομεν τὸν πρὸς τούτους ἔλεγχον δι᾿ ὀλίγων παραθεῖναι, ἐπιδεικνύντες ματαίαν τὴν τέχνην καὶ πλανᾶν μᾶλλον καὶ ἐξαφανίζειν ψυχὴν δυναμένην ἐλπίζουσαν μάταια ἢ ὠφελεῖν. οἷς οὐ κατὰ τέχνης ἐμπειρίαν ἐ(π)έχομεν, ἀλλ᾿ ἐκ τῆς τῶν πρακτικῶν λόγων (γνώ)σεως.

οἱ ταύτην τὴν μάθησιν ἠσκηκότες Χαλδαίων γενόμενοι ὁμιληταὶ ὡς ξένα τοῖς όνθρώποις καὶ θαυμάσια μεταδιδόντες μυστήρια τοῖς ὀνόμασιν ἐναλλάζαντες αἵρεσιν ἔνθεν συνεστήσαντο· ἀλλ ἐπεὶ τὴν τῶν ἀστρολόγων τέχνην ὡς δυνατὴν νομίσαντες ταῖς τε πὰρ᾿ οὐτων μαρτυρίαις χρώμενοι τὰ ἐπιχειρούμενα δι᾿ αὐτῶν πιστεύεσθαι θέλουσι, τὰ νῦν κοθὼς ἔδοξε τὴν ἀστρολογικὴν ἐπιδείξομεν ἀσύστατον, αὖθις μέλλοντες καὶ τὴν Περατικὴν ἀκυροῦν ὡς κλάδον ἐκ ῥίςης ἀσυστάτου πεφυκὶῖαν.

Ἀρχὴ μὲν οὖν καὶ ὥσπερ θεμέλιός ἐστι στήσαι τὸν ὡροσκόπον. ἀπὸ τούτου γὰρ τὰ λοιπὰ τῶν κέντρων λαμβάνεται, τά τε ἀποκλίματα καὶ αἱ ἐπαναφοραὶ τὰ τε τρίγωνα καὶ <τὰ> τετράγωνα καὶ οἱ καὶ αὐτὰ σχηματισμοὶ τῶν ἀστέρων, ἀπὸ δὲ πάντων τούτων αἱ προαγορείσείς.

ὅθεν ἀναιρεθέντος τοῦ ὡροσκόπου κατὰ ἀνάγκην οὐδὲ τὸ μεσουρανοῦν <ἢ δῦνον ἢ ἀντιμεσουρανοῦν> ἐστι γνώριμον ἀκαταληπτουμένων δὲ τούτων συναφανίζεται πᾶσα <ἡ> Χαλδαϊκὴ [*](5—7 vgl. V 13, 12 — 23 S. 35, 22 Sext, § 50—61) [*](1 ὑπερσεληναίοις PH: ἐπουρανίοις Sext. 2 ἀσυμπάθεια Sext.: συμπάθεια PH 3 Ἀκεμβὴς] V 13, 9, Ἀδέμης Χ 10, 1 und Theodoret, Haer. fab. I 17 Sacror. concil. collectio ed. Mansi Bd. XI 849 9 φθάσωμεν (nicht φράσωμεν) Ρ 11 τούτοις Ρ 12 πλάνην Ρ 14 ἐγέχομεν Miller, προσέχομεν in den Addenda Millers 17 ἐναλλάγξαντες Ρ ἐνθένδε? Cruize ἐπὶ Ρ 20 τὰ νῦν] τοίνυν Ρ 23 ἐστι στῆσαι Gö. (vgl. S. 35, 21): ἐπιστῆναι Ρ, ἐστὶ τὸ στῆσαι (στῆναι HSS) Sext. 25 αἱ > HSS des Sext. τὰ Sext.: > Ρ 28 οὐδὲ τὸ Sext.: οὔτέτι Ρ, οὔτε τι Miller <> Sext. 29 ἀκαταληποτουμένων Sext.: ἀκαταληπτούντων Ρ ἡ Sext.: > Ρ)

ἴνα γὰρ τοῦτο καταληφθῇ, δεῖ πρῶτον μὲν τὴν γένεσιν τοῦ πίπτοντος ὑπὸ τὴν ἐπίσκεψιν βεβαίως κατειλῆφθαι, δεύτερον <δὲ> τὸ διασημαῖνον ταύτην ὡροσκόπιον <ἀπλανὲς> ὑπάρχειν, τρίτον δὲ τὴν ἀναφορὰν τοῦ ζῳδίου πρὸς ἀκρίβειαν συνῶφθαι.

ἐπὶ μὲν γὰρ τῆς ἀποτέξεως ἡ ἀναφορὰ τοῦ κατ᾿ οὐρανὸν ἀνίσχοντος ζῳδίου τετηρήσθω, ἐπεὶ τὸ ὡροσκοποῦν ὀρισάμενοι οἱ Χαλδαῖοι ἐπὶ τὴν ἀναφορὰν τὸν <συ> σχηματισμὸν τῶν ἄστρων ὅπερ ὅπερ καλοῦσιν, ἐφ’ ᾧ τὰς προαγορεύσεις δογματίζουσιν. οὔτε δὲ τὴν γένεσιν τῶν ὑπὸ τὴν ἐπίσκεψιν πιπτόντων λαμβάνειν δυνατόν ἐστιν, ὡς παραστήσω, οὔτε τὸ ὡροσκόπιον ἀπλανὲς καθέστηκεν, οὔτε τὸ ἀνίσχον ζῴδιον πρὸς ἀκρίβειαν καταλαμβάνεται.

πῶς οὖν ἀσ<ύσ> τατος ἡ τῶν Χαλδαίων μέθοδος, νῦν λέγωμεν. τὴν γένεσιν τῶν ὑπὸ τὴν ἐπίσκεψιν πεσουμένων πρότερον ὁρίσαντες ἐπιζητεῖν ἤτοι ἀπὸ τῆς τοῦ σπέρματος καταβολῆς καὶ συλλήψεως λαμβάνουσιν ἢ ἀπὸ ἐκτέξεως.

καὶ εἰ μὲν ἀπὸ τῆς συλλήψεως λαμβάνειν ἐπιχειρήσει τις, ἄληπτός ἐστιν ὁ ἀκριβὴς περὶ τούτου λόγος, ταχὺς ὑπάρχων χρόνος· καὶ εἰκότως· οὐ γὰρ ἔχομεν λέγειν, εἴτε ἅμα τῇ μεταθέσει τοῦ σπέρματος γέγονεν ἡ σύλληψις εἴτε καὶ μή.

δύναται μὲν γὰρ καὶ ἅμα νοήματι τοῦτο συμβαίνειν, ὥσπερ καὶ τὸ προσαχθὲν τοῖς διαπύροις τῶν κλιβάνων στέαρ εὐθὺς κολλᾶται. δύναται δὲ καὶ μετὰ χρόνον. διαστήματος γὰρ ὄντος ἀπὸ τοῦ στόματος τῆς μήτρας μέχρι τοῦ πυθμένος, ἔνθα καὶ τὰς συλλήψεις λέγουσι γίνεσθαι ἰατροί, πάντως ἐν χρόνῳ τινὶ τὸ διάστημα τοῦτο ἀνύειν πέφυκε καταβαλλομένη [*](2 ἔνεστι Sext. 4 δὲ Sext.: x003E; P διασημαῖνον Sext.: διασημαινόμενον ἀπλανὲς Sext.: x003C; P, doch s. Z. 11 5 ἀναφορὰν Sexi: διαφορὰν Ρ 6 Sext.: ἀπὸ Ρ ἀποτέξεως Sext.: ἀποτάξεως Ρ (einige HSS des Sext.), doch s. S. 35, 24tf διαφορὰ gibt ümlich Miller als Text von Ρ 6f Sext.: ἴσχοντος Ρ, doch s. Ζ. 12 7 τετηρείσθω Ρ ἐπὶ Ρ —9 τετήρηται, καθάπερ διακόνῳ πρὸς τὴν τήρησιν τοῦ ὡροσκόπου χρησαμένων τῶν Χαλδαίων· ἐπὶ δὲ τῇ ἀναφορᾷ ὁ συσχηματισμὸς τῶν ἄλλων ἀστέρων, ὅπερ διάθεμα καλοῦσι, καὶ ἐπὶ τῷ διαθεματι αἱ προαγορεύσεις Sext. S 53 8 συσχηματισμὸν nach Sext.: σχηματισμὸν Ρ 13 τοίνυν ἀσύστατός ἐστιν ἡ — μέθοδος. λέγωμεν (Variante λέγομεν) δὴ περὶ τοῦ πρώτου πρῶτον Sext. § 54 ἄστατος Ρ λέγομεν Ρ τὴν δὴ Sext.: δεῖ τὴν Ρ (so Cruize, dann ὁρίσαντας ἐπιζητεῖν x003E;) 14f — ἐπιζητεῖν] ἀρχαϊκώτερον Sext., was Hipp, ßverstanden zu haben scheint 15 f λαμβάνοντας? Miller —18 ἀλλ’ ἀπὸ μὲν τῆς τοῦ σπέρματος καταβολῆς καὶ συλλήψεως οὐκ ἂν εἴποιεν· ἀκατάληπτος γάρ ἐστιν ὁ ἀκριβὴς ταύτης χρόνος Sext., s. Nachträge 18f θέσει Sext., καταθέσει ö. 21 τοῦτο γὰρ εὐθὺς κολλᾶται 24 ἀνύειν Ρ: ποιεῖν Sext. 24f πέφυκεν ἡ καταβ. τοῦ σπέρματος φύσις Sext. ö.)

ἀγνοοῦντες οὖν τὴν ποσότητα τοῦ χρόνου κατὰ τὸ ἀκριβὲς οἱ Χαλδαῖοι οὐδέποτε τὴν σύλληψιν καταλήψονται, τοῦ σπέρματος ὁτὲ μὲν εὐθυβολουμένου καὶ αὐτοῖς προσπίπτοντος ὑφ᾿ ἓν τοῖς εὐφυῶς ἔχουσι πρὸς σύλληψιν τῆς μήτρας<τόποις, <τόποις, , πολυσπόρως ἐμπίπτοντος, ὑπ’ αὐτῆς δὲ τῆς ἐν τῇ μήτρᾳ> <εἰς ἕνα τόπον συνάγεσθαι δυναμένου> ἀγνώστων γίνεται τὸ πρῶτον καὶ πότε τὸ δεύτερον, πόσος τε ὁ εἰς ἐκείνην τὴν σύλληψιν ἀναλισκόμενος χρόνος καὶ πόσος <ὁ> εἰς ταύτην· δὲ τούτων ἠρται καὶ ἡ πρὸς ἀκρίβειαν τῆς συλλήψεως κατάληψις·

εἴπερ γε, ὥς τινες τῶν φυσικῶν εἰρήκασιν, ἑψόμενον πρῶτον καὶ προμεταβαλλόμενον ἐν μήτρᾳ τὸ σπέρμα τότε προσέρχεται τοῖς ἀναστομωθεῖσιν αὐτῆς ἀγγείοις, καθάπερ τῇ γῇ τὰ τῆς γῆς σπέρματα· ὅθεν οἱ μὴ ειδότες τὴν ποσότητα τοῦ τῆς μεταβολῆς χρόνου οὐκ εἴσονται οὐδὲ τὸν τῆς συλλήψεως καιρόν.

ἔτι δὲ καὶ ὡς κατὰ τὰ λοιπὰ μέρη τοῦ σώματος διαφέρουσιν ἀλλήλων αἱ γυναῖκες κατὰ ἐνέργειάν τε καὶ τὰς λοιπὰς αἰτίας, οὕτως καὶ κατὰ τὴν τῆς μήτρας ἐνέργειαν τὰς μὲν θᾶττον συλλαμβανούσας τὰς δὲ βράδιον. καὶ οὐ παράδοξον, ὅπου καὶ αὐταὶ αὑταῖς συγκρινόμεναι νυνὶ μὲν εὐσύλληπτοι θεωροῦνται νυνὶ δὲ οὐδαμῶς. τούτου δ᾿ οὕτως ἔχοντος <τῶν> ἀδυνάτων ἐστὶ λέγειν πρὸς ἀκρίβειαν, πότε συνέχεται τὸ καταβληθὲν σπέρμα, ἵνα ἀπὸ τούτου τοῦ χρόνου στήσωσιν οἱ Χαλδαῖοι τῆς γενέσεως τὸν ὡροσκόπον.

Τούτῳ τῷ λόγῳ ἀδύνατόν ἐστιν ἐκ τῆς συλλήψεως στῆσαι τὸν ὠροσκόπον. ἀλλ᾿ οὐδὲ ἐξ ἀποτέξεως. πρῶτον μὲν γὰρ ἄπορόν [*](23-S. 37, 11 Sext. § 64 E. — 70) [*](1 τὸ σπέρμα Ρ, verb. nach Sext. 3 προαπίπτος Ρ 4—7 die durch zu ähnlichen Wörtern entstandeneu Lücken üllt ausgefüllt Ρ 6 τῶν ἀγνώστων τὸ πότε Sext. Gö. 8 ὁ εἰς ταύτην Sext.: εἰς αὐτὴν 9 ἦρται] οἴχεται Sext. 10 γε] τε Sext., Hipp, hat wohl wie Ζ. 8 den neuen Satz ungeschickt untergeordnet ἑψόμενον Sext.: ε'μμένον Ρ 11 προμεταβάλλον Sext. 12 καθάπερ—σπέρματα > Sext., doch s. § 57 13 αὐτόθεν οὐκ εἰδότες Sext. Miller 14—17 καὶ μι)ν ὥσπερ κατὰ (καὶ HSS) — σώματος ἐν ταῖς μερῶν ἐνεργείαις διαφέρουσιν ἀλλήλων αἱ γυναῖκες, οὕτως εἰκὸς αὐτὰς καὶ κατὰ τὴν τῆς μήτρας ἐνέργειαν διαφέρειν, τὰς μέν — βράδιον Sext., von Hipp, etwas unklar wiedergegeben 16 οὕτως <εἰκὸς> aus Sext. Miller 18 ὅπου] αὑται αὐταῖς Ρ, ἑαυταῖς Sext. (wohl nach Hipp, zu bessern) 19 f τῶν ἀδυνάτων Sext.: ἀδυνάτως Ρ, ἀδύνατον Miller 20 τὸ πότε συνέσχηται Sext. 21 ἵνα] + καὶ Sext. συστήσωσιν HSS des Sext., verb. Bekker 21 f τὸν τῆς γεν. ὡρ. Sext. 24 ἀλλ’ οὐδὲ Miller: ἄλλοι δὲ Ρ, καὶ μὴν οὐδὲ ἀπὸ τέξεως Sext.)

καὶ γὰρ διὰ πάραστημα ψυχῆς καὶ δι᾿ ἐπιτηδειότητα σώματος καὶ διὰ προαίρεσιν. τῶν τόπων κοὶ διὰ ἐμπειρίαν μαίας καὶ ἄλλας ἀπείρους προφάσεις οὐχ ὁ αὐτός ἐστι χρόνος καθ᾿ ὃν προκύπτει τὸ τικτόμενον ῥαγέντων τῶν ὑμένων ἢ ἐκτὸς ὅλον γίνεται ἢ εἰς τὴν γῆς καταφέρεται, ἀλλ’ ἄλλος ἐπ᾿ ἄλλῳ.

ὃ πάλιν μὴ δυνάμενοι ὡρισμένως καὶ ἀκριβῶς σταθμήσασθαι οἱ Χαλδαῖοι ἐκπεσοῦνται τοῦ δεόντωςξ τὴν τῆς ἀποτέξεως ὥραν ὁρίζειν. μὲν οὖν ἐπαγγέλλονται ἐπὶ τοῖς τῆς ἀποτέξεως χρόνοις οἱ Χαλδαῖοι τὸν ὠροσκόπον γίνώσκειν, οὐκ ισασι δέ, ἐκ τούτων συμφανές· ὅτι δὲ οὐδὲ τὸ ὡροσκόπιον ἀπλανὲς αὐτοῖς ἐστι, πάρεστιν ἐπιλογίζεσθαι.

ὅταν γὰρ λέγωσιν ὅτι ὁ προσεδρεύων τῇ ὠδινούσῃ ἅμα τῇ ἀποτέξει δίσκῳ σημαίνει τῷ ἀπὸ τῆς ἀκρωρείας ἀστεροσκοποῦντι Χαλδαίῳ κἀκεῖνος εἰς οὐρανὸν ἀποβλέπων παρασημαίνεται τὸ ἀνίσχον ζῴδιον, τὸ μὲν πρῶτον ἐπιδείξωμεν αὐτοῖς ὅτι τῆς ἀποτέξεως ἀορίστου τυΓχανούσης, καθὼς μικρῷ πρότερον παρεστήσαμεν, στήσαμεν., οὐδὲ τῷ δίσκῳ ταύτην διασημαίνειν εὔκολον.

εἶτ᾿ ἔστω καταληπτὴν ὑπάρχειν τὴν ἀπότεξιν. ἀλλ’ οὔτι γε πρὸς ἀκριβῆ χρόνον σημειοῦσθαι ταύτην δυνατόν ἐστι· τὸν γὰρ τοῦ δίσκου ψόφον έν) πλείονι χρόνῳ καὶ ἐν συχνῷ πρὸς αἴσθησιν δυνάμενον μερίζεσθαι καὶ] κινεῖσθαι συνέβη ἐπὶ τὴν ἀκρώρειαν.