Commentarium In Evangelium Matthaei (Lib. 12-17)

Origen

Origenes. Origenes Werke Vol 10.1-10. 2. Klostermann, Erich, translator. Leipzig: Hinrichs, 1935-1937.

Quamdiu ergo homines sumus et iion expediunt nobis divitiae »bonitatis « dei et multitudo miserationum eius abscondita apud eum (ut ne noeeamur videntes eam), necesse est, ut simile sit regnuni dei Jionini regi, ut hominibus quasi homo apud homines loquatur et dispenset homines non eapientes dispensari a deo, qui omnino quidem deus est, et in eo quod loquitur per prophetas et in eo quod dispensat homines. et tunc cessabit regnum caelorum simile esse homini, cum cessante zelo et contentione et residuis passionibus et peccatis, cessaverimus »secundum « ambulare et digni facti fuerimus audire a deo: ’ego dixi: dii estis et filii excelsi «,

[*](14 Vgl. Rom. 2, 4 – 15 f Vgl. Ps. 30, 20 – 26 – 639, 7 Vgl. II 246, – 7 – 28 f Vgl. I. Kor. ö. — 31 Vgl. I. Kor. 3, 3 – 33 Ps. 81, 6 — 33 — 642, 3 Vgl. C luc Nr. 48 Or.)[*](6 κοὶ <μὴ> ? Hu 11 τοῦ] 21 ἄνθρωπος + apud homines lat. 23 μένοντος] lat. las μὲν ὄντος Diehl Koe)[*](13/14 divinae bonitates L 20 dispensat G c)

v.10.p.639

<> <> <> <>

iam non agentes talia propter quae difatnr ad nos: »vos autem sicut homines moriemini«. arbitror, quoniam non solum hoinini regi simile fieri regnum caelorum cessabit, sed et alia multa quibus opus habet homo peccator; utputa dicit in Osee: »ego autem sum sicut panthera huic Ephrem, et sicut ieo domui Iudae«, et in aho »et obviabo eis sicut ursus turbatus«. cessabit ergo aUquando esse sicut panthera et sicut leo et ursus turbatus, cum desmentes talia facere, iam non opus habuerint homines deo sicut panthera et sicut leone et urso turbato, nec ipse habeat eos tales qui talem <eum> necessarium habent, manifestabit se »sicut est«. autem sic intellego et quod ait: »deus noster ignis consumens est«, quoniam quamdiu sunt in nobis, quae digna sunt consumi ab igne, tamdiu deus oignis est mens« cum autem consumpta fuerint ab [*](3 Ps. 81, – 10 Hos. 5, 14 — 12 Hos 13. 8 — 22 Vgl. I. Joh. 3, 2 – 23 Deut. 4, 24: oft von Orig. zitiert, Ζ. B. I, 283, 4ff. II, 142, 4ff. III 138, 20 – 27 Vgl. Deut. 4, 24) [*](3 > Diehl Kl Koe vgl. lat. 5 τὸ] τὼ Η a 14 — 16 παύσεται — ἀπορουμένη <Μ 15 ὢν Koe, vgl. lat. τῶν H 19 <ἀπορουμένης θεοῦ> Kl Koe, vgl. lat. 21 <τοιούτους> Κl, vgl. 24 — 27 πῦρ — Η 25 <ἐν ἡμῖν> Kl, vgl. lat.) [*](11 huic Ephrem y* <L 16ff lat. frei 21 <eum> Diehl 23 et <G L 25 — 27 quoniam – est y* <L)

v.10.p.640

igne consumente ea, quae consueta sunt consumi ab eo, tunc iam non erit »deus noster ignis consumens«, sed sicut dicit lohannes : »deus lumen est«, et «deus dilectio «. quoniam autem movimus haec, vide si potes secundum hunc intellegere modum ex lohannis epistola cathohca sic habente: wcarissimi, nunc filii dei sumus, sed nondum apparuit quid erimus. scimus autem quoniam si apparuerit, similes ei erimus, quoniam videbimus eum sicuti est«, nunc quidem etsi digni fuerimus deum videre mente et corde, videmus »eum «non» Hquemadmodum «, sed quemadmodum propter nostram dispensationem factus fuerit nobis ; in f ine autem rerum et »restitutionis omnium, quaecumque locutus est per os sanctorum <suorum> prophetarum videbimus eum non sicut modo quod non est, sed quemadmodum tunc decuerit secundum quod est.

Quoniam autem semel diximus haec in eo, quod ait:

[*](3 Vgl. Deut. 4, 24 — 5 I. Joh. 1, 5 — 7 I. Joh. 4, 8. 16 — 9/10 Zur Zitationsformel vgl. Harnack TU. 42, 4, 6, A. 3 — 10 I. Joh. 3, 2 — 22 Act. 3, 21 1 τὰ πεφυκότα] i. m. τὰ ἔργα δηλο ΑΒΒREV τῆς ἁμ ABBREV H 12/13 οἴδαμεν + autem lat. 26 ὃ] lat. las καθ᾿ ὃ Koe)[*](1 igni G a I consueta] lat. las εἰωθότα st. πεφυκότα Koe 4 <solum> Diehl, vgl. gr. 7 — est y* <L 8 movimus Kl, vgl. gr. novimus x 9 potes] potest esse L 21 dispositionem sitionem nostram L 24 sanctorum rum y* < L 25 <suorum> vgl. gr. 28 decuerit μ docuerit x)

v.10.p.641

simile est regnum caelorum homini regi, possunius invenire et causas propter quas saepe salvator se fiiiuni liominis nominat, ostendens quoniam sicut deus homines dispensans quasi in parabolis dicitur liomo, forsitan sic et salvator principaliter quidem filius dei existens et „deus“ > et filius ,,caritatis “ et dei invisibilis « ; non autem manens in eo, quod est principaliter, efficitur secundum dispensationem filius hominis (<hominis> in parabolis dicitur homo, <est autem deus>), secundum simiHtudinem [hominis] , cum coeperit homines dispensare, [sed] quiin para bolis dicitur et f it quasi homo. non debemus quaerere quis honio, ut illius dicamus esse fihum salvatorem, sed stantes in sensu dei et parabolarum dicentium ipsum esse hominem, sapienter audiamus eum dicentem se fihum hominis. apud nos ergo homines simile est regnum caelorum homini regi, apud eos autem, qui secundum scrip- [*](11 Vgl. Joh. 1, 1 - 12 Kol. 1 13; 15 – 19 lat. Vgl. Phil. 2, 7 ? — 29—642,3 Vgl. ΙΙ 246, 2f) [*](1 τῶν οὐρανῶν] τοῦ θῦ Μ 11 > Kl nach Koe, vgl. lat. 17 ὄντως Η a 21 πως] lat. las ὡς Koe 27 ἑαυτοῦ Μ 31 > Lo, vgl. C luc Nr. 48) [*](3 saepe salvator] et saepe salvator vator B saepe salvator et L 3/4 filium se L 11 <est> Kl, vgl. 16. 19 > u. [hominis] Diehl Kl, vgl. gr. <est—deus> KI, vgl. gr. 21 [sed] dei KI, vgl. gr. sed deum Χ 22 fit] sit L)

v.10.p.642

turas dii vocantur, quorum »in synagoga stetit deus, in medio deos« discernens, regnum simile est deo regi.

quaeres autem, si quemadmodum in hominibus, qui sunt inferiores (quantum ad suam naturam) et angelis et sedibus et dominationibus et principatibus et potestatibus, simile fit regnum caelorum homini regi, sic in sedibus simile est regnum caelorum sedi regi, dominationibus autem dominationi regi, principatibus autem principatui regi, potestatibus potestati regi. dicet enim aliquis: quae discretionis est ratio, ut liumilioribus quidem adsimiletur regnum caelorum homini regi, superioribus autem non similiter f iat ?

Iste igitur, qui adsimilatus est hoynini regi faciens nuptias filio suo, misit servos suos vocare invitatos ad nwptias. et considera si, quemadmodum in corporalibus alia est quae nubit sponsa, aKi autem <servi> invitatores, alii qui invitantur ad nuptias, sic et in rebus mysterialibus quidam quidem sunt, qui accipiuntur in con- [*](2 Ps. 81, 1 – 8ff Vgl. Kol. 1. 16) [*](8 φύσει + et lat. 12 <οὕτως> Koe, vgl. lat. 13 θρώνω H 18 ἐλάττοσι Μ ἐλάττωσιν H | ὡμοιοῦσθαι Μ 28 <ἐπὶ—σωματικῶν > Κl Koe, vgl. lat.) [*](4 regi deo L 10 fit y* fecit L 13 15 regi y* regis L 15 autem] vero G <B I principatui ρ principi x 18 humiHoribus Kl, vgl. gr. hominibus X 31 <servi> Diehl, vgl. 34 constitutionem ρ constitutione x*)

v.10.p.643

stitutionein sponsae, alii autem in ordinem transmissorum servorum invitatos vocare, tertii autem praeter istos, qui vocantur ad nuptias. deus autem scit diversos ordines istos animarum earumque virtutes et causas, ob quas hi quidem in constitutionem sponsae accipiuntur, alii autem in ordinem servorum ministrantium vocationi huiusmodi et alii in numeiaim invitatorum ad nwptias. in spiritaHbus autem nuptiis communicationem sponsi ad sponsam, id est Christi ad animam, verbi susceptionem intellege, partus autem opera bona animae nuptae, quae non corrumpitur a verbo sponsi, sed cottidie per communicationem eius incorruptibilitatem conseciuitur et generat, ciuaha decet ex talibus nuptiis rationabiha generamtna;

et m tahbus nuptiis intellege prandiurn quod paratur esse eloquium dei. et fortia quaecjue elocjuiorum dei

[*](29 – 645, 26 ( ?) Vgl. C c Nr. 59 Or. — 31 ff Vgl. Hebr. 5, 12)[*](13/14 <ταύτῃ> DiehlKoe, vgl. 21 <ὑποδοχήν> Diehl, vgl. lat. 22 καλῶς ποιούμενα Kl, vgl. lat. ἐν καλῶ ποιουμένου καὶ M H 27 l. ὁποῖα <ἂν> Kl 29 γενήματα Η a 31 λογίοις Koe λογικῆς Μ ΙΙ λογικοῖς H)[*](2. 12 ordinem Kl, vgl. gr. ordine x 9 earumque — virtutes] lat. versteht falsch 14 numerum Kl numero x 24 cottidie per] lat. las καθ’ ἑκάστην <τὴν ἡμέραν διὰ> τὴν Koe 33 et Kl, vgl. gr. ut x)

v.10.p.644

tauri intellegantur, suavia autem et delectabilia eorum sint saginata. varietatem autem diversam, omnium eloquiorum dei diversitatem, intellege quodait: etomyiia jyraeijarata. rex enim in abundantia regali dignus regno et divitiis suis existens prandia facit.

Puto autem ingenuarum aliquarum animarum et Israeliticarum primam hanc fuisse vocationem ad nuptias. principaliter enim vult deus venire ad epulationem istam beatam eos, qui ad intellegendum sint ingeniosiores. et est videre plerumque, quoniam qui liuiusmodi sunt, nolunt ad istam vocationem venire, et ideo transmittuntur alii servi provocantes eos, qui venire nolebant, et promittentes quia, si venerint invitati, percipient a rege prandium praeparatum, carnes taurorum, quae inter munda omnibus mumdis mundiora babentur: manducabunt etiam saginata, id est

[*](28 ff Vgl. ΙΙ 247, 7 f : ἤτοι ταῦροι μὲν ἡ λογικὴ κοὶ ὡς ἐν καθαροῖς μείζων τροφή, στιστὰ τὸ πνευματικῶς ἡδὺ (vgl. Ζ. 2 gr., 1 lat.) τῆς θεωρίας κτλ. — 31 – 645,5 Vgl. II 247, 8f)[*](2 καὶ] <τὸ ἡδὺ καὶ τὸ τερπνὸν> κατὰ Koe, vgl. lat. u. II 5 ποικιλίαν] danach Liicke ? Koe, vgl. lat. 6 <ἐν> 7 TOJ] τοῦ Μ | τὰ <M 12 ψυχῶν + et lat. 21 ἰδεῖν + plertimqne lat. 22 εἰς + istam lat.)[*](5 et <L 7 dignus (lat. las ἄξιος)] digno G digna L 11 autem] enim B 26 quia <GL 26 27 invitati + quod G a 30 mundiora] lat. las μειζόνως > ? Koe)

v.10.p.645

ad unamquamqiie propositionem exempla <varia et> multa rationis probatione repleta et bene divisa, quae moraliter intelleguntur occisa, quae in unaquaquepropositione adferunt multam <et plenam> ostensionem. utputa (argumenti gratia dico) si quis adversus aliquam jsropositionem proferat quaedam dicta modica et infirma et non magnam virtutem rationis habentia, nonne videntur tibi tenuia et exilia et macra quae proferuntur et (ut ita dicam) sicca et sine carnibus verba ? sed non sunt talia, quae praeparata sunt in convivio regis in quo dicit : tauri mei et saginata occisa, et omnia praeparata. utputa (manifestandi intellectus gratia dicam) loquitur aliquis apostolorum de castitate sermo-

[*](3 ἢ] καὶ Koe 8 l. <προ> φέροιτο ? Κl, vgl. lat. ἰσχνὰ + et macra lat. 13 ἄσαρκα + verba lat. 16 τὰ <Μ 24 τεταγμένως H)[*](2 <varia et> Diehl, vgl. gr. 6 <et plenam> Diehl, vgl. gr. 12 tennia + esse B L)

v.10.p.646

23. I

nem, sermo ille recte intellegitur turtur. sed eum ipsum castitatis sermonem cum multa rationis probatione de scripturis repletum protulerit, ita ut delectet animum audientis pariter et confirmet, protulit eum saginatum. si de caritate locutus fuerit, protulit columbam. et sic in omnibus eloquiis dei intellege quid est exile, et Cjuid saginatum.

Sed qui principaliter quidem fuerant invitati, primos invitatores quasi pauperes sensu neglexerunt et egenos sermone et abierunt sua sequentes et niagis sunt delectati in illis, quam in his quae per servos <transmissos> rex promittebat. et unus quidem eorum habens ijroprium agrum non venit ad nuptias, alius autem negotiationem exsequens, imitari quodammodo volens illum negotiatorem margaritarum et quaerentem »margaritas bonas«, qui invenisset pretiosissimam margaritam, vendidit omnes ut emeret unam. sed non bona negotiatio ista, ad quam vadens qui fuerat invitatus non percepit prandium, quod a rege fuerat praeparatum.

[*](27f Vgl. Matth. 13, 45 f — 30 f Vgl. II 248, 5f)[*](15 Πτωχοὶ τι sensu lat. | τὸν νοῦν] sermone lat. 24 κεκτημένος Koe, vgl. lat. κέκτηται Μ H)[*](16 egenos] das adj. gehort im lat. auch S. 647, 24 zu invitatores 19 <transmissos> Kl nach vgl. gr. 21 proprium + quendam G L)

v.10.p.647

qui ergo ex intellegentibus invitatis non veniunt quidem <ad vocationem>, non autem et servos ad vocandum transmissos iniuriant et interficiunt, leniores sunt iilis qui ausi sunt talia et requiescunt quidam quidem in agro proprio, alii autem in sua negotiatione. reliqui eos videamus qui sunt. puto quod hi sunt ciui ceciderunt in praeparatione contentiosorum et astutorum verborum in quibus tenuerunt aut visi sunt tenuisse servos transmissos, qui non fuerunt praeparati ad solvendas eorum quaestiones versutas, et contumeliis adfecerunt ministros vocationis. et est videre cottidie, quomodo invitatores dei simplices et non valde »astuti secundum mem« cum divina sapientia sua volunt illos tales docere, sed iniurias patiuntur ab eis qui intellegunt quidem, non autem volunt credere veritati. alii autem et interficiumtur ab eis, quibus rex iratus dicitur, quoniam »praevenit super eos ira usque in «. Et iratus rex

[*](24 Vgl. I. Kor. 1, 26 — 32 I. Thess. 2, 16 — — 648,4 Vgl. II 248, 4f)[*](10 raura] talia lat . 21 ἔστιν ἰδεῖν Μ 27 αὐτοὺς Hu, vgl. lat. αὐτὸν Μ H 30 αὐτῶν Koe αὐτοὺς Μ H 32/33 ἔφθασε — ὀργὴ Kl φθάσαι τὴν καλουμένην ὀργὴν Μ H 33 αὐτοὺς + usque in finem lat.)[*](5/6 1. invitati ? Ivl, vgl. gr. 6 <ad vocationem> Diehl, vgl. gr. 8 et] nec L 10 quidam B L <R G 13 sunt] l. sint ? Diehl Kl)

v.10.p.648

<> <>

misit exercitum suum, sive »multitudinem caelestis militiae« eos angelos qui positi sunt super poenas; et interficiunt interfectores ministrorum verbi, et omnem civitatem eorum succendunt. puto civitas est impiorum, secundum unumquodque dogma, congregatio eorum qui conveniunt in sapientia »principum huius «. hanc succendit rex et exterminat, quasi ex malis aedificationibus consistentem. et siquando videris exterminationem, sive alicuius »falsi nominis scientiae« quorumlibet verborum profitentium veritatem <eorumque> validam, non pigeat te dicere hoc factum esse a militibus dei, qui succendere solent civitates inimicorum veritatisdei. succensa est ergo et civitas doctrinae ludaicae post Christi adventum; qua succensa dixit rex servis suis, id est apostolis aut angehs dei, qui praepositi erant super vocationem

[*](2 Vgl. Luc. 2, 13 — 8fff Vgl. Orig. Sel. in Ez. 6,8 (Lomm. 14, 90): »πόλεις πόλεών« εἰσιν οἱ αἱρέσεις • ἑκάστη γὰρ αἵρεσις ἴδιον νόμον ἔχει καὶ ἰδίαν πολιτείαν ; Harnack TU. 42, 4, 61 f – 10 Vgl. I. Kor. 2, 6 – 14ff Vgl. den Titel von ’ Hauptwerk: ἔλεγχος καὶ ἀνατροπὴ τῆς ψευδωνύμου γνώσεως — Vgl. I. Tim. 6, 20 - 22 Vgl. Rom. 1, 25)[*](3/4 τεταγμένους] καλουμένους Μ 8 — 12 οἱονεὶ — βασιλεύς <Μ 8 οἱονεὶ] puto lat. | > Diehl KI Koe, vgl. lat. 15 κατανοήσῃς Kl nach Koe κατανοήσαις Μ H 17 ἐπαγγελλομένων υ ἐπαγγελομένων Μ H 20 στρατιῶν H 22 > Koe, vgl. lat. 24 τοῦ <H 26 βασιλεὺς + id est lat.)[*](6 siiccendunt] anders Ζ. 11 u. gr. 7 impiorum est L 17 <eorumque> Kl Koe, vgl. gr.)

v.10.p.649

gentiuni, dicens: nuptiae quidem paratae, invitati autem non fuerunt digni ; ite ergo ad exitus viarum, et quantoscumque inveneritis vocate ad nuptias. et est videre ex omni via imperitorum et peritorum dogmatum, quae fuerunt secundumgentium mores, et civitatum et villarum <et locorum> vocatos ad nuptias. et egredientes servi, sive de ludaea et Hierusalem apostoli Christi sive ab interioribus finibus in quibus fuerant angeli sancti, et venientes ad vias diversas diversorum morum, congregaverunt et congregabunt quoscumque invenerint, malos *** quidem, ut deponentes malitiam (quod est extraneum a nuptiis vestimentum) et induentes se opera bona (quae sunt nuptialia vestimenta) inpleant convivium nuptiale recumhentes et requiescentes in fide.

[*](1 f Vgl. Hebr. 1, 14 ? — 23f Vgl. Rom. 13, 12?)[*](3 ἐθνῶν + dicens lat. 9 ἰδιωτικῶν Koe, vgl. lat. ἰδιωτικῆς MH Ι οὐκ] Hu, doch vgl. lat. 11 κομῶν H 18 οἶς Hu, vgl. lat. w Μ Η 24 *** Kl, es scheint zu fehlen τε καὶ ἀγαθούς· καὶ τοὺς μὲν πονηρούς> 27 <ἔργων> Kl Koe, vgl. lat.)[*](2 paratae + sunt B L 6 et peritorum y* <L 9 <et locorum> Diehl Kl, vgl. gr. 23 *** Kl vgl. zu gr. Ζ. 24 27 1. <dicta> sunt ? Diehl, vgl. gr.)

v.10.p.650

Cum autem inpletae fuerint nuptiae ex recumhentihus et requiescentibus in fide et cultura hac dei, tunc ingredietur rex ad videndum et iudicandum de discumbentium qualitate, ut eum quidem qui vestem non habuerit nwptialem arguens damnet, reliquis autem prandium praeparatum adponat. vidit autem unum non habentem nuiJtialem vestem, id est quia unius sunt generis omnes, qui servant malitiam post fidem, quam habuerant ante fidem, et non deponunt eam. et arguit eos quasi qui male fecerint eo, quod ausi sunt in huiusmodi nuptias introire non recipientes digna nuptiis iiidumenta, id est texturam virtutum, claram vestem, de qua etiam Salomon in Ecclesiaste praecipit dicens: »in omni tempore sint vestimenta tua candida«. obmutuit autem, qui ausus fuerat in huiusmodi nuptias introire sine vestimento decenti.

[*](14 ff Vgl. Hier. in Matth. 176 B: unus iste omnes, qui sociati sunt malitia, intelleguntur — 18 ff Vgl. Hier. in Matth. 176 C: arguit inpudentiae, quod veste scrdida munditias polluerit nupticdes — 22 f Vgl. C c Nr. 61 (Mitte) Or. II 249, 7 — 25 Prediger 9, 8)[*](5/6 + qualitate lat. 14 εἶδε Kl, vgl. lat. οἷδε Μ ( ?) H 17 κακίαν + post fidem lat. οὗ <καἲ> Koe, vgl. lat. 26 σου Hu μου H <M)[*](2 recumbentibus et y* <L 4 hac R G c B <G a L | dei x* — et ρ 19 et <L 22 digna] lat. las τὸ > τοῦ Koe)

v.10.p.651

<> <> >

et sic condemnatur ab eo, qui dixit ministris suis (videlicet praeter, exerciturn illum qui erat desursum), ut alligantes eum manus et pedes quibus non sicut debuerat usus est (nec enim ad bonum currerat aliquando nec aliquos bonos inpleverat actus), eiciant eum non solum de convivio nuptiali sed etiam iii tenebras exteriores et ab omni lumine alienas iniciant, ut sitiens lumen cum fuerit in tenebris exterioribus, ploret ad > d eum qui potens est eius misereri et eripere inde, et dentibus strideat, qui quoniam acerbam manducaverant malitiam stupidi erant effecti. uva enim acerba intellegitur malitia eius, qui non obliviscitur »posteriora« nec adpetit wpriorac, sed permanet in id ipsum, cum deberet ad maturitatem proficere dulcem et offerre virtutis alicuius manducabilem botrionem. [*](5ff Vgl. Hier. in Matth. 176 D: vel certe ideo ligantur manus et pedes, ut maleoperari et currere desisiant ad effundendum sanguinem — 13 Vgl. II 250, 8 — 18. 21 Vgl. Jer. 38, 29 – 24ff Vgl. Phil. 3, 13) [*](8 πορείον + ad homim aliqtiando lat. 9 πράξεις + bonos lat. 11 εἰ- <σβάλωσιν εἰ>ς Kl nach Diehl Koe, vgl. lat. 17 βρύξυ H 18 τὴν < H a 24 <ἐπιλανθανομένου—μηδ᾿> Kl, vgl. 25 ἐπεκτεινομένους Μ 28 καὶ γλυκεῖαν ~lat. | τῆς] alicuius lat. 29 ἀρετῆς + nmnducabilem lat.) [*](8/9 concurrerat G 10 eiciant] et eiciunt GL 13 ab <L 14 iniciant R B iniciunt G L 16 <d> Diehl Koe, vgl. gr. | eius] eum G a ? L 18f acerba manducaverant malitia L 28 offerre] lat. las παραστῆσαι st. ποιῆσαι Diehl)

v.10.p.652

>Et addit; niulti vocati, pauci autem electi. et si quis considerat multitudinem hominum quae in ecclesiis congregatur et discusserit quanti sunt, qui conversantur disciplinate et reformantur »novitate sensus« sui, autem neglegentissime conversantes configurantur »saeculo huic«, videbit quia verus est domini dicens: multi vocati, pauci autem electi.

Tunc abierunt Pharisaei et consilium acceperunt ut eum caperent in sermone. et mittunt discipulos suoscum Hero-

[*](1 ff Vgl. II 250, 11 ff— 8 ff Vgl. Orig. hom. 4, 3 in Jer. (III, 25, 16ff): κοὶ ἀληθῶς ἐὰν κρίνωμεν τὰ πράγματα ἀληθείᾳ καὶ μὴ ὄχλοις, καὶ κρίνωμεν τὰ πράγματα προαιρέσει καὶ μὴ τῷ βλέπειν πολλοὺς συναγομένους, ἀψόμεθα νῦν ὡς οὐκ ἐσμὲνπιστοί κτλ. u. ö a? vgl. Harnack TU. 42, 4, 109 A. 1. 114 - 14. 16 Vgl. äm. 12, 2 — Luc. 13, 24 - 23 Luc. 13, 24, vgl. Matth. 7, 14b)[*](5 εἰσιν + οἱ H 7 ἀνακλιθέρντας Hu ἀνακληθέντος Μ H | ὡς < Μ 11 ἀπλουστέρων Η a 22/ 23 ísxqy- δουδιν H)[*](8 autem] vero L 26 tunc] secundum mathm. XXII. In illo tempore L)

v.10.p.653

Matth. 22, 15-22).

dianis dicentes: magister, scimus quia verax es et viam dei in veritate doces, et non est tibi cura de aliquo, nec enim respicis personas hominum ; dic ergo nobis, quid tibi videtur: licet censum dari Caesari aut non ?

Voluntas loci praesentis secundum textum talis mihi videtur. ludaei propriani habentes conversationeni ex iege extraneam ab omni conversatione gentium, et habentes praeceptum quod ait: »usque ad mortem certa pro veritate, et dominus pugnabit pro «, ideo contradicebant gentibus dominantibus sibi, ut non transgrederemtur legeni dei. et frequenter radicitus interire periclitati sunt sub- Romanis volentibus statuam Caesaris introducere in templum dei, resistentes et prohibentes fortiores super se factos propter peccata. invenimus autem in historia ludaica, quod in tempore Tiberii Caesaris sub Pontio Pilato periclitatus est populus, Pilato quidem cogente, ut susciperent statuam Caesaris in templum, ludaeis autem et supra

[*](16 Sir. 4, 28 — 27ff Vgl. Josephus Ant. XVIII, 1 f. 4. 11; Bell. II, 8f; Harnack TU. 42, 4, 51)[*](8 ἀπῆλθον + ερὶ (!) τῶν ἐπερωτσάντων διὰ τὸν κῆνσον H 10 τὸ] ὸ (!) H am Anfang d. Zeile 15 τῆς] omni lat.)[*](5/7 dic — non] OineUa Origenis de eadem lectione L 7 aut non] an non B 13 conversationem umfaCt wohl διδασκαλίαν καὶ πολιτείαν Elt 31/32 templo L)

v.10.p.654

vires suas resistentibus ; similiter autem scriptum est factum et in tempore Cai Caesaris. aestimamus ergo, quoniam quamdiu quidem speculabatur populum illum deus > circumdatus fuerat saepe dominicae tuitionis quasi »vinea domini Sabaoth«, nihil huiusmodi contingebat eis. in primis autem ipse Pilatus, cui tradiderant Christum, ausus est populum inquinare ; quod gravius erat captivitatibus universis, (luoniam omnis captivitas (quam freciuenter sunt passi) corporis erat vexatio, introductio autem statuae in templum animarum erat interitus.

Et in tempore ergo Cliristi, quando tributum <Iudaei> sunt dare Romanis, cogitatio et consilium erat apud ludaeos, utrum deberent qui dei populus erant et portio eius, tributum dare principibus aut potiusprohbertate bella suscipere, nisi permitterentur vivere sicut ipsis placebat. [*](2. 12 Vgl. Josephus Ant. XVIII, If. 4. 11; Bell. II, 8 f ; Harnack TU. 42, 4, 51 — 7 Vgl. Jes. 5, 2 — 8 Jes. 5, 7 — 21ff Vgl. Hier. in Matth. 177 A: nuper . . . ludaea subiecta Romanis . . . stipendiaria facta fuerat, et erat in populo magna seditio, dicentibus aliis . . . debere tributa persolvi . . . , Pharisaeis vero . . . e contrario nitentibus, non debere populum dei . . . humanis legibus stihiacere — 26 Vgl. Deut. 32, 9) [*](1 λαῶ Μ 5 στοχαζόμεθα > Koe, vgl. lat. 6 λαὸς + deus lat. 7 φραγμὸν + dominicae tuitionis lat. 8 ὁ ἀμπ.] quasi vinea lat. 11 ἐγένετο + eis lat. 28 συγχωρεῖν τὸ H) [*](3 cai Bc gai B a G L 6 > Kl, vgl. gr. 7 tuitionis] visitationis B 11 popukim] lat. las λαὸν st. ναὸν 22 <Iudaei> Diehl, vgl. gr.)

v.10.p.655

et refert historia, quod ludas quidem Galilaeus, cuius memor est et Lucas in Actibus apostolorum, avellens multam multitudinem ludaeorum docebat non oportere Caesari dare tributum neque dominum Caesarem appellare; qui autem erat in tempore illo tetrarcha suadere populo festinabat, ut statui praesenti consulerent et non voluntarie contra fortiores susciperent bellum, sed adquiescerent dare tributum. et sermo quidem evangelii praesentis non quidem manifeste, tamen haec ipsa ostendit. qui autem diligenter considerat verborum praesentium sensum, inveniet hoc et in loco praesenti. nec enim haberent occasionem Pharisaei volentes Christum capere in sermone, mittentes discipulos suos cum Heroflianis ut eum interrogarent, utrum liceret Caesari dare irihutum aut non, si manifestum apud eos fuisset, quoniam non oportet dare, et si consonantia voluntatunl apud eos fuisset, ut non darent tributum.

Et vide nisi manifestatur historia illa ex eo, quod volentes

[*](2ff Vgl. Act. 5, 37; Josephus Ant. XVIII, If — 8ff Vgl. Hieron. in Matth. 177 B: Caesar Augustus Herodem . . . regem ludaeis Iudaeis qui tributis praeesset et Romano pareret impcrio)[*](15 <ἀλλὰ> Kl Koe, vgl. 19 iavy Diehl, vgl. lat. 25. 28 ἦν + apud eos lat, 25 δεῖ δοῦναι Kl nach Hu, vgl. lat. διδόναι M H 28 τὸ > Koe, vgl. lat. ὅτι MH)[*](2/3 quidem ρ quidam x* Pasch 4 et X Pasch ρ 5 avellens x* evellens ρ 7/8 dominum + neque y 24 eum] 1. lesum ? Dielil, vgl. gr. 26 aut] an B)

v.10.p.656

̣ a

<Pharisaei> Christum capere sermone non solum miserunt discipulos suos interrogantes de censu, sed cum Herodianis. forsitan enim in populo tunc qui quidem docebant oportere dare tributum Caesari, vocabantur Herodiani ab his, qui hoc facere recusabant ; qui autem prospectu hbertatis dare tributum vetabant, videbantur esse Pharisaei subtihtatem ludaicarum disciphnarum cautius observantes, ABBREV ut si quidem Christus responderet non oportere Caesari dare tributum, traderent eum Romanis <Herodiani> quasi recessionis si autem iuberet dari, Pharisaei accusarent evnwquasi personas horninum aspicientem magis quam docentem viam dei in veritate. considera autem et vide, quoniam Pharisaeorum cUscipuh dicentes: magister, scimus quia verax es et

[*](5ff Vgl. Hieron. in Matth. 177 C : seii quos iyihidentes Pharisaei, quia Romanis iributa solvehant, Herodianos vocabant – 6f Vgl. II 252, 3f)[*](7 τελεῖν] oportere dare lat. 15 δηλωσάτω Koe σωσάτω Μ H 21 ἀποκρίνασθαι H 22 διδόναι Μ 34 σαυτῷ + et vide lat.)[*](1 <Pharisaei> Diehl, vgl. 5/6 docebant Kl, vgl. gr. dicebant Χ 27 <Herodiani> Diehl Kl, vgl. 1 secessionis? Koe 28 dare B 32 autem <tecum> Diehl, vgl. gr.)

v.10.p.657

viam dei in veritate doces, et non tibi cura est de aliquo, nec enim aspicis personas hominum, provocabant eum per huiusmodi laudem, ut non acciperet Herodianorum personas, qui partes Caesaris defendebant, ut respondens secundum voluntatem Pharisaeorum, quia non hcet Caesari dare tributum, traderetur Herodianis <ab iis> . unde et dominus videns nequitiam eorum ita dixit : quid me temptatis, hypocritae ? ostendite mihi nomisrna census. at illi obtulerunt ei denarium. et ait eis lesus : cuius est imago haec et suprascrijMo ? dicunt ei : Caesaris. tunc ait eis: reddite ergo quae sunt Caesaris Caesari, et quae dei sunt deo.

[*](6ff Vgl. Hieron. in Matth. 178 A: hlanda et fraudulenta interrogatio illuc provocat respondentem, ut magis deum quam Caesarem timeat et dicat non debere tributa solvi, ut statim audientes Herodiani seditionis contra Romanos principem teneant — 15 Zu πανουργίαν vgl. Hautsch TU. 34, 2 a, 75)[*](6 ἀνθρώπου (so G Θ usw. im Ν Τ)] hominum lat. 7 > Diehl Kl Koe, vgl. lat. 9 καὶ τῶν <lat. 10 lat. las ἀποκρινάμενος ? Diehl 24 ἤδη M)[*](1 in veritate doces G 2 curae B 7 ut y* (Pasch) aut L 11 > Diehl, vgl. gr. 19. 21 eis] illis L)

v.10.p.658

Ex hoc loco discimus salvatoris exemplo, ut non his, quae a multis dicuntur et propterea gloriosa videntur, occasione pietatis adtendamus, sed quae convenienter secundum *** ordinem rationis dicuntur. nam cum quaereretur ab eo, utrum licet Caesari dare tributum aut non, non sinipliciter dedit responsum secundum quod videbatur ei, sed dixit: ostendite mihi nomisma census et interrogavit : cuius est <imago et> inscriptio ? et dicentibus eis quia Caearis, respondit quia oportet reddere Caesari quae Caesaris sunt, et non eum oportere fraudare a propriis eius pietatis occasione. nec enim ex eo, quod reddit quis Caesari quae Caesaris sunt, impeditur reddere deo quae dei sunt.

Potest ahquis morahter intellegere locum istum hoc modo. omnes consistimus ex anima et corpore (differamus nunc dicere, quoniam et ex spiritu) et debe-

[*](6 Η a 13 <τοῖς> Koe 22 δεῖ <M 24 αὐτὸν] οὐτῶ Μ a 27 τῷ Μ a 29 καὶ + enim lat. 85 λέγειν <H <)[*](13 *** Diehl, vgl. gr. 16 aut] an B 18 ei x* eis μ 20 <imago et> Kl, vgl. gr. 23 1 petenti> ? Kl nach Diehl, vgl. gr.)

v.10.p.659

mus quaedam dare quasi tributum corporum principi qui dicitur Caesar, id est necessaria corpori et habentia imaginem principis corporum corporalem, hoc est escas et vestimenta et somnum et quaecumque necessaria sunt ad repausationem simplicem naturae carnalis, sine quibus consistere non potest carnis natura. item quoniam anima, quantum ad naturam suam, secundum imaginem est dei regis sui, quaecomque sunt convenientia animarum naturae, id est viae omnes quae ducunt ad vii-tutem <et omnes actiones Cjuae sunt secundum virtutem>, debemus ea deo cjui ergo supra modum docent legem dei et de rebus corporalibus et debitis corpori nihil curare praecipiunt, ipsi sunt Pharisaei qui reddere Caesari tributum vetabant, id est qui tota virtute suadent omnino ieiuniis et vigihis clebere adfligere corpus et abstinere ab omnibus, quae sunt corporalia et necessaria corpori.

[*](13 Vgl. Gen. 1, 27 — 22 Vgl. öm. 13, 14 ?)[*](6 l. mit lat. ὕπνοι (Koe) καὶ > ἀναγκαῖα δι’ ἀνάπαυσιν Kl, woran sich lat. 9 — 11 öße ? 16 <πᾶσαι> Kl Koe, vgl. lat. 20 + supra modum lat. vgl. S. 660, 14 f 21 θεοῦ + et lat. 25 1. etwa > τοῖς ? Diehl Kl Koe; doch hat gr. auch S. 660, 19ff die Herodianer nicht 26 Καίσαρι + id est lat.)[*](14 regis sui] lat. las τοῦ βασιλέως 16 vias B <et—virtutem> vgl. gr. 19 ea <B 24 tributum Caesari L 25 — 27 lat. las κακοῦν > τες Koe)

v.10.p.660

ut nihil ex nobis corporis principi tribuatur ; quales sunt de quitemporlus bus ait apostolus: »in novissimis temporibus recedent quidam a fide, adtendentes spiritibus erroris et doctrinae daemoniorum, in hypocrisi loquentium mendacium, cauteriatam habentium conscientiam suam, prohibentium nubere, et iubentium abstinere a cibis, quos deus creavit ad percipiendum cum gratiarum actione libus«. alii autem sunt, qui supra modum aestimant oportere corporibus indulgere et per omnia satisfacere principi corporum ; et ipsi sunt secundum similitudinem Herodianorum dicentium oportere Caesari dare tributum. salvator autem noster »verbum dei«, dilucide separans corporis debita a debitis spiritalibus animae, dicit: reddite Caesari quae Caesaris sunt et quae dei sunt deo ; imaginem enim Caesaris habet omnis res corporalis et imaginem dei habet omnis virtus. si ergo sic reddimus principi carnis quae carnalia sunt, ut non fraudemus deum a spiritalibus [*](3 I. Tim. 4, – 3 – 24 Hebr. 4, 12 27 <πνευματικῶν> Diehl Kl vgl. lat. 31 πραγματικῶν H) [*](3 in <L 10 et iubentium <y 27 dixit G L 36 a <B B (G vacat))

v.10.p.661

eius virtutibus, tunc reddimus principi corporum, quae corporis sunt, id est ea sola quae necessaria habet carnisnatura et nihil amplius quod pertineat ad minorationem virtutum. et si sic virtutibus serviamus, ut non gravetur carnis natura a necessariis suis, tunc reddimus cleo quae dei sunt, ut nec virtus minoretur, dum supra modum carni servimus, nec carnis natura gravetur, dum abundantius virtutibus adhaeremus.