Commentarium In Evangelium Matthaei (Lib. 12-17)

Origen

Origenes. Origenes Werke Vol 10.1-10. 2. Klostermann, Erich, translator. Leipzig: Hinrichs, 1935-1937.

Postquam autem dictavimus haec in parabola hac prae-

[*](11 I. Kor. 15, 10 - 19 Matth. 21, 43 — 26ff Vgl. C Nr. 220a Or.)[*](1 τῷ ἐσχάτῳ> Diehl, vgl. 3 τοῖς ἐσχάτοις> Koe, vgl. lat. 9 τάχα Kl, vgl. lat. 19 ἡμῶν Μ 21 αὐιῆς Lo, vgl. tom. 17, 6. 7. 12f. und Hautsch TU. 34, 2a, 74 αὐτοῦ Μ H 24 ἀξίως] 1. <ὡς> ἄξια? lat., wo et in ut zu verbessern ist Koe 26 1. μετὰ <δὲ> ? Kl, vgl. 27 <ταύτην> Diehl, vgl. lat.)[*](1 denarius R G | autem] 1. enim ? Kl, vgl, gr. 2 isti] huic B | sicut] quemadmodum y | et2 < G 3 dixit + et y 4/5 <mium > tum Diehl Kl, vgl. gr. 6f non tamen L 12 illis < L 17 <dicemus> Kl, vgl.gr. 22 et — perficientes] ignate salute perficientes G (!) perficientes digna et salutaria et B)

v.10.p.457

<> ̣ a > <>

senti, subveniunt nobisetiamhaec, quae possunt esse utilia eis, qui in altiori et secretiori expositione proficiunt. dicet enim aliquis omnem vitam hominis esse diem unum secundum parabolam hanc. hoc ergo ostenditur, quoniam quidam quidem a pueritia ante aetatem ad operandum opera regni dei accedunt et ipsi sunt qui primo mane conducuntur in vineam, alii autem in adolescentia veniunt ad dei culturam et ipsi sunt qui hora tertia invitantur, alii vero viri perfecti et ipsi sunt qui in sexta vocantur, alii autem iam senes adducuntur ad dei culturam et ipsi sunt qui circa nonam vocantur. ahi autem in ipso exitu vitae senes ad plenum et ipsi sunt qui circa undecimam vocantur. [*](4—458,5 Vgl. C(??)uc Nr. 45 Or.) [*](2/3 προ[σ]κόπτουσι <ν ἐν> Kl nach Hu Koe, vgl. lat. 6 εἶναι (auch Cluc Nr. 45) + unum lat. 12 μετὰ (auch Cluc Nr. 45)] κατὰ Koe, vgl. lat. 14 ἀπὸ + τῆς Cluc Nr. 45 15 ἄνδρας (auch Cluc Nr. 45) + perfecti lat. 19 πρεσβύτας + iam lat. 20 〈τοὺς περὶ〉 Kl mit Cluc Nr. 45, vgl. lat. 26 ἐξόδῳ + vitae lat. 27 〈ἤδη〉 KI mit C luc Nr. 45 〈ποντελῶς〉 Koe, vgl. lat. | 〈περὶ〉 KI, vgl. lat.) [*](1 subveniunt ρ subvenit Χ 5 vitam hominis R G ~ B vitam L 8 quidem < G L | ante] lat. las Πρὸ τῆς st. Πρώτης 13/14 sun ipsi GL)

v.10.p.458

quoniam ergo adfectus non tempus respicitur, quod quis fecit in fide, ideo non adspicitur ex quo quis vocatus est, sed quantum quis operatus est, et propterea omnibus *** aequaliter tribuitur merces salutis. unde indignantur qui a pueritia sunt fideles, qui laboraverunt et subiugaverunt iuventutem suam et portaverunt totius aetatis fervidae aestuyn et temptationum accidentium pondus, si aequalem salutem habituri sunt otiosis a pueritia <in deicultura> usque ad senectutem, qui otiantes in infidelitate ante modicum tempus ad fidem et opera fidei vene- runt.

Vineam autem secundum hanc expositionem intellegimus regnum dei, quod in ecclesia praedicatur. forum autem est, quidquid est extra vineam foris, id est extra ecclesiam Christi, extra verbum veritatis, unde sermo dominicus accipit eos qui vocantur a Christo et mittit in vineayn, id est in ecclesiam. non autem numerabuntur (secundum expositionem istam) inter

[*](1 καὶ < C luc Nr. 45 lat. 15 νεότητος περὶ〉 Kl Koe, vgl. lat. 17 〈ἀργοῦσιν > y Diehl Kl Koe, vgl. lat. 20 — 32 änge am oberen Rand in Μ abgerissen 31 δ’ > Kl Koe δὲ M H)[*](1 adfectus] adferter G 2 respicitur — non < B respicitur < G 3 adspicitur + neque B 6 *** Koe, vgl. gr. 15 <in dei cultvira) Diehl, vgl. gr. 28 accepit L 31 numerabantur G La)

v.10.p.459

〈> <>

operarios vineae, quotquot vocati sunt quidem primum ad dei culturam, non autem conservantes quae fidei erant victi *** egressi sunt de vinea, id est de ecclesia dei vel de fide »veritatis« vel de iustitia regni caelestis peccantes, etsi post adinpletionem voluptatum suarum in peccatis voluerunt quasi paenitentes iterum ab initio vineam operari. nec enim possunt dicere patrifamilias : nemo nos conchixit; conducti enim fuerunt secundum tempus primum, quo sunt vocati ad fidem. sed neque dicetur eis : quid hic statis tota die otiosi? maxime si »incipientes « postmodum »carne« perficiuntur, et si postea regredi volunt, ut iterum spiritu vivant. et non diximus haec dissuadentes surgere eos qui ceciderunt aut inpedientes ne convertantur aversi, aut ne ad domum patriam revertantur lascivi filii qui vivendo luxuriose evangelicae doctrinae substantiam consumpserunt. habeant enim propter paenitentiam, quoniam victi sunt a vita per-

[*](6 Vgl. II. Thess. 2, 13 - 17 Vgl. Gal. 3, 3 — 24ff Vgl. Luc. 15, 13. 18ff)[*](10 〈πόλιν ἀπ’ ἀρχῆς> Kl Koe, vgl. lat. 17 εἰ] οἱ M 19f πάλιν und ἐξ ὑπαρχῆς] vgl. lat. Ζ. 10 iterum ab initio 23 ἢ 〈ἐμποδίζοντες〉 Kl, vgl. lat. | ἐπιστρέφειν Μ 25/26 ἀσελγεῖς υἱοὺς τοὺς〉 Koe, vgl. lat. 28 μὲν < Μ)[*](4 victi ***Diehl Kl Koe, vgl. gr. 8 etsi] et L 9 peccatis y* + suis L 17 incipiente y 18/19 perficiuntur Kl percipiuntvir G efficiuntur B perficientur L 21 dicimus Diehl, vgl. gr. 22 ceciderint y 24 aut Kl, vgl. gr. ut x 27/28 habeant R G habebunt B habebant L 29 victi . . . vita perversa y* victi . . . viciis perversis L (lat. hat miBverstanden))

v.10.p.460

versa, meliorem eis qui in peccatis conprehensi fuerint consolationem salutis. non tamen debemus aestimare, quoniam similes sunt eis qui propterea peccaverunt in iuventute sua, quoniam nondum didicissent quae fidei erant. vult ergo paterfamilias novissimis clare quemadmodum et primis denarium salutis, quoniam licet ei facere quod vult in propriis suis et arguere eum qui malum oculum habet, propter quod paterfamilias bonus est. erunt ergo multi ex novissimis vocatis primi et quidam primorum novissimi; nam et »multi vocati sunt, pauci autem inveniuntur electi.

[*](17 Vgl. Matth. 22, 14 - 22f Vgl. I. Kor. 12, 8)[*](3 〈παραμυθίον σωτηρίας〉 Koe, vgl. lat. 4 αὐιῶν Hu, αὐτοῦ MH 11 ἔξεστι〈ν αὐτῷ〉 Κl, vgl. lat. 12 αὐτοῦ H 16/17 κληθέντων] im lat. vor πρῶτοι, »mit Recht« Koe 24 πλουσιώτερον <νοῦ> Koe 26 [καὶ] Kl 30 μεγαλοφυέστερα Kl (od. -εστέρων?) μεγαλοφυέστερον Μ H)[*](5 sint L 12 arguere] lat. las ἐλέγχειν | eum <G 15 vo- cati L)

v.10.p.461

Ascendens autem lesus in Hierosolyma accepit duodecim discipulos suos seorsum in via et dixit eis: ecce ascendimus in Hierosolyma, et filius hominis tradetur principibus sacerdotum et scribis, et condemnabunt eum morte, et tradent eum gentibus ad deludendum et flagellandum et crucifigen dum, et tertia die resurget.

[*](11 ff Zum Zitat vgl. Hautsch TU. 34, 2a, 67 f — 27 Marc. 10, 32)[*](8 〈Ὠριγένους〉 υ 15 τὰ < Μ)[*](11 ascendens autem] scundum mathm. In illo tempore ascendens L | in < B 12 Hierosolimam B L 16 ierosolimam L hierusalem y 18 ff — resurget] Omelia Origenis de eadem lectione L 20 illudendum B 23 die tercia B)

v.10.p.462

Paulus qui hortatur nos fieri suos imitatores, sicut ipse imitatus est Christum, sciens Christum per haec ad manifesta <obvianda>pericula promptissime ascendisse <in Hierosolyma prae>scientem, quoniam tradendus fuerat j^rincipibus sacerclotum et scribis et condemnandus fuerat morte et gentibus erat tradendus ad deludendum et flagellandum et crucifigendum, simile aliquid fecit. cum enim Agabus accepisset »zonam« eius et alligasset sibi manus et pedes dicens: »haec dicit spiritus sanctus: virum cuius zona est haec, sic alligabunt in Hierusalem ludaei et tradent in manus gentium«, audiens ista Pauhis imitans suum magistrum in Hierusalem promptissime ascendebat. et cum ali-

[*](2 Marc 10, 34 — 5 Luc. 18, 31 — 6 Luc. 18, 34 - 11 I. Kor. 11, 1 — 24ff Act. 21, 11)[*](13 Χριστὸν 〈διὰ τούτων〉 Koe, vgl. lat. 14 〈προθύμως〉 Kl vgl. Ζ. 33 u. lat. 23 lat. las παροπλήσιόν τι Koe 25 δείσας Μ 27 ἐστιν <H)[*](14 <obvianda> vgl. gr. und S.463,16(31) 15 <in — prae>Diehl, vgL gr. 27 haec < L 28 alligabunt + eum y 30 manibus y 31 imi- tatus L)

v.10.p.463

quid humanum passus fuisset ab his, qui propter dilectionem eius coeperant flere et prohibere, »ne ascenderet in Hierosolyma« , dixit : »quid facitis flentes et confringentes cor meum ? ego enim non solum alligari, sed et mori paratus sum pro nomine domini nostri lesu Christi« . haec ergo considerantes [scire debenms, quoniam] frequenter et cognoscentes, quoniam temptationes aliquas subituri sumus dolorum, nos ipsos secundum quod iustum est ad obviandas temptationes offerre debemus, accipientes exemplum huiusmodi primum quidem a salvatore, deinde autem ab ajDostolo eius. et ne arbitreris haec contraria esse eis, quae superius diximus, quoniam »si quis vos persecutus fuerit in civitate ista, fugite in alteram« , et quod dominus audiens »quod lohannes traditus erat« in »secessit« inde. sed sciendum, quoniam nec semper convenit declinare pericula nec semper obviare periculis; tamen sapientis est alicuius in Christo, ut [*](3 Act. 21, —4 Act. 21, 13 — 20 Matth. 10, 23 — 26f Vgl. Matth. 4, 12 - 28 ff Vgl. Orig. tom. XI, 54 in Joh. (IV, 417, 26ff)) [*](2/3 κλεόντων H 12 ἐπικειμένους <ἡμῖν> Koe, vgl. lat. 14 <ἡμεῖς Diehl, vgl. lat. 18 μὴ] et ne lat. | νομήσης H 19 ἐπ’ αὐτοῖς] superius lat. 21 ἠμᾶς Μ 22 ἑτέραν] ἄλλην H 30 ὀμόσοι Μ) [*](4 iherosohmam B L 11 [scire — quoniam] Kl, vgl. gr. 20 eius y* paulo L 22 diximus + et frequenter G L (aus Ζ. 12 ?) 26 audiens dominus L 32 1. alicuius <opus> ? ? Kl, vgl. gr.)

v.10.p.464

cognoscat quale quidem tempus exigit declinationem, quale autem obviationem periculorum. et haec quidem diximus secundum voluntatem scripturae praesentis, hortantes homines ahquando spernere pericula mortis.

Post hoc observandum est quoniam ascendens in Hierosolyma <Iesus, si> duodecim accepit seorsum, in duodecim autem adhuc erat et ludas, ergo et ludam accepit seorsum; adhuc enim (forsitan) dignus erat cum ceteris seorsum accipi et audire quae passurus erat magister; et non reprobo, quoniam adhuc nesciebat ludas quid esset facturus, sicut nec aliquis nostrum (nam et omnibus nobis est dictum: »noli gloriari in crastinum, nec enim scis quid pariet superventura« ). necdum enim (arbitror) inmiserat »in cor ludae diabolus ut traderet« Iesum.

[*](28 Prov. 27, 1 — 31 Joh. 13, 2)[*](8 > Koe, vgl. lat. | καὶ θανάτου Kl, vgl. lat. ~ M H 12 ἤπερ H 14 δὲ < H I ἔτι + et lat. 15 καὶ] ergo et lat. 25 ἀπογινώσκων] falsch reprobo lat. 26 ὡς + nec lat. 30 γὰρ] δὲ Μ)[*](6 quidem < y 11 in < B | iherosoHmam B L 12 <Iesus, si> Kl, vgl. gr. 27 sicut y* sed L 81 superventura + dies B L 32 ludae <Simonis Scariotae> Diehl, vgl. 33 diabohis] sathanas L)

v.10.p.465

et videat qui potest quoniam ab initio evangelii usque nunc Matthaeus nusquani accusavit ludam, nisi in catalogo duodecim apostolorum dixit: »et ludas <is> Scariota, qui et tradidit eum« . multa autem de hoc, quoniam et ludam similem fecit ceteris, dixi- mus ubi tractavimus: »hos duodecim misit lesus praecipiens eis et dicens« quae dicta sunt conferamus itaque haec eis, quae supra sunt dicta simiha, quoniam illic his ipsis verbis domino pro- phetante quae erat passurus, »accepit eum Petrus et coepit <eum> increpare dicens : tibi esto, domine; et hoctibinon erit« , hic autem non referuntur discipuli dixisse aut fecisse aliquid, cum audissent tristia haec Christo futura. et puto, quoniam ideo nunc [*](9 Matth. 10, 4 var. lect. — 13ff Vgl. S. 116f — 15 Matth. 10, 5 — 24 Matth. 16, 22) [*](4 ἐπιστῆσαι Koe ἐπιστήσας MH 6 ἰοὐδεπω ἰούδας H 9 <καί> vgl. lat. 10 παρέδοκεν H 16 αὐτοῖς + et lat. 18 δὴ Kl Koe, vgl. lat. δὲ MH 25 ἵλεός H) [*](7 simon <is> ρ 8 (B) L 9 1. qvioniam <antea> ? vgl. gr. 10 f diximus ubi tractavimus Kl, vgl. gr. tractavrmus ubi diximus x 25 <eum> Kl, vgl. 26 esto tibi L 29 tristia Ga L tristitia Gc tristitiam B (und : futuram) 1. tristi sti<or> a a? Kl, vgl.)

v.10.p.466

tacuerunt, quoniam superius, quando Petrus accepit lesum et increpans dixit quae dixit, »Conversus« Iesus »dixit Petro: vade post me, satana ; scandalum mihi es, quoniam non sapis quae dei sunt sed quae hominum«. consequens ergo erat, ut recordantes quae dominus dixit ad Petrum, observarent discipuli, ne audiant talia vel peiora a suo magistro.

Non est autem absurdum revocare in memoriam ea, quae simiHter istis sunt dicta superius : »tunc praecepit discipulis suis, ut nemini dicerent quia ipse erat Christus. exinde coepit ostendere lesus discipulis suis, quoniamoporteteum in Hierosolyma ire et multa pati a senioribus et principibus sacerdotum et scribis populi et occidi, et tertia die resurgere«. et in illis dicitur, quoniam »accipiens eum Petrus" et cetera. adhuc autem iUic dictum est occidendum salvatorem, hic autem et species ipsa occisionis est scripta, id est ad crucifigendum.

[*](3 Matth. 16, 22-8 Matth. 16, 23 - 18 Matth. 16, 20.21 — 27 Matth. 16, 21 — 28 Matth. 16, 22 — 31 Vgl. Matth. 16, 21)[*](6 ἴλεός H 14 τοὐτὰ Κl ταῦτα Μ H τοιοῦτα Koe, vgl. lat. 32 <καὶ> Kl, vgl. lat.)[*](9 satanas G (B) 24 ïheroso- limam B L)

v.10.p.467

quid est ergo quod dixit »opor- tet« ? quamdiu quidem lesus non tradebatur in Hierosolymis principibus sacerdotum et scribis nec condemnabatur morte nec deludebatur nec flagellabatur nec crucifigebatur, stabat Hierusalem et quod vocabatur sanctuarium non deponebatur. postquam autem haec in lesum ausi sunt, tunc qui tradiderunt eum derelicti sunt, et sacerdotes, qui condemnaverunt euni morte, et fecribae, qui excaecati mente et alienati sensu non viderunt voluntatem scripturarum sancta- rum, traditi sunt morti inimicae Christi, et qui deluserunt lesum in delusione sunt facti Hierusalem exercitu circumdante, quando et > venit desolatio eius« , et qui flagellaverunt lesum flagellati sunt et flagellantur donec »intret gentium plenitudo« ; quoniam »qui lapidem mittit in altum super caput suum «. et liaec omnia

[*](1 Vgl. Matth. 16, 21 - 24 Vgl. I. Kor. 15, 26 — 27ff Luc. 21, 20 — 31 öm. 11,25 — 33 Sir. 27, 25)[*](7 ἢ . . . ἢ Koe, vgl. lat. καὶ . . . καὶ MH 14f ὡς μὴ δὲν ἀὐτοὺς H 22 <οἱ> Diehl Koe 25. 29 καὶ > Koe)[*](18 lat. las καὶ οἱ γραμματεῖς 24 inimicae] velut inimicae B 28 venit Diehl)

v.10.p.468

<> »<> <> <>

facta sunt, ut ab illis quidem recedat speculatio dei, transeat autem ad gentes, salvatis videlicet cum gentibus et »reliquiis« Iudaeorum »secundum electionem«; quoniam »nisi dominus Sabaoth reliquisset« illis »semen, sicut Sodoma facti« fuissent, <»et quasi Gomorrha similes« essent>. ego autem arbitror, quoniam sicut exemplum et umbra culturae, quod antea inplebatur, propter caelestia solutum est et veniente vero principe sacerdotum figuralis sacerdos cessavit et veris sacrificiis pro peccato in usum venientibus figuralia sacrificia sunt destructa, sic quando vera Hierusalem suscepit Iesum ascendentem super subiugalem corporis sui (in quo et gaudebat valde filia Sion et praedicavit filia Hierusalem quae sursum est), tunc destructa est Hierusalem, quae fuerat umbra, et cecidit templum, quod de lapidibus mortuis erat constructum, propter templum, quod de vivis lapidibus fuerat erigendum, effossum est autem et altare, quod fuit deorsum, quonaim apparuerat quod erat caeleste, cuius encaenia in deservitione vera fecit Iesus.

[*](5 Vgl. Röm. 11, 5 - 6 Jes. 1, 9 - 10 Vgl, Hebr. 8, 5 — 21ff Vgl. Sach. 9, 9; vgl. Gal. 4, 26 - 27 Vgl. I. Petr. 2, 5)[*](3 ἐπισκοπή + dei lat. 6 γὰρ μὴ H 10 <ἡ> Kl 14 <τοῦ> Kl 16 ὑπὲρ < Ha 17/18 <θυσίαι> Koe, vgl. lat. 27 <ἐγερθησόμενον> Kl Koe, vgl. lat.)[*](4 et] etiam B 8 <et—essent> Kl, vgl. gr. 12 inplebatur <caelestium> Kl, vgl. gr. 20 subiugalem] vgl. S. 521, 3; 533, 21 32 encaenias B L c ingenias G)

v.10.p.469

> <> > <>

Si autem secundum quandam significationem homines ci- vitas sunt, et nunc in Hierosolymis (sic enim eos voco qui spem suam habent in locuni illius Hierusalem, quae aliquando fuit in terris) et nunc ergo traditur lesus eis, qui prof itentur esse se dei servos, ludaeis, et <qui> quasi sacerdotum constituti et qui divinas litteras scire se arbitrantur scribae condemnant lesum morte per ea, quae maledicunt de eo, et non est quando non tradunt gentibus lesum deludentes eum et doctrinam eius apud se et semper linguis suis flagellant eum et culturam dei, quae per lesum introducta est. et ipsi quidem crucifigunt eum per hoc quod anathematizant et tollere volunt doctrinam ipsius. ille autem melior illis omnibus constitutus paululum deficiens surgit et vivens gentibus, quae acceperunt posse videre, apparet.

[*](30 Jes. 42, 19)[*](3 δὲ] enim lat. 9f τοῖς ἐπαγγελλομένοις . . . Ἰουδαίοις ΚΙ Koe, vgl. lat. καὶ οἱ ἐπαγγελλόμενοι . . . Ἰουδαῖοι M H 10 > Koe 17 αὐτῶ̣] αὐτὸν Ha 25 <πάντων> Kl, vgl. lat. 27 > Kl, vgl. lat. 31 <ἀλλ᾿> vgl. S. 470, 5)[*](10 <qui> Diehl 11 se constitutos gloriantur B 21 f quae (cultura) per Iesum introducta est] lateinische Wiedergabe des äufigen ἠ διὰ Ἰησοῦ θεοσέβεια, vgl. V, 295, 6 Koe 28 quae B L qui G)

v.10.p.470

[*](3ff Jes. 42, 18f — 8 Joh. 9, 39 — 13 Vgl. Joh. 1, 9 - 15 Sach. 6, 12 — 16f Vgl. Joh. 1, 10 — 17 Sap. Sal. 2, 21f — 23f Vgl. Mal. 4, 2 — 25f Vgl. Jer. 25, 10 ? — 26. 30 Matth. 4, 16 — 34f Sap. Sal. 8, 1)[*](15 αὑτὸν Kl αὐτὸν MH αὐτὸ Koe 21 γὰρ < H —31 οὐχ—φῶς < add. οὐχ — φῶς μέγα i. m. Μc)

v.10.p.471

Tunc accessit ad eum mater filiorum Zebedaei cum filiis suis adorans et petens aliquid ab eo. ille autem dixit ei : quid vis ? dicit ei : dic ut sedeant hi duo filii mei unus ad dexteram et alter ad sinistram in regno tuo. respondens autem Iesus dixit eis: nescitis quid petatis. potestis bibere calicem quem ego bibiturus sum aut baptismum. baptizari quod ego baptizabor? dicunt ei : possumus. dicit eis: calicem quidem meum bibetis et baptismum baptizabimini, sedere autem ad dexteram meam et ad sinistram non est meum dare vobis, sed quibus paratum est a patre meo.

[*](6f Jes. 2, 2 — 21f Zum Text vgl. zu S. 481, 13)[*](8 αὐτῶ Μ 11 vorher περὶ τῶν υἱῶν Ζεβεδαίου H)[*](11 Tunc] XIII secundum mathm. In illo tempore L | eum] ihm L 12 cum + duobus L 15 dicit] dixit B 17 dexteram <tuam> ? Diehl, vgl. Ζ. 26 18 — 29 respondens — meo] Omelia Origenis de eadem lectione L 19 eis < G 22. 25 baptismo B 22/23 baptizabo G 25 baptizamini G 27 vobis < G)

v.10.p.472

<> <>,

Dignum est in loco praesenti quaerere sensum non contemptibilem, sed vere dignum evangelio Christi. hoc autem praemisi, quoniam textus simplicibus quidem et altitudines dei et scripturarum eius nescientibus quaerere, simplicitatem postulationis alicuius ostendit, et responsionem simplicem Christi ad eam. his autem, qui vel ex aliqua parte scripturarum propositiones discutere possunt, profundior et spiritalis ostenditur intellectus. qui ergo hinc ostenditur sensus brevis et contemptibilis est et nihil habens magnum.

[*](4 Marc. 10, 35 — 17 Vgl. I. Kor. 2, 10)[*](6 οἱ < Μ 11 νοῦν Hc νῦν M Ha 12 πρέποντα Hu, vgl. lat. πρέπον τοῦ H πρέπον Μ 13 <προπαρεθέμεθα δὲ τοῦτο〉 Kl, vgl. lat. 19 〈τινος〉 Diehl Kl Koe, vgl. lat. 23f <τῶν γραφῶν βαθύτερος καὶ πνευματικὸς ἐμφαίνεται νοῦς> Koe, vgl. lat. 27 ὁ <οὖν> Koe, vgl. lat. 29 〈μέγα〉 Kl Koe, vgl. lat.)[*](10 praesenti loco L)

v.10.p.473

<> <>

sicut enim in regno mundiali in honore esse videntur, qui sedent cum rege sedente in veste regali et aliquid regalium negotiorum agente, sic materfiliorum Zebedaei (secundum simplicem dico textum) videtur postulare a salvatore, ut unus filiorum suorum sedeat ad dexteram eius, alter ad sinistram in regno ipsius. et nihil fuit mirum, si mulier ex muliebri simplicitate vel inperitia talia debere se petere aestimavit. pone autem, quoniam et ipsi fratres (secundum quod Marcus exponit) quasi homines constituti et adhuc inperfecti et nihil altum intellegentes de regno Christi talia arbitrati sunt de his, qui sedebunt cum lesu : quid dicemus de lesu, qui ostendens magnum esse sedere aliquem ad deocteram vel ad sinistram suam, tollit postulationem et dicit: nescitis quid petatis et : non est meum dare vobis, sed quibus paratum est a patre meo ? quaeret autem, qui sapiens est auditor scripturae, quid sit sedere ad dexteram lesu et ad [*](10f. 20 Vgl. Marc. 10, 35 — 32f Vgl. Jes. 3, 3) [*](1 > Koe 7 δόξει Koe, δόξῃ MH 17 > Kl, vgl. lat. καὶ] vel lat. | ἰδιωτίας Μ H | <δεῖν> Diehl Kl Koe, vgl. lat. 21 ἄνθρωποι + constituti et lat. 33 συνετῶς Μ) [*](19 fratres] lat. las ἀδελφοί st. ἀπόστολοι? Koe 20 (secundum — exponit)] vgl. gr. Ζ. 10f 21 1. [et] ? Kl, vgl. gr. 24/25 sedebant B 30 vobis < B)

v.10.p.474

sinistram in regno eius.

Et conveniebat quidem congregare, quae sunt scripta de sessionibus dei vel Christi, ut ex tractatu eorum <quae ad hoc congregantur> et conlatione eorum ad invicem clarescere posset aliqua dogmatis magnitudo. sed prolixitatis declinandae gratia proponimus unum *** quod »dicit Michaeas« : »vidi deum Israel sedentem in sede sua, et omnis militia caeli stabat in circuitu eius ad dexteram eius et sinistram« .

[*](15 III. Regn. 22, 19 - 24 II. Paral. 18, 18 - 29 Jes. 6, 1 - 36 Dan. 7, 9)[*](7 καθίσεων Diehl Kl, vgl. lat. u. S. 488, 29 καθίσεως MH 18 περὶ αὐτὸν < Μ 36 καὶ + ὁ Μ)[*](10 — <quae—congregantur> vgl. gr. 14f hier ändert lat. : er gibt nur einen Beleg 15 *** Kl, vgl. gr. 16 dm lel] dnm B)

v.10.p.475

[*](4Ezech. l,25f - 12 Ps. 109,1 - 18 Ps. 79, 1 - 19 Ps. 46, 9 - 24 Matth. 19, 28 - 29 Matth. 26, 64 - 32 Matth. 25, 31)[*](6 δ’ < M 8 ὂμοἴ Μ 18 φη. φηοι oiM 26 με H 29 —31 καὶ—δυνάμεως] Kl, vgl. S. 476, 3ff —476, 6 καὶ ὁ — δυνάμεως < H 32 <καὶ> Koe)

v.10.p.476

<> <> rd >

[*](4 Matth. 26, —7 Marc. 14, 62 - 12 Luc. 22, 69 - 27 f Vgl. I. Kor. 2, 15 — 32 Vgl. Rom. 7, 14)[*](17 <μετὰ> Kl, vgl. III, 154, 25 23 > Kl Koe 27 ἀνακρίνοντος Diehl, ἀνακρίναντος MH 30 φωναῖς Kl φωνῶν Μ H | <καὶ περὶ> Kl, 31 εὐαγγελίων Μ)

v.10.p.477

t]a <>

omnis ergo, qui est spiritalis et cum iudicio vult cuncta discutere, indubitabiliter diceifc quoniam spiritalis est sessio dei super spiritali sede, similiter etiam Christi. nihil enim in omnibus sessionibus huiusmodi dei vel Christi de corporali sessione significat sermo. ridiculum enim est propter has corporaliter sessiones appellatas aestimare sedes aliquas corpora- [*](2 I. Kor. 10, 3 f - 13 Ps. 39, — 19 Vgl. Marc. 14, 62 - 19 ff Vgl. Orig. Cat. in Eph. 1, 20ff (ed. Cramer VI, 132, 1ff): οὐχ ὡς καθεδρῶν τινων ἢ θρόνων αἰσθητῶν κειμένων ἐν οὐρανοῖς κτλ.) [*](7 δν + indubitabiliter lat. 8 ταύτην < Η a 32 <σωμτικῶς> vgl. lat.) [*](11 indubitanter B < 32 cor poraliter ρ corporales x)

v.10.p.478

liter esse aedificatas de materia nescio qua, in quibus sedeat deus vel Christus eius vel qui ad dexteram eius sessuri sunt vel ad sinistram, quibus lioc a patre paraturn est. et nescio, si sit *** corporale quod dicitur militiam caeli stare ad dei »dexteram vel sinistram« , aut iterum aestimare, quoniam qui salvantur Cjuidem et laudabiles sunt, a dextris corporalibus sunt regis nostri lesu, mali autem et perditi similiter in sinistris corporalibus.

Sed vide, ne forte quod dicitur Cliristum restitui in regno suo recipientem proprium principatum, sic intellegere debeamus, ut destructo peccato, quod regnabat in corporibus mortalibus hominum, et omni principatu malignarum virtutum et potestate destructa. hoc sit sedere Christum »in sede gloriae suae« ; quodautem deus omnia facit ad dexteram et ad sinistram, hoc est ut iam nullum mahim sit ante eum.

[*](8f Vgl. III. Regn. 22, 19 - lOf Vgl. Matth. 25, 33 — 19 Vgl. Luc. 19, 15 — 20f Vgl. Rom. 6, 12 - 25 Vgl. Matth. 19, 28 - 30. 33 Vgl.Marc. 14, 62)[*](6 δὲ H 17 ἀλλὰ +vide lat. 19 Χριστόν, *** Koe, vgl. lat. 26 αὑτοῦ υ 27 〈καὶ εὐώνυμα〉 Kl, vgl. lat. I ποιῆσαι] ποιηθῆναι Koe)[*](6 *** Kl, vgl, gr. 9 aut Kl, vgl.gr. etx 21/22 regnabat Υ* < L 23 et y* est et L 23 24 maligna- rum y* alienarvim L 27 et + si B)

v.10.p.479

> <>,

intellegat ergo, qui potest, eminentiam quidem regni in hominibus Christum recepisse et glorificatum esse ad gloriam, quam habuit »priusquam esset mundus «, priusquam peccarent qui peccaverunt, et habebat gloriam apud patrem; eorum autem, qui adpropiant in primo vel in secundo vel in tertio loco, quasi homines constituti secundum mensuram suam habentes sedere ad dexteram vel <ad> Christi in regno eius, quos restituet deus cooperans eis et parans eis ut adpropient eminentiae Christi. qui quidem praecellunt prae ceteris adpropinquantibus Christo, sunt a dextris Christi, videUcet qui tangunt eum et coniuncti sunt dextris ipsius verbi, qui autem inferiores sunt a sinistris sunt eius. dexteram autem vide si potes intellegere Christi invisibilem creaturam <nominatam> autem visibilem et corporalem. et Christus quidem omnibus regnat ; adprojaincpantium autem ei quidam dextera sortiuntur et intellegibilia, alii autem sinistra et sensibiHa. et ne forte vera mater filiorum Zebedaei (quos appellavit filios tonitrui Christus) magniloquentia ipsa, iudicans magna de filiis suis Ia-

[*](4 ff. Vgl. Joh. 17, 5 – 24f Vgl. Rom. 1, 20 – 32ff Vgl. Marc. 3, 17)[*](19 <ἄλλων—Χριστῷ> Kl nach Diehl Koe, vgl. lat. 34 ἡ] ἢ Μ Ι βροντή] magniloquentia lat. | <αὐτὴ> Diehl, vgl. lat. Diehl, vgl. gr.)[*](13 <ad2> ρ 14 Christi Diehl, vgl. gr. 19. 22 a] ad G 23 eius suiit L 25 <nominatam> 27 et] 1. sed ? Kl, vgl. gr. 29 dexteram y)

v.10.p.480

̓́- <> ̓

cobo et lohanne (nam et vere magni erant) et aestimans eos primatum habere posse super omnem naturam humanam, quasi qui potuerunt capere magniloquium eius, accedens dominum precabatur, ut confirmaret unum quidem a dextris, alterum a sinistris. salvator autem reprehendens etiam huiusmodi magniloquentem matrem lacobi et Iohannis quasi ignorantem, qui essent eminentiores et quoniam huiusmodi donum solius dei est qui super omnia est, conspirantis et cooperantis et confirmantis in huiusmodi eminentia quos viderit aptos, [et] ideo dixit: nescitis quid petatis <et:> sedere ad meam et sinistram non est meum dare vobis, sed quibus paratum est a patre meo. [*](2 γὰρ + vere lat. 8 ἄλον H 14 <μόνου> Diehl, vgl. lat. 16 οἶδεν 17 εἶπε] ideo clixit lat. 24 δὲ < 26 δοίη Koe δώη M H | ὃν ὁ υἱὸς] ἄνος Μ) [*](3 prinaa G L 6 dominum Kl, vgl. gr. deum x 10/11 magniloquentem Koe, vgl. gr. magniloquentiam X 14 donum + χάρις gr. 18f [et] . . <et:> Kl, vgl. gr. 19 ad — sinistram] autem mecum L)

v.10.p.481

arbitror autem, quod volens ostendere matri filiorum Zebedaei et ipsis, quoniam adhuc minus habebant de perfectione quam homines possunt habere non me- diocres, ideo respondit postquam dixerat: nescitis quid petatis: potestis bibere calicem quem ego bibiturus sum aut baptismum baptizari qUod ego baptizabor ? denique cum dixissent possumus, non ita respondit Christus: calicem quidem meum bibere potestis, sed ad futuram eorum perfectionem respiciens dixit: calicem quidem meum bibetis et baptisinum baptizabimini .

Adhuc autem ciuaerere oportet in loco hoc, quidest calix et

[*](13ff Zum Text vgl. Hautsch TU. 34, 2 a, 69, der mit Griesbach annimmt, daB Origenes die Worte ἢ — βαπισθῆναι bei Matthaus nicht gelesen habe, trotzdem aber in der Erklarung die ausfiihi-Hchere Form des Gedankensaus Markus behandle. Ein Versuch, mit lat. (s. auch S. 471, 21 f) im griechischen Text die Worte ἢ ὡς ὁ Μάρκος ἀνέγραψε· »δύνασθε τὸ Ποτήριον πιεῖν ὁ ἐγὼ πίνω« Ζ. 13 — 15 in Klammern zu setzen und die Fortsetzung Ζ. 16f ἢ τὸ — βαπτισθῆναι zum Matthaustext zu schlagen, scheitert an S. 485, 13ff — Marc. 10, 38. 39)[*](6 καὶ] adhuc lat. 13 - 482, 1 größ tenteils zerstort in Μ 25 δὲ Μ vgl. lat. τε Μ H)[*](8/9 mediocres] lat. hat rd τυχόντα mifiverstandenKoe 11 calicem bibere G 16 baptismum . . . quod Kl, s. S. 471, 22 baptismo . . . quo x 17 baptizor L 22 dicit L 26 hoc < GL)

v.10.p.482

<> ̓́

quidest baptismum. quasi distent enim ab invicem, sic utrumque est nominatum. multi enim utrumque dicunt ad passionem martyrii pertinere non adtendentes, quoniam nisi duos et diversos intellectus ostenderent calix et baptismum, numquam utrumquenominaretur. nos autem et istam quidem traditionem non reprobamus, alteram autem statuimus: quoniam calix quidem ipsa passio intellegitur esse dolorum. quod confirmatur non solum eo exem-

[*](21ff Vgl. Hier. in Matth. 155 C: »calicem« in scripturis divinis passionem inteUegitnus » pater, si possibile est, transeat calix iste a meu, et in psalmo : »quid retrihuam domino pro omnihus quae retribuit mihi ? calicem salutaris accipiam et nomen domini «, statimque infert, quis iste sit calix: »pretiosa in conspectu domini mors sanctorum eiusn — 28 Matth. 26, 39 vgl. Marc. 14, 36)[*](1 <ὄντα — ὠνομασμένα> Koe, vgl. lat. 4 τῆς < Μ 7 ὁ < Η α 11 1. λέγουσιν? Kl, vgl. lat. u. Eph. 5, 32 <ἀν>άγουσιν Koe 14 ἐν] ἐν)[*](1 baptismus B 10 1. ducunt ? Diehl, vgl. gr. 18 alteram x* alterum ρ 26 calix qu. ipse . . . dolorum] gr. kiirzt ?)

v.10.p.483

plo quod dicit » opater, si possibile est, transfer calicem hunc a me«, qui cum doloribus bibitur ab eo, qui suscipit certamen martyrii, donec biberit eum sustinens in temptatione martyrii universa quae inferuntur; sed etiam eo, quod in alio loco dicitur: » quid retribuam domino pro omnibus ciuae retribuit mihi 1 calicem salutaris accipiam, et nomen domini invocabo«, »vota mea domino in conspectu omnis populi «. »pretiosa in conspectu domini mors sanctorum eius«. enim dignum reddere possumus deo pro omnibus bonis, quae fecit in nobis, nisi ut calicem salutaris prompte suscipiamus et nomen domini invocemus, ut possimus magnanimiter bibere eum ; in quo bibendo vota nostra reddimus »domino in conspectu omnis populi eius«. manifeste autem in his, quoniam calix martyrium est, ex eo ciuod statim prorter bibitum caHcem addidit sic: »pretiosa in conspectu domini mors sanctorum eius«. autem omne martjTium duplex est, quorum unum vocatur »calix salutaris«, reliquum autem et hoc quidem quod quis

[*](8 Ps. 115, 3f - 12 Ps. 115, 9 - 14. 23. 27 Ps. 115, 6)[*](5 τὰ] Koe 16 Πλεῖον] dignum lat. 21 τὸ + possimus magnanimiter lat. 22 ἀποδίδοσι Η 25/26 <τὸ > Kl nach Hu, vgl. lat. 27 τὸ 1 + bibiUim lat. 29 τὸ] omne lat. 30 δύο] duplex lat.)[*](7 inferuntur + item G 8 dicitur in alio loco G 18 salutaris Diehl Kl, vgl. gr. salutarem x 19 accipiamus B L)

v.10.p.484

̓-

perfert dolores, calix est quem bibit omnis, qui sustinet omnia sibi inlata, nec <reppulitnec> evomit aliquid eorum. quod autem quis in passione remissionem accipit peccatorum, baptismum est. si enim baptismum indulgentiam peccatorum promittit, sicut accepimus de baptismate aquae et spiritus, remissionem autem accipit peccatorum et qui martyrii suscipit baptismum, sine dubio ipsum martjTium rationabiliter baptismum appellatur.

Quoniani autem remissio fit peccatorum omni martyrium suquod stinenti, manifestum est ex eo ait: »omnis qui confessus fuerit in me coram hominibus, et ego confitebor in illo coram patre meo qui est in caelis«. confitetur ergo coram patre suo salvator omnem hominem, qui confessus fuerit eum coram hominibus, etsi fuit ante confessionem aliqua habens peccata. si enim eos, qui

[*](20 Matth. 10, 32)[*](6 κοὶ μὴ] μὴ δὲ Μ | ἀποθουμένου Μ 7 ἢ Koe vgl. lat. καὶ Μ H 11 ἐπαγγέλεται Μ 16 βάπτισμα τὸ] sine dubio ipsum . . . baptistnum lat. 19 <παντὶ> Kl nach Koe, vgl. lat. u. Ζ. 26 24 δὴ Kl, vgl. lat. δὲ M H 26 τὸν] hominem lat. 29 ὁμολογήσεως Μ)[*](2 bibet G L 6 <reppulit nec> Kl, vgl. gr. | nec 3] aut B 7 aliquid eorum] lat. las αὐτῶν τι für αὐτὰς ? 22f in me . . . in illo] rae . . . illum B)

v.10.p.485

<> <> <> <>

aliqua habentes peccata confessi sunt, non confitetur et Christus coram patre suo, iam non erit verum quod dixit : »omnis qui <in> me confessus et cetera. alias autem peccatorem nescio si confitetur Christus eoram patre suo. confessio enim fihi gloriantis est in conspectu paterno super eo, quem confitetur quasi dignum Christi confessione ad patrem. [*](4 Matth. 10, 32 - 16 Luc. 3, 3 - 19 Vgl. Matth. 3, 13 - 28 Rom. 6, 10) [*](1 ἁμαρτ όντας ömoloy> Diehl Kl, vgL lat. 9 (viovy <υἱοιῦ> Koe, vgl. lat. 12 <Χριστοῦ> vgl. lat. 22 ἡμεῖς + καὶ H 28/29 <ἀπέθανεν> Kl 32 δόξει δόξοι Μ H) [*](2. 7 1. confite<bi>tur? Kl, vgl. 5 <in> Diehl Kl, vgl. gr. 6 autem . . . nescio] lat. las οὐκ οἶδα δ’ Diehl 11 digno L)

v.10.p.486

secundum haec videntur et calicem cem bibisse et baptismo baptizati esse filii Zebedaei, quoniam Herodes quidem interfecit »Iacobum fratrem lohannis gladio«, imperator autem Romanorum (sicut docet traditio) condemnavit Iohannem dantem testimonium verbo dei in insulam Patmon, sicut ipse de suo martyrio docet, non dicens quis eum condemnavit, sed ubi fuit condemnatus. dicit autem in Revelatione sua hoc modo : »Iohannes, frater vester et socius in tribulatione et in regno et in patientia lesu, fui in insula, quae vocatur Patmos, propter verbum dei et propter testimonium lesu Chrisit. et fui in spiritu in die dominico, et audivi post me vocem magnam quasi tiba,« et cetera. et ex hoc intellegitur, quoniam revelationem hanc in insula constitutus vidit.

Adhuc autem addimus iuxta ea quae diximus: [*](1 — 10 Vgl. II 25, 7 — 10 — 1 ff Vgl. Hier. in Matth. 155 E: quaeritur quomodo calicem martyrii filii Zebedaei, lacobus videlicet et lohannes, biberint etc. — 5 Vgl. Act. 12, 2 – 5 ff Vgl. HarnackTU. 42, 4, 24 A. 2 - 16 Apoc. 1, 9f) [*](1 <κατὰ — τὸ> Koe, vgl. lat. 2 καὶ 2 < Μ 2 5/6 <ἀδελφὸν> Kl, vgl. lat. u. II 15 ἀποκαλύψει τι stta lat. 25/26 ἀποκάλυψιν + hanc . . . constitutus lat. 27 τεθαρρηκέναι H) [*](3 esse y* < L 8 verbo y* verbi L 14 fuit] fuerat G fuerit B 22/23 dominica B)

v.10.p.487

> <>

sicut est aliqua esca Christi, de qua dicit : »mea est esca ut faciam voluntatem eius qui me misit et perficiam opus ipsius«, sic aestimationem escae illius est etiam potus. quod temeritatis quidem est ab esca dirimere et rebus ipsis ostendere, tamen qui potest intellegat ne forte quod est in actu esca sit, quod autem in consideratione potus. manducare est enim Christi: facere voluntatem eius qui misit eum et perficere opus eius, bibere autem: sapepe secundum voluntatem eius qui misit eumet perficere notitiam eius. secundum hanc differentiam intellegitur et quod ait : »caro mea vera est esca, et sanguis meus verus est potus« . esca enim vera est animarum actus, verus autem potus est agnitio veritatis. ideo et primum dat »panem benedicens « et frangens» discipulis quoniam in primo loco est actus; et post hoc »accipiens calicem et gratias agens dixit: bibite ex hoc

[*](2. 12f Joh. 4, 34 — 19 ff Joli. 6, 55 — 26 ff Matth. 26, 26. 27)[*](2ff περὶ ποτηρίου καὶ βαπτίσματος H i. m. o ἐστι + etiam lat. 11f τὸ ἐσθίειν τὸν Χριστὸν Kl, vgl. lat τὸν ἐσθίοντα ἐστιν MH 15 αὐτὸν — νοεῖν> vgl.lat.u.Hu 19 <καὶ> Koe, vgl. 20 ff ἀληθῶς] vera o. verus lat. 23 βρῶσις + animarum lat. θεωρία + veritatis lat. 30 ποτήριον + et lat.)[*](5 escae Kl esca y* < L 10 sit <L L 11 ff lat. las καὶ yuo τὸ τοῦ Χριστοῦ ἐστιν ἐν τῷ ποιεῖν . . ., τὸ δὲ πίνειν ἐν rqj σωφρονεῖν κατὰ τὸ θέλημα κτλ. Koe 23 animarum vera est L 31 <dedit eis > dixit Koe, vgL gr.)

v.10.p.488

»<>

«, quoniam convenit primum quae sunt actus inplere et opus bonum delectare et sic <per opera et> ad scientiam rerum et secundum prophetam sic dicit<ur>: : »seminate vobis iustitiam et vindemiate fructum vitae«, ut primum bona opera post hoc autem quoddicit : »inluminate vobis lumen scientiae«, quasi per viam enim quandam postquam emendaverit quis mores suos proficiscatur ad scientiam et inkiminetur.

Et in Psahno vicesimo secundo dictum est primum: »praeparasti in conspectu meo mensam adversus eos qui tribulant me, inpinguasti in oleo caput meum «, et post hoc et: xpoculum tuum inebrians quam praeclarum est «. non autem reprehendat nos qui legit haec verba, quoniam oportuit interpretari quodammodo quae de sessionibus dicta sunt dei vel Christi. respondemus enim, quoniam placare tantummodo de scripturis propositum fuit de ses- [*](6. 10 Hos. 10, 12 - 20 Ps. 22, – 24 Ps. 22, 5) [*](1 δεῖ + primum lat. 9 1. mit Koe τοῦτο <ὅ>, vgl. lat. ? 11 <ὡς> Kl, vgl. lat. 19 εἰκοστῷ + δὲ Μ 25 με < lat. 32 καθίσεως (wie S. 477, 25; 489,4 vom Begriff) sessionibus lat. (wie 474, 7; 488, 29 von den Schriftstellen) Elt) [*](3 delectare ? Kl | <per opera et> Kl nach DieM, vgl. qui L | dicit<ur> Kl, vgl. 8 opera < G 91. [quod] ? Kl, vgl. 11 enim < B L 26 reprehendat ? Koe 32 propositus y | fui B)

v.10.p.489

sionibus et legentem avertere ab humili illa traditione. alterius autem temporis est principalem expositionem facere de sedere dei <aut Christi> et stare et ambulare, quod nonexigit expositiopraesens.

et audientes clecem contristati sunt ule duobus fratribus, quoniam rogaverunt ceteris se praeponi. et vide, quoniam et ludas erat inter indignantes. et si inter indignantes ceteros erat, ne forte necdum inmiserat diabo- lus »in cor« eius, »ut traderetc dominum, sed in ipso proposito quo et ceteri apostoli erat.

[*](14f Vgl. Marc. 10, 41 - 22ff Vgl. Joh. 13, 2 –32 Vgl. I. Thn. 3, 7)[*](2 γὰρ] δὲ Koe, vgl. lat. 6 ἀπαιτεῖ υ, vgl. lat. ἀπῄτει Μ H 20 κοὶ — Μᾶρχος] ~ Ηu nach Ζ. 17 λοιπῶν)[*](5 <aut Christi> Christi) Diehl Kl Koe, vgl. gr. 16/17 se praeponi y* praeponi L 21 ceteros <novem> ? Kl, vgl. gr. 25 erat Kl erant x)

v.10.p.490

<> 20, – 28). ́

lesus autem convocans eos dixit: scitis quia priticijjes gentium dominantur eorum, et qui maiores sunt potestatem exercent in eis. ita erit inter vos; sed quicumque voluerit inter vos maior esse, erit vester minister, et quicumque voluerit inter vos primus esse. erit vester servus.

[*](1ffZumText vgl. Hautsch TU 34, 2 a, 69 f; doch vgl. lat. - 14 Vgl. Marc. 10, 45 - 19 Matth. 20, 17 - 22 Matth. 21, 3 - 25 Marc. 10, 32 - 26 Marc. 11, 3 - 33 Luc. 22, 24)[*](5. <τὰ> ρ 27 αὐτὸν <M)[*](21 κοὶ] Hu)

v.10.p.491

quoniam duo fratres super ceteros apostolos sibi gloriam percipere voluerint indignantibus ceteris, inde occasionem accipiens lesus regulam iustitiae fidelibus ponit, ciuomodo quis apud deum potest obtinere primatum.

[*](2 Luc. 22, 25f – 15ff Vgl. Marc. 10, 35ff; Matth. 20, 20ff)[*](1 <ἄν εἴ> Koe, vgl. N T cod. D 7 ἶνα Μ)[*](31 lesus] dns y)

v.10.p.492

principes gentium non contenti regere tantum suos subiectos violenter eis dominari nituntur. inter vos autem qui estis mei <noti> non erunt haec, ne forte qui videntur habere aliquem in ecclesia principatum dominentur fratribus propriis vel potestatem in eos exerceant. quoniam sicut omnia carnalia in necessitate sunt posita non in votate spiritaha autem in voluntate non in necessitate, sic et qui principes sunt spiritales, principatus eorum in dilectione subiectorum debet esse positus, non in timore corporali. sed et qui voluerit apud patrem meum maior esse conparatione fratrum suorum ceterorum, efficiatur minister eorum, quibus

[*](3 Vgl. Mare. 10, 42)[*](18 ἐξουσίαν + aliquem lat. 19 νενομισμένοι Hu, vgl. lat. νενομισμέ- νων Μ H)[*](14 <noti> Diehl, vgl. gr. 27 qui < B 28 sunt < L)

v.10.p.493

vult esse maior. et qui principatum desiderat ecclesiae, debet fieri omnium servus in humilitate servili, ut obsequatur omnibus in his quae pertinent ad salutem.

Et haec docet nos sermo divinus. nos autem sive non intellegentes voluntatem dei positam in scripturis sive contemnentes talem conmendationem Christi tales sumus, ut etiam malorum principum mundi excedere superbiam videamur, et non solum quaerimus sicut reges acies praecedentes et terribiles nos et accessu difficiles maxime pauperibus exhibemus, et tales sumus ad eos, qui nos

[*](9ff. 16 ff Vgl. Luc. 22, 25ff — 28 ff Vgl. zu dieser Schildemng von Bischofen Harnack TU. 42, 4, 137 f)[*](14 κολακίας H 15 <δ᾿ > Kl 25 f τῆς — Ἰησοῦ = lat. dei — scripturis ?)[*](30 non solum] falsch verstandenes μονονουχὶ Koe)

v.10.p.494

< > <> »́

interpellant vel propter aliquid deprecantur, sicut nec tyranni et crudeliores principibus mundialibus ad subiectos. et est videre in quibusdam ecclesiis, praecipue civitatum maximarum, principes populi Christiani nullam adfabilitatem habentes vel habere ad se permittentes. et apostolus quidem etiam dominis dat mandatum de servis dicens: »domin, quod iustum est et aequum servis praestate, scientes quia et vos habetis dominum in caelis«, docet autem et remittere minas. episcopi autem quidam crudeliter comminantur, aliquando quidem occasione peccati, alicjuando auem contemnentes pauperum cuam,

[*](14 Kol. 4, 1 - 25 Gal. 2, 9f)[*](2 κοὶ] ἢ Koe 4 ἱκέτας = subiec- tos oder las lat. οἰκέτας ? 9 <ἔχοντας — ἔχειν> Kl Koe, vgl. lat. 12 * * * Koe, der vermutet <ἀπειπόντας> ἰέναι Πρὸς κτλ. 13 ἀπόστολος + et iam lat. 20 <ἐπισκόπους> Kl, vgl. lat. 21 ὁμῶς H 30 μήτε . . . μήτε Koe μηδὲ . . . μηδὲ Μ H)[*](1 vel] 1. et ? Kl, vgl. gr. 3 principibus] lat. verstand wohl τῶν ἀρχόντων = ἢ οἱ ἄρχοντες (Diehl), sonst 1. <e> principibus Kl 16 quia] quoniam L 16/17 dominum] dm G L)

v.10.p.495

cum sit scriptuin : »quantum magnus es tantum humilia te, et invenies gratiam coram domino«, item in Proverbiis: » ante contritionem extollitur cor viri, et ante gloriam humiliatur«.

Frincipes ergo gentium dominentur eorum, ijrincipes autem ecclesiarum serviant subditis. sed et maiores gentium potestatem exerceant, fidelium autem audiant eum qui dicit : »discite ex me

[*](5 Sir. 3, 18 - 10 Prov. 18, 12 - 14 Luc. 10, 29 - 16 Luc. 10, 27. Vgl. Matth. 22, 39; Maic. 12, 31 - 18 Luc. 10, 29 - 20 I. Thess. 2, 7 - 24 II. Kor. 11, 7)[*](5 ὅσον H 13 <μέγα> Koe o quanto B L 6 tanto B 29 ἐκκλησίας <οἱ ἄρχοντες> Koe, vgl. 31 autem audiant y* ~ L 32 ex] lat. 32 του] eum qui dicit lat. a L)

v.10.p.496

quia mitis sum et humilis cordec non ista dicimus ut inclinemus ecclesiasticum principatum; est enim interdum quando (secundum vocem apostolicam) »peccantes coram omnibus arguant, ut et ceteri timorem habeant«, est aliquando, ut utens potestate sua tradat peccantem »satanae in interitum carnis, ut spiritus salvetur in die domini Iesu«. tamen raro hoc fieri debet; corripiendi enim sunt inquieti, consolandi autem »pusillanimes«, sustinendi infirmi, et »ad omnes« magnanimitas est habenda, nuUi »malum pro malo« reddendum, ut non aestimetur inimicus qui peccat, sed corripiatur ut frater. haec autem diximus voientes ostendere

[*](1 Matth. 11, 29 — 8 Vgl. Luc. 22, 25 - 11 I. Petr. 5, 6 - 12 f Vgl. I. Kor. 16, lof ? - 15 I. Tim. 5, 20 - 18 I. Kor. 5, 5 – 22 – 27 VgL I. Thess. 5, 14f - 31 II. Thess. 3, 15)[*](4 ὑμῶν υ ἡμῶν Μ H 19 τινα] peccantetn lat. 31 ἡγεῖσθαι H)[*](9 ff lat. verkürzt u. umschreibt Elt 16 arguantur B 20 interitu y 21 domini + nostri L)

v.10.p.497

quod ecclesiarum principes principum mundialium imitatores esse non debent, sed imitari debent Christum accessibilem et mulieribus loquentem et pueris manus inponentem et discipulis suis pedes lavantem atque tergentem, exemplum eis dantem, ut et ipsi similiter faciant fratribus suis. forsitan autem et, quoniam dominus constitutus serviebat pro salute hominum generi nostro, propterea dicitur »formam servi« suscepisse et humiliasse se <»oboediens factus) usque ad mortem, propter quod et deus eum superexaltanit«. qui vult ergo exaltari, simiha faciat, ut exaltetur per ea.

Sicut et filius hominis non [*](12 ff Vgl. Joh. 13, 5 – 17 Joh. 13, 13f – 23 ff Vgl. Hier. in Matth. 157 B: quando »formam servi acxepiU etc. — 26ff Vgl. Phil. 2, 8f — 33 ff Vgl. Hier. ia Matth. 157 B: nota, quod crebro diximus, eum, qui ministret, filium appel- lari hominis) [*](11 τὸ] τὸν H 13 κεκαθαρκέναι] lavantem atqvs tergentem lat.) [*](22 suis < G 27 <oboediens factus) Kl, vgl. gr. 29 deus Kl, vgl. gr., dominus x 33 et < L)

v.10.p.498

<> ͂ ̣ ̓́́ < > <>

venit ministrari , sed ministrare; nam etsi angeli ministraverunt ei, quando »accesserunt et ministrabant ei«, etsi Martha ministravit ei, tamen non ideo venit ut ministretur, sed ut ministret ; et tantum crevit ministrans, ut animam suam daret redemptionem pro multis qui crediderunt in eum. cui dedit animam suam redemptionem pro multis ? nec enim convenit dicere: deo. ne forte ergo maligno ? ille enini dominabatur in nobis, donec daretur ei pro nobis redempfio anima lesu, de- cepto videlicet et aestimanti quasi possit dominari eius, et non videnti quia non poterit sustinere in tenendo eam tormenta. propter quod et »mors« putans se dominari eius, dominata non est, quoniam erat solus inter omnes »mor-

[*](3 Matth. 4, 11 - 5 Vgl. Joh. 12, 2 – 12ff Vgl. Hier. in Matth. 157 B: et tioti dixit mnimani sumn redemptionem darea pro omnihus, sed npro multis«, id est pro his, qui credere voluerint — 28f Vgl. Rom. 6, 9 — 30 Vgl. Ps. 87, 6)[*](1 <οὐκ — ἐπεὶ> Kl, vgl. lat. 11 ὁδεύσῃ] crevit lat. 21 δὴ = convenit dicere lat. 24 <δηλονότι καὶ φαντασθέντι> Diehl Koe, vgl. lat. 30 <μόνου> Kl, vgl. lat. | ἐν + omnibus lat.)[*](21 ne < R G 23 pro x* < ρ 26 posset B 27 quia] quoniam B 31 omnes v* < L)

v.10.p.499

tuos liber« et fortior onmi mortis, et usque adeo fortior, ut et omnes sequi se volentes qui tenebantur a niorte liberaret a morte, nihil valente in eis postmodum morte. omnis enim qui sequitur lesum, inconprehensibilis est a morte. data autem anima eius in redemptionem pro multis non mansit apud eum, cui fuerat data. propter hoc dicit propheta quoniam »non derelinques animam meam in infernum «.

[*](13 I. Petr. 1, 18f - 18 I. Kor. 7, 23 - 25 Luc. 23, 46 - 34 Ps. 15, 10)[*](4/5 ἐλευθεροῦν Kl, vgl. lat. ἀκολουθεῖν Μ H 7 <ὤν> Diehl 20 < Μ 33 ἐν πεντεκαιδεκάτῳ propheta lat.)[*](5 a morte] lat. las: ὑπὸ τοῦ θανάτου <ἀπὸ τοῦ θανάτου> 35 inferno B)

v.10.p.500

[*](4f. 11 ff Vgl. Kol. 1, 15f – 35 f Vgl. Kol. 1, 15)[*](5 τῆς < H 7 αὑτοῦ 10 πυθώμεθα Elt πυθόμεθα MH)

v.10.p.501

Et egredientibus eis ab Hiericho secutae sunt eum turbae multae.

Quae sunt secunduni historiam huius loei, in aperto consistunt.

[*](3 I. Kor. 6, 17)[*](3 ὅπερ H 9 <τὰ> υ 11 vorher περὶ τῶν δύο τυφλῶν H 1 μὲν < Μ 13 1. κοὶ <ἔστω> ? Kl 21 υἱὸς H 22/23 κεκραγότας Kl Koe, vgl. S. 502, 8 κεκραγότες Μ H 28 καὶ 1 <Μ)[*](5 Et] XIIII secundum mathm. In illo tempore L | eis] illis L)

v.10.p.502

[*](18 Jes. 6, 9 ? - 20 Vgl. Rom. 12, 6 - 23 f Vgl. Hebr. 6, 1 ; II. Tim. 2, 18. 19? - 25 Ps. 115, 1 - 31 ff Vgl. Joh. 8, 31 f)[*](13 <καὶ> Koe 14 ἰατρικὴν 16 ηὐχαρίστως Μ 23 κατὰ Μ w. e. scli. μετὰ H 24 <τὰ> περὶ Koe 29 ribv H 30 μένον H 32 ἐμμένον H)

v.10.p.503

Quae autein spiritaliter nobis videntur. dicamus. et primum consideremus, quid est quod dicit: egredientibus discipulis lesu cum ipso lesu ab Hiericho secutae sunt (um turbae multae. vide ergo, si memoB eorum quae a nobis sunt dicta apud Lucam in parabola de liomine descendente »ab Hierusalem in Hierichoc et incidente »in latrones«, potes dicere: ne forte et hic Hiericho intellegitur mundus iste terrenus ; qui ergo »ab Hierusalem in Hiericho« descendit. fuit Adam (id est homo), qui incidit »in latrones«. propter quem lesus cum discipulis suis descendit in eam et egressus est mercatus multos in ea fide- [*](6f Vgl. II. Kor. 4, 3 - 13 ff Vgl. Orig. hora. XXXIV m Luc. (IX, 201, 17 ff) — 16 Luc. 10, 30 — 27 Die Bemerkung iiber die nvolkreiche »volkreiche erscheint als exegetischer Schluß, anders Harnack TU. 42, 4, 84 A. 2) [*](2 οὐ] 1. 1. οὐ<δὲν> ? Kl 24 ᾿Αδὰμ] fuit Adarn . . . qui lat. 29 ἐκπορευέσθω Hu, vgl. lat. ἐμπορευέσθω Μ H 30 δὴ Koe δὲ Μ H 31 τὸ τοὺς] I. πολλοὺς <ἐν αὐτῇ πιστοὺς> Koe) [*](9 dicamus + Oraelia Origenis de eadera lectione L 19 intelhgatur B 28/29 descendit in eam cum discipulis suis L)

v.10.p.504

les et volentes eum sequi. nec enim sciunt, qui sunt in Hiericho, exire de sapientia mundiali, nisi viderint non solum lesum exeuntem de Hiericho, sed etiam discipulos eius. haec ergo videntes secutae sunt eum turbae multae. et est videre eos, qui secundum verbum vivere volunt et mundum et mumdialia universa contemnere cupientes, pientes, Christum sequentes et discipulos eius, ut post eum incedentes et eo duce utentes ascendant in Hierusalem illam caelestem.

Et ecce duo caeci sedebant secus viam, et audientes quod lesus transit, exclamaverunt dicentes: miserere nobis, domine, fili David.

[*](20 Vgl. Gal. 4, 26 ? - 21 Matth. 21, 1)[*](1 l. ὁδηγῶν ? Kl ὁδηγοῦντι <αὐτῷ> Koe 11 <ὄλων> Koe, vgl. 20 * * * Kl, vgl. lat. 1 οὖν] 1. γοῦν ? Kl 24 δύο] τοὺς H 33 υἱὲ M a υἱὸς M c H)[*](7 eum] eos y 29/30 secus viam sedebant L)

v.10.p.505

́ <>, ́ | <>

duos caecos possumus dicere Iudam et Israel, qui ante Christi adventum caeci fuerunt, tamen secus viam sedentes legis et prophetarum commorabantur. et caeci quidem erant quia non videbant ante adventum Christi ad animam suam verbum verum, quod erat in lege et prophetis. clamabant autem : miserere nobis, domine, fili David propter quod sentiebant esse se caecos, non inteUegentes voluntatem scripturarum et volentes respicere et videre gloriam quae erat in eis. quasi adhuc caeci et nihil magnum de lesu aestimantes, sed secundum carnem de eo tantum intellegentes, clamabant ad eum, qui factus est »ex semine David secundum carnemc, quia nihil amplius intellegebant quam filium esse. David, et omnis quae videbatur eorum propter deum eloquentia, nihil amplius sciebat de Christo, nisi quia filius erat David. duos autem caecos diximus populos duos in duo regna divisos

[*](5f Vgl. Hier. in Matth. 158 A: secus viam, quia videhantiir quidem legis habere notitiam etc. - 21 Vgl. Rom. 1, 3 – 32 ff Vgl. III. Regn. 12)[*](3f Ἰούδας οἱ Kl, vgl. Vgl. lat., 30 u. S. 511, 10 Ἱουδαῖοι Μ Η 14 <τυφλῶν> Kl, vgl. lat. 23/24 συνίεσαν, vtdvintellegebant quamlat. 32 <δύο> d. h. <β΄> Kl, vgl. lat.)[*](6/7 legis] lat. las τὴν st. τῷ’ vgl. S. 508, 20; 511, 16 ff | probhetarum <causa> Koe 29 caecos autem L c | 1. dicimus Elt 29 ff lat. Kürzt)

v.10.p.506

tempore Roboam, et vide prophetas quomodo nunc Israel, nunc ludae prophetaverunt, aliquando autem siniul ambobus. hi ergo populi, quoniam signo quodam prophetico audierant transire lesum, clamaverunt. puto enim, quod audierunt ab eis qui adventum Christi prophetaverunt, et quoniam transit (veniens quidem in eam egrediens autem ex ea), et timentes ne forte pertranseat eos, nequaquam misericordiam faciens super eos, clamabant: miserere nobis, domine, fili David. lesus autem non pertransit, [*](12ff Hebr. 8, 8f (Jer. 38, 31f) — 17ff Vgl. Hier. in Matth. 158 B: hi quia per se videre non\ poterant, audierunt praeconia salvatoris et confessi sunt filium David) [*](12 <Ἰσραὴλ — οἶκον> Hu, vgl. Hebr. 8, 8 22 f φησὶν — ἀκούσαντες < H 24 φησιν ὅτι] Kl, vgl. lat. 28 <ἐν> Diehl, vgl. lat.)

v.10.p.507

sed stat, ut stante eo non transfluat beneficium, sed quasi de fonte stante defiuens misericordia deveniat usque ad eos. turha autem, id est praecedens eorum qui crediderant, etiam increpabat eis clamantibus : fili David, miserere nostri, ut tacerent et non appellarent eum contemptibili nomine, sed potius dicerent : fili dei, miserere nostri.

Stans ergo lesus clamoribus eorum retentus et precibus vocat eos ad se, principium beneficii eis ostendens <, quando vocavit eosy ; nec enim in vacuum vocavit eos. utinam et nobis clamantibus et dicentibus: yniserere nobis, domine, vocet nos incipientes a filio David, stans autem vocet nos quasi intendens deprecationibus nostris. dixit autem eis : quid vultis ut faciam vobis ? quod aestimo esse tale: quid vultis ostendite, manifestate, ut omnes qui egrediuntur de Hiericho et sequuntur me audiant et videant factum. illi autem responderunt : ut aperi-

[*](14 ff Vgl. S. 512, Iff (gegen Griesbach und Hautsch TU. 34, 2 a 70))[*](4 παρέρχεται M a w. e. sch. 5 ἑστώσης <καταρρέουσα> Koe, vgl. lat. 15 πληγεὶς] 1. ληφθεὶς ? Diehl, vgl. lat. 18 ποιούμενος] ostendens lat.)[*](3 profluens L 8/9 increpabant G 17 eis] eius B < L | <quando — eos> Kl, vgl. gr. 31 manifeste GL)

v.10.p.508

aXK <> <> ̓

antur oculi nostri. ingenui quidem (eo, quod erant de Israel et luda) caeci autem (ignorantia et intellegentes propriam caecitatem) et audientes eos qui praedicaverunt de lesu, dicunt se velle tit aperiantur oculi eorum. et praecipue hoc dicunt qui legentes divinas scripturas intellegunt caecitatem suam ad sensum scripturarum. hi enim dicunt : miserere nobis et quia volumus ut aperiantur oculi nostri. et utinam et nos inteUegentes, in quibus caeci sumus et non videmus, sedentes iuxta ipsam scripturarum viam et audientes quoniam lesus transit, precibus nostris faciamus eum stare dicentes: volumus ut aperiantur oculi nostri. quod si dixerimus ex adfectu desiderante videre quae donat, tangens oculos animarum nostrarum aperiet quasi verbum et virtus et sapientia et omnia, quae de eo dicuntur, constitutus. [*](6 ἀγνοίας Kl, vgl. lat. κακίας Μ H 7 αὐτοῖς Μ 8 λεγομένων Μ 9 <κεκρά> γασι Koe, vgl. S. 507, 24 φασὶ MH 21 <καὶ> Koe, vgl. lat. 24 εἴποιμεν ρ εἴπαιμεν Μ H 28 βλέπειν] ? Diehl, vgl. lat.) [*](1 ingenue GL 31 st. αὐτῆς gr. Ζ. 7 las lat. ἑαυτῶν τῆς τυφλότητος Koe 16 et < y 19 ipsam] istam B)

v.10.p.509

et sic eo tangente recedet a sensibus nostris tenebra ignorantiae, ut statim non solum videamus, sed etiam sequamur eum, qui dedit nobis posse videre propter nihil aliud, nisi ut eum <semper> sequamur illius ducatu transeamus ad deum et videamus oculis nostris per eum apertis deum.

Quoniam autem Marcus et Lucas secundum quosdam quidem ipsam exponunt historiam, secundum aliquos autem alteram similem, dignum est et quae ab eis dicuntur videre. et primum videamus de Marco ita scribente: »et venit in Hiericho. et exeunte eo inde et discipuhs eius et turba multa«.

[*](13f Vgl. Matth. 5, 8 - 36 Marc. 10, 46)[*](1 καὶ + sic lat.)[*](8 <semper> Kl, vgl, gr.)

v.10.p.510

qui ergo corporaliter intellegunt, propter diversitatem verborum dicent alia vice duos istos caecos Christum sanasse, alia autem vice unum illum quem Marcus exponit, tertia vero quod scribit Lucas.

[*](2 Marc. 10, 52)[*](12 ἕνα] μόρκον Μ | βαρτιμαίου Μ 20/21 τερθεραπεῦθαι Μ H 21 κα Kl ἢ Μ H | τις < ρ 25 ἐπιστατήσοντι <τούτοις> Koe 1 ἐκ τῆς M c H? M a 30 <αὐτῆς> Elt | ὁμοίας Hu ὁμοίως M H)[*](6 — 511, 7 dicent Kl, v-gl. gr. dicunt . . defendent defendunt x)

v.10.p.511

qui autem spiritaliter intellegunt, unani eandemque rem diversis modis evangelistas exposuisse defendent. (luo enim caeci sunt (sicut diximus) ludas et Israel, unus autem est mixtus ex utroque populus universus * * *. »turb« ergo »multa« ex gentibus exeunte cum lesu et discipulis eius de mundo, Iudaicae quaedam reliquiae »iuxta viam« sedentes, id est iuxta proheticas scripturas, et mendicantes intellectum necessarium animarum suarum, sicut Marcus exponit fortiter clamabant, filium appellantes David. et cum videris eos, qui ex ludaeis credidenmt in lesum, aliquando quidem ex Maria et loseph esse eum putantes aliquando autem de sola Maria et spiritu sancto, videbis quomodo

[*](1 Vgl. Luc. 18, 35 ff — 12 ff Vgl. Marc. 10, 46 f - 25 ff Vgl. Harnack TU. 42, 4, 78)[*](1 <ὅτι> οὕτω KI Koe 11 ὅλος KI ὅλων Μ H <μεμειγμένος ἐστὶν ἐξ> ὅλων Koe, vgl. lat. 17 <τουτέστι — γραφὰσ> Kl Koe, vgl. lat. 22 ἄρχεται Kl ἔρχεται Μ H)[*](12 * * * Diehl KI Koe, vgl. gr. 17 et <indigntes et> Diehl, vgl. gr.)

v.10.p.512

ille caecus clamat : »fili David, miserere mei. quem increpant »multi«; <increpant emm multi> de Hiericho egressi ex gentibus sunt, populum videlicet qui videtur credere ex ludaeis,

[*](1 Marc. 10, 47 – 2 f. 13ff. 29 Vgl. Marc. 10, 46 - 31 Vgl. Marc. 10, 46 - 32 Marc. 10, 47 – 33f Vgl. Marc. 10, 48)[*](10 διαμαρτήσει Μ)[*](3 <increpan — multi> Kl, vgl. 5 populura <mendicantem> vgl. gr.)

v.10.p.513

ut taceant qui pauperes sunt in ficle Christi et putant eum ex semine viri et mulieris esse, trahentem genus ex David. sed multis increpantibus »<multo> magis« clamabat, credens quidem in lesum secundum hominem autem credens, et clamans dicit: »fili David, miserere meii«. lesus autem stans, iam non (sicut in Matthaeo) ipse eum vocat, sed iubet eum vocari. post haec iquit: »ille autem abiciens vestimentum suum, exihens venit ad Iesum«.

[*](1ff Vgl. c. Cels. II, 1 (I, 126, 17ff) — 1. 7. 11 Vgl. Marc. 10, 48 - 14 Marc. 10, 48 - 17f Vgl. Matth. 20, 32 - 20 ff Marc. 10, 49 - 23 Marc. 10, 50 — 31 Vgl. Matth. 5, 18)[*](1 σιωπήσι H 2 εἰς < Μ 5/6 οὐτῶ Μ 9 κατάγοντα Kl, vgl. lat. κατάγοντος Μ H 13 ἀνθρωπινώτερον Μ 26 ἀνέγραψαι Μ)[*](8ff lat. hat falsch verstanden 11 <multo> Diehl, vgl. gr.)

v.10.p.514

ne forte vestimentum caeci et mendicantis velamentum intelle- gatur caecitatis et mendicitatis, quo fuerat circumdatus ; quod abiciens venit ad lesum et digniosiori voce confessus est dicens : »Rabboni« ; digniosiusenim est dicere »Rabboni«, vel sicut in aliis dicit »Domin« quam: »fili «. unde et dominus propter illud quidem, quod dixit: »fili David, miserere «, non praestitit sanitatem nec quando sedebat veste caecitatis et mendicitatis velatus nec quando sedebat secus viam mendicans; propter hoc autem, [*](5 Vgl. Marc. 10, 46 — 10 Marc. 10, 49 - 13 Marc. 10, 50 - 18 Marc. 10, 51 - 19 Marc. 10, 48 – 21ff Vgl. Marc. 10, 48; 51 - 26 Marc. 10, 48 - 31ff Marc. 10, 51-52) [*](1 ἐπιτυγχάνειν <τοῦ νοῦ τὸν> 6 *** Kl Koe, vgl. lat. 7 καὶ περιβόλια < H | οἷς περιβέβλητο βέβλητο Μ 19 εἴπῃ Elt εἶπε MH 24 ἐλέους υ ἐλέου Μ H 28 <τυφλότητος—τῆς> Koe, vgl. lat. und Ζ. 7) [*](19 f lat. las εἶπε <Ῥαββουνὶ> μείζονι φωνῇ <ὁμολογῶν> τῆς 19 digniori B 20 dignius B)

v.10.p.515

quod dixit : xRabboni, ut videamc, dixit ei: »vade, fides tua te salvum fecit«.

Nunc videamus secundum Lucam, quae communiter dixit praetereuntes, propria autem eius tangentes. et primum vide, quod Marcus et Matthaeus egrediente lesu de Hiericho ponunt, Lucas autem ita: »et factum est cum adpropinquaret Hiericho«. <ergo secundumLucam intrans in Hiericho > et factus in proximo caecum inluminavit. et dicet ahquis secundum mysterium spiritale, quoniam prius est quod ait Lucas, secundum autem quod Marcus,

[*](5 Vgl, Marc. 10, 51 — 7f Vgl. Marc. 10, 52 - 12 Luc. 18, 35 – 15 Luc. 18, 43 – 23f Vgl. Matth. 20, 29: Marc. 10, 46 - 29 Luc. 18, 35)[*](13 καὶ] nur hier, wenn auch nicht unlukanisch)[*](31 — Hiericho) Kl, vgl. gr.)

v.10.p.516

<> ̓ » <>

tertium vero quod dixitMatthaeus. primum enim oportet adpropinquare Hiericho, ita intrare in eam, postea autem exire de ea. Lucas ergo scribit: »et factum est cum adpropiaret Hiericho«, Marcus ita : »et venit in Hiericho et exeunte eo inde«. Matthaeus neque adpropiasse Hiericho scribit nec quia venit in Hiericho, sed tantum exeuntibus eis ab Hiericho. potest ergo secundum Lucam quidem adpropians Hiericho fecisse hoc, secundum Marcum autem veniens in Hiericho, secundum Matthaeum autem exiens ab Hiericho.

[*](6 Luc. 18, 35-7 Marc. 10, 46 - 10 15 Vgl. Lue. 18, 35 - 11. 17 Vgl. Marc. 10, 46 - 21 Luc. 18, 36 - 25, 34 Marc. 10, 47)[*](3/4 <μετὰ ravra δὲ<> Kl, vgl, lat. 17. 18 τὸν < H 23 δήπω M 25/26 32. 34 ναζαρινός H 33 <τυφλὸς> Koe 35 ἅτι Μ)[*](5 scribit + ita B 10 in < B L)

v.10.p.517

Post haec considera, quoniam clamanti caeco atque dicenti : »miserere mei, fili David «,» qui praecedebant, increpabant eum ut taceret«. tanquam si dicat: qui primi crediderant, increpabant ei clamanti: fili Danid«, ut taceret et non appellaret eum contemptibili nomine, sed potius diceret: »fili dei, miserere mei«. ille autem <»multo> magis clamabat: fili David, miserere mei«. et »stans lesus iussit eum adduci ad se«. et vide nisi (sicut diximus) inferior est caecus iste. nam nec lesus eum vocavit nec dixit eum voeari, sed quasi non capientem haec »iussit eum« quasi non potentem a semetipso venire »adduci ad se. et cum adpropiasset ei, interoga vit eum: quid vis ut faciam tibi ? « et non prius interrogavit eum aut interrogatus adpropiavit ei, sed quoniam adpropiavit, ideo interrogatus dixit: »ut videam, domine«. [*](1ff Liic. 18, 36f - 6 Luc. 18, 38 – 7 Luc. 18, 39 - 10 Vgl. Luc. 18, 38 — 14 Luc. 18, 39 - 15 Luc. 18, 40 - 22 Vgl. Luc. 18, 40 – 22ff Luc. 18, 40 — 25 Luc. 18, 40f - 30 Luc. 18, 41 - 31 Luc, 18, 42) [*](3 ναζορινός H 6 τυφλῷ <καὶ> Kl, vgL lat. 10 λέγοντι υἱὲ] υἱῶ Μ 22 <ὡς> Koe, vgl. lat. 26 θέλεις + ἵνα Μ 27 ἐπερώτησεν Η 29 ἀλλ’ KJ, vgl. lat. καὶ MH) [*](8 eum < y 15 <multo> Diehl, vgl. gr. 26 aut] lat. hat ἢ falsch verstanden Koe)

v.10.p.518

item hoc amplius habet Lucas, quod in ilKs quidem secutus est tantummodo caecus, hic autem wsecutus est dans gloriam deo«, ut videntes eum omnes deo laudem offerrent.

Et cum adpropinquassent in Hierosolymis, venit in Beth- [*](11 ff ff Luc. 18, 43 - 17 f Vgl. Luc. 18, 43 - 27 ff Vgl. Orig. tom. X, 30 in Joh. (IV, 204, 1 ff) καὶ ταῦτα μὲν κατὰ δύναμιν εἰς τὰ παρὰ τῷ Ματθαίῳ λεκτέον, τοῦ ὁλοκλήρου κοὶ παρὰ ταῦτα ἀκριβεστέρου λόγου εὐκαιρότερον, ὅταν elg τὸ κατὰ Ματθαῖον ἡμῖν λέγειν δοθῇ, λεχθησομένου. Vgl. noch Hautsch TU. 34, 2 α 71) [*](2 <τι> Lo 6 τοῦ < Η a 16 ἀκολουθεῖν καὶ δοξάζοντος Kl nach Koe ἀκολουθοῦντι καὶ δοξάζοντι MH 17 <τὸ> Koe 20 <εἴτε γνόντες> Ru, nach cod. Regius 21 δοίη Kl Koe δώη Μ Η 25 χαρισμάτων <πολυτισθεῖσι> Koe 27 vorher: Περὶ τῆς ὄνου καὶ τοῦ πώλου H) [*](27 Et] XV secundum mathm. In illo tempore L | appropinquassent R B L adpropiassent G 28 venit in y* et venissent L)

v.10.p.519

phage in montem Oliveti.

Dignum est ostendere hic voluntatem evangelistarum conscribentium et propositum eorum, quid considerantes post mirabilia eius et opera gloriosa etiam de exhibitione asinae et sessione domini super eam facerent mentionem. pone quia de visione caecorum, de paralyticorum constrictione, de resurrectione mortuorum, de mundatione leprosorum scripserunt evangelistae, ut aedificent homines in f ide Christi legentes in scripturis opera eius : quid autem

[*](6 Marc. 11, 1 - 9 Marc. 11, 3 — 11 Luc. 19, 28 - 13 Luc. 19, 31 — 27ff Vgl. Matth. 11, 5 Par.)[*](3 ἐπιβεβηκὼς < H 9 <τὰ> ρ 14 ὁ < Η a 31 Ἰησοῦ <γενομένην> Koe)[*](1 in] ad L | oliveti misit et reliqua. Oraelia Origenis eadem lectione L 25 eam] ea B)

v.10.p.520

voluerunt conscribere quod adpropians lesus Hierosolymis cum discipulis suis et veniens in Bethphage iuxta montem Oliveti misit duos discipulos, mandans eis de asina et pullo eius, ut solventes adducant eam ad se, qui frequenter non pigritavit maiorem viam pedibus ambulare, sicut fecit quando ab Hierosolymis transiens per Samariam ibat in Galilaeam, cum venisset ad puteum »ex itinere« lassus, super eum sedisset ? quid autem est quod et ipse lesus asinam cum puUo eius ligatam solvere iubet et mandat, ut dicenti sibi: »quare solvitis « respondeant: quia dominus operam eius desiderat, confestim autem remittet eam. nec enim huiusmodi dominus, necessariam habens asinam et pullum eius aliquando Hgatos, ostendit in prima facie ahquid dignum magnificentia sua.

Quid autem est, ut de hoc etiam Zacharias propheta praediceret verbis huiusmodi: »gaude valde, fiha Sion; praedica, filia

[*](12ff Vgl. Joh. 4, 6 - 19 (lat.) Luc. 19, 31)[*](7 πόλου M a H I πώλου + eius lat. 12 ὡς <ἐποίησεν> ὅτε Koe, lat. 13 σαμαρίας H 1 <εἰς—καὶ> Kl, vgl. lat. 15 <καὶ> κοπιάσας 16 παρ’ ] swper lat . ( = ἐΠ’ ? ) 18. 24 πώ - λου + eius lat. 19 <καὶ> Kl, vgl. 25 *** Diehl Kl Koe, vgl. lat.)[*](3 in < L 13 per Samariam] ab hierosolymis G 15 ex x* eo ρ 22 eam] evim G | nec enim] lat. las οὐ yaQ st. ὁ γὰρ 29 quid autem est] lat. las ἐπὶ τίνι st. ἐπιτείνει ?)

v.10.p.521

| ́́

Hierusalem: ecce rex tuus venit tibi iustus et salvans, ipse mansuetus et sedens super subiugalem et pullum eius novellum«? si vis discere ex propheta, quomodo hoc magnum gaudium habuit filia Sion, audi quod dicit: »et exterminabit currus ex Ephrem et equum ex Hierusalem, et extefminabitur arcus belhcus, et multitudo et pax ex gentibus; et principabitur aquarum usque ad mare, et fluminum exitus terrae. et tu in sanguine testamenti dimisisti vincula tua de laccu non habenti aquam «. notavimus autem sicut in aliis [*](1 Sach. 9, 9 - 9 Sach. 9, – 12 - 28 ff Vgl. Orig. tom. Χ, 26 in Joh. (IV, 199, 29ff): ἰστέον μέντοιγε ὅτι οὐχ ὡς κεῖται παρὰ τῷ προφήτῃ ἡ λέξις ἐξέθετο αὐτὴν ὁ Μαρτθαῖος . . . κοὶ . . . ἀντὶ τοῦ ἐπὶ ὑποζύγιον κοὶ πῶλον νέον« ἀνέγραψεν· »ἐπὶ ὄνον καὶ πῶλον υἱὸν ὑποζυγίου«.) [*](7 f χαῖρε σφόδρα] Kl, vgl. lat. 19 καθήσεσθαὶ H 23 καταλίπωμεν υ καταλίπομεν Μ H) [*](3 super < G | iugalem B exterminabit Kl, vgl. gr. extermuiavit x 5/6 quomodo + de R 7 f ilia y* < L 9 efrem G (B) effratre 11 ex] de L 15 vincula] lat. δεσμούς 16 lacu B L : habente B)

v.10.p.522

quod non eisdem sermonibus Matthaeus et lohannes protulerunt prophetiam eandem. nec enim est idem: »gaude valde, fiha Sion, praedica, filia Hierusalem« <ei> quod ait: dicite filiae Sion aut »noli timere, fiha <Sopn> « et cetera, quae non simiUter posuerunt.

Quaerere autem oportet quomodo rationabihter mandet propheta valde gaudere filiam Sion et praedicare filiam Hieru-

[*](8. 8 Sach. 9, 9 - 6 Joh. 12, 16 - 11. 15. 18 Sach. 9, 9 - 13 Matth. 21, 5 – 19 Joh. 12, 15 — 21ff Vgl. Hier. in Matth. 160 C: ergo cum historia vel impossibilitatem habeat, vel turpitudinem, ad altiora transmittimur — 23 Joh. 12, 16 - 26 f Vgl. Sach. 9, 9)[*](2 τὸ] eandem lat. τὸ <αὐτὸ> Koe 3 τὸ] tco Μ 4 <κήρυσσε — Ἱερουσαλὴμ> KlKoe, vgl. lat. 6 <ἢ — Σιὼν> Kl, vgl. lat. 8 <καὶ τὰ> Kl nach Hu 14 <κεὶται — ὄνον> Kl Koe, anders Hautsch TU. 34, 2 a, 72 f. 18 <καὶ —νέον〉 Lo)[*](1 hisdem G L 5 <ei> Kl 7 <Sion> Kl)

v.10.p.523

< > < >

salem propter eum, qui sedit »super asinam et pullum novellum«, cum post modicum videns Hierusalem lesus »flevit super eam«, dicens: »Hierusalem Hierusalem, quae occidis prophetas« et cetera. vide ergo, ne forte gavisuram Sion et praedicaturam Hierusalem, non illam dicit, quae dominum crucifixit, sed istam quae crucifixum suscepit, caelestem Sion, de qua dicit apostolus ad Hebraeos: »sed accessistis ad Sion montem et cinitatem dei vivi, Hierusalem caelestem« et cetera, item ad Galatas: »Hierusalem autem quae sursum est libera est, quae est mater nostracc ne forte ergo haec omnia mysteria sunt salvatoris, qui solvit vincula per discipulos suos populi ex ludaeis et populi qui venit ex gentibus. Hgata enim erat peccatis, quae tunc fuit synagoga, ligatus fuit

[*](1 Vgl. Sach. 9, 9 – ff Vgl. Luc. 19, 41 – 5 Luc. 13, 34 - 17 Hebr. 12,22 - 21 Gal. 4, 26 — 23ff Vgl. Hier. in Mattli. 160 C: at asina ista, quae subiu- galis fuit et edomita et iugum legis traxerit, synagoga intellegatur, piillus asinae lascivus et liher gentitim populus, quibus sederit lesus)[*](4 <ἐπ’ — Ἱερουσαλήμ> Κlnach Hu, vgl. lat. 8 θυγατέρα < Μ 12 <μὴ — Σιὼν> Kl, vgl. lat. 15 τὴν ἐπουρανίαν, περὶ ἧς Kl, vgl. lat. τὰ ἐπουράνια, περὶ ὧν Μ H 24 ravra + omnia lat.)[*](24 mysteria sunt haec omnia L)

v.10.p.524

<> ̓< > ́ <

et pullus cum ea, qui postmodum factus est novellus ex gentibus populus credens. et hos ambos adpropians ad Hierusalem caelestem, id est ascendens in caelum, iussit discipulos suos ut solverent eos, dans eis spiritum sanctum et dicens: »accipite spiritum sanctum. si cuius dimiseritis peccata dimittentur eis ; et si cuius tenueritis, «. et semper discipuli Christi solventes ligatam asinam et pullum adducunt ad lesum volentem eis vehicuhs uti per discipulos suos solutis a vinculo peccatorum priorum. et dignum est fiho dei, ut sic necessarios habeat eos (misericors enim est) [super], asinam alligatam et pullum <alligatum> ea. necessarios autem habet eos, ut sedens super eis repauset magis eos super quibus sedet, quam repausetur ab eis.

[*](11 Joh. 20, 22 f — 16 II. Kor. 3, 6 1 τότε kl Koe, vgl. lat. ποτε Μ H 4 > Kl, vgl. lat. 14 <χυ> Kl Koe, vgL lat. 21 ὀχήμασι Koe, vgl. lat. ὀχήματι Μ H 23 <ἁμαρτιῶν> δεσμοῦ Koe, vgl. lat. 26 ἐστιν H 30 εἴπερ M a)[*](7 caelum] altum B 9 et y* < L 21 suos + γνησίους 25 [super] Kl, vgl. gr. 25/26 ligatam y 26 <αλλιγατθμ> Diehl, gr. 30 eis] eos B L)

v.10.p.525

Sed quaeret aliquis, quomodo eis quae diximus conveniens sit sermo qui sequitur, dicens: confestim remittet eos. solutio autem quaestionis istius (sicut atbitror) haec est. quoniam dominus quidem eorum qui fuerant ligati, nemo alius erat, nisi ille de quo ait apostolus: »nobis autem unus dominus lesus Christus, per quem omnia«, cui quoniam nequaquam contradicturus fuerat aliquis dicentium: wquare solvitis pullum ?« * * * manifestum est. nam quasi nullo contradicere potenti sic dicit Christus: et si aliquis vobis dixerit, dicetis quoniam dominus operam eorum desiderat.

[*](6 Maic. 11, 3 — 15 I. Kor. 8, 6 — 19 Luc. 19, 33 - 26 Marc. 11, 3 - 29 Luc. 19, 31)[*](8 δὲ + sicut arhitror lat. 11 τὸν < H a 13 δὴ Koe δὲ Μ H 14 <ἢ — ἀπόστολος> KI Koe, vgl. lat. 15 ἀλλ’ ἡμῖν Kl nach Koe, vgl. lat. ἀλλ’ ἢ ὁ ἡμῶν Μ H 17 <ὅτι> Kl. vgl. lat. 21 τὸ < Μ 23 — 27 ὅτι — εἴπατε < Μ 26 ἢ <κατὰ τὸν Μᾶρκον> Koe, vgl. Ζ. 28)[*](20 *** Diehl Kl, vgl. gr. 22 potente B 23 I. dixerit <aliquid> ? KI, vgl, gr.)

v.10.p.526

<> ́-

et vide quia, postquam ascenderit lesus iii Hierosolymam sedens super pullum hunc vel illum, missio quaedam ad opus aliquod necessarium ad ipsum locum erat futura, ut aliquid operis faciant asina et pullus eius, et hoc quidem <um <um tacite>, non tamen clare. sensum autem huiusmodi intellectus accipio credens ordini beatitudinum, quem facit Matthaeus. nam postquam dixit: »beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum estregnum caelorumc post hoc scriptum est: »beatimansueti, quoniam ipsi possidebunt terram«. dicimus enim in his, quoniam primum quidem beatorum est »regnum «, in secundo autem loco »possidebunt terram «, non ut per omne saeculum sint super eam, sed consolati <et> eo quod esurierunt et sitierunt iustitiam, satiati in ea et misericordiam consecuti iterum restituantur in regnum caelorum. aut certe quoniam multi ex populo ludaeorum vel gentium, quos asinam et puUum supra sumus interpretati, qui crediderunt in Christo et susceperunt super se, postea missi a Clmsto reversi sunt

[*](12. 18 Matth. 5, 3 - 15. 20 Matth. 5, 5 – – 29 Vgh Matth. 5, 4 – 10)[*](1 τὸ — > Kl, vgl. lat. 9 ff i. m. βίαια ταῦτα H 22 γὰρ] δὲ Koe, vgl. lat. )[*](8 <um <um tacite> Kl nach Diehl, vgl. gr. 10 credens] lat. las πιστεύσας ? 22 <et> Kl, vgl. 31 quos X* vel quos ρ)

v.10.p.527

̓ <>

ad populum ludaicum vel ad ceteras gentes nondum credentes, ut praedicarent eis dominum Iesum filium dei. et hoc est quod significat dicens: confestim autem remittet eos.

Si ergo asina et puUus eius illi sunt, quos diximus supra, super quos verbum ascendit, non tibi videatur sermo insulsus, quod fideles homines animalibus conrarentur; forsitan enim tale aKquid intellegens et propheta dixit se factum esse quasiiumentum, non simpliciter iumentum, sed sicut iumentum apud deum vel apud Christum eius, secundum quod ait: »ut iumentum factus sum apud te«. nam quantum ad deum, iumenta sumus non solum nos, sed etiam multo nobis * * * prudentiores, sic autem, quantum ad pastorem Christum, etiam oves eius sumus, quoniam tanta distantia est inter eum et nos, quanta inter hominem et qualecumque iumentum.

[*](19 Ps. 72, 22)[*](7 πῶλος + eius lat. 8 οἱ + supra lat. 16 <ὡς> Kl Koe, vgl. lat. 19 Χριστῶ̣ + eius lat. 27 ποιμένως H a)[*](7 ergo] lat. las δὴ st. δὲ 9 quos + dei B + deus L 25 * * * Diehl, vgl. gr.)

v.10.p.528

< <> <> ̣

et forsitan cum ascenderint in Hierosolyma (sedente lesu super se) asina et pullus sunt, sed facti illic, non manebunt ibi, sed remittentur mutati iam et prodificati et enutriti verbi divinitate et eminentia scientiae honestati, ut ad gloriam dei digni habeantur remitti in locum unde adsumpti fuerant prius, domino eos meliorante et quasi mercedem hanc eis praestante pro eo quod portverunt eum et requieverunt in se: ut (sicut diximus) digni habeantur remitti in locum terrae huius ex qua erant adsumpti, sed non iam ad opera priora. nec enim fas est ut misericors dominus noster constitutus, postquam semel eos suscepit et honoravit et a vinculo solvit et fecit eos porpriam sessionem, ut mittat eos rursus ad vincula et opera mala, postquam semel susceperunt super corda sua filium dei. in his omnibus conveniebat

[*](6 μεταβαλόντα Μ + iam lat. 8 ὑπεροχῇ τ. γν. <τιμηθέντες> Koe, lat. 9/10 <ἀξιοῦσαι> Koe, vgl. 12 καὶ + quasi hanc lat. 19 πρωτρ\ H 22 > Kl, vgl. lat. 25 τιμῆσαι] et honoravit lat. 24 <ὤν> vgl. gr.)[*](2 iherosolima B 3 se asina] asinam B | pullum G B | sunt < B 4 sed Kl, vgl. gr. et x 7 eminentia scientiae honestatiy y* eminentia, scientia, honestate L ? 9 adsumpti] lat. las ἐλήφθη 21 assumptifuerant L 22 sed y* < L 23/24 domtnus noster y deus dominus L 31 corda] 1. terga ? Kl, vgL gr.)

v.10.p.529

<> <»> à a a

valde gaudere et extendere gaudium (fructum «spiritus sancti«) filiam dei Sion et filiam eius Hierusalem praedicare. veniebat enim ei »rex iustus et salvans«, et non simpliciter »salvans« sed» xiustus et salvans«, id est cum iudicio et iustitia salvans. veniebat «sedens super asinam et pullum novellum«, quos diximus, visitanslsrael et exterminans »currus ex ephraem«, similes constitutos curribus Pharaonis quos »proiecit in mare«. veniebat autem, ut exterminet etiam »equum« animal bellicum de Hie- rusalem, ut pacem faciat Israel convertens perditas oves ipsius. quomodo non erat res digna gaudio magno sic venire regem iustum

[*](2 Vgl. Gal. 5, 22 - 2ff Vgl. Sach. 9, 9 - 13 Sach. 9, 9 - 17 Vgl. Sach. 9, 10 - 20 Exod. 15, 4-23 Vgl. Sach. 9, 10 - 23f Vgl. Siegfried, Philo 183 - 25f VgL Matth. 10, 6-28 Vgl. Jes. 54, 13)[*](1 αὐτοῦ] οὐ Μ 6 αὑτῆς Μ 7 <καὶ — σῴζων> Kl vgl. lat. 8 — 11 dAAd — εὐτρεπίζων < H 8f 〈δίκαιος — τουτέστι> Diehl, vgl. lat.)[*](17 effratre La effrem Lc)

v.10.p.530

atque salvantem <et mitem> Hierusalem, ex qua erat exterminandus omnis »arcus «, ut iam numquam »peccatores« in ea intendant »arcum« neque praeparent «sagittas in pharetra, ut sagittent in obscuro rectos «. erat <autem> tunc *** pax ex fide gentium salvatarum, domino principante »aquarum ad mare«, idest populorum, autem et »fluminum emissiones « et exitus facientium et inrigantium multa ipsius.

Qui autem simpliciter vult intellegere Sion populum Iudaeorum, ad quos venit salvator, sic dicere potest, quoniam verbum quidem dei praecipit gaudere filiam Sion et praedicare f iliam Hierusalem ; si autem aliqui eorum discrediderunt, non digna gaudio opera facientes neque suscipientes praedicandi praeceptum, ipsi sibi causa sunt facti, ut patiantur ea quae passi sunt, ut recte dicatur ad eos: »vobis [*](3 Vgl. Sach. 9, 10 — 4 Ps. 10, 2 — 8ff. llff Vgl. Sach. 9, 10 19f Vgl. Sach. 9, 9 — 24 Vgl. Rom. 3, 3 ? — 29 Act. 13, 46) [*](2 ὅτε] lat. las ὅθεν Koe 4 ἁμαρτωλοὶ + in ea lat. 11 θαλάσσης + id est populorum lat. 17 τῶν Ἰουδαίων> Koe, vgl. lat. 29 + guidem primum lat.) [*](1 <et > Kl, vgl. gr. 8 > Diehl, vgl. gr. | *** Kl, vgl. gr. 11 principante Χ* principata ρ 12 fluminum x* fluminis ρ | emissiones La emissionis y Lc 17 populum X* populos μ 24 filiam μ filiae x 26 discrediderint L)

v.10.p.531

quidem primum missum fuerat verbum dei, sed quia indignos vos iudicatis aeternae vitae, ecce convertimur ad gentes«.

Videamus autem et de nomine Bethphage secundum Matthaeum, Bethaniae autem secundum Marcum, Bethphage autem et Bethaniae secundum Lucam.

[*](8—19 Vgl. Field, Orig. Hexapl. II, 3, 1024 — 24f Vgl. II. Kor. 8, 9 — 29ff Vgl. Marc. 11, 1 var. lect. — Vgl. Luc. 19, 29 — 32 Luc. 19, 29)[*](2 ἑαυτούς + aeteniae vitae lat. 11 ὀνάδ> Μ 16 τῇ < H < H 27 πτωχία H | Μ 28 δὲ δὲ + et lat.)[*](1 primum y* < L 2 dei verbum L)

v.10.p.532

et hic erat locus »in monte, qui vocabatur Oliveti«. Interpretatur autem Bethphage quidem DOMUS MAXILLARUM (erat autem Villa sacerdotum, Quoniam maxilla propria erat Pars sacerdotum ex lege), Bethania autem DOMUS OBOEDIENTIAE. in domum ergo oboedientiae adducuntur omnes, qui solvuntur

a vincula peccatorum suorum, velad domum sacerdotalem maxillarum vel patientiae, ut inde ascendat dominus, in quo possumus dicere maxime occasionem accipientes de libro Iudicum, quoniam in his erat fons qui vocabatur fons maxillae, de quo biberat Samson cum sitisset; aut forsitan fons ille mysterium erat patientiae fidelium, ad quos dominus dicit: »qui te percusserit in maxilam unam, praebe illi et alteram«.

Super eos, quos secundum praeceptum Eius solverunt discipuli eius et Perduxerunt ad eum.

mons autem Olivarum est ecclesia, [*](1ff Vgl. Cl Nr. 225 Or. C p Nr. 66 Or. Ferner Orig. tom. X, 30 in Joh. (IV, 203, 34ff) u. besonders hom. XXXVII in Luc. (IX, 217ff). Hier. In Matth. 159 C: cumque adpropinquaret Hierosolymis et venisset Bethphage, ad Domum maxillarum, qui sacerdotum viculus erat etc. Vgl. Wutz Onom. sacra 39 — 3f Vgl. Harnack TU. 42, 4, 84 A. 2 — 8 Vgl. Wutz Onom. sacra 39 — 8ff Vgl. C luc Nr. 46 Or.? — 16ff Vgl. Iudic. 15, 19—18 Vgl. Luc. 6, 29 2 l. φασιν? Κl 14 nach Koe, vgl. lat. καὶ MH 29 ἐλεῶν Η 7 pars erat L 8—15 Bethania —dominus] hier Kl nach Diehl (Koe z. T.), vgl. gr.; hinter et alteram Z. 24 x 15 dominus] Iesus Pasch 27 eius1 < L)

v.10.p.533

in quo fructificantes fideles dicere possunt: »ego autem sicut oliva fructifera in domo dei«. qui autem in primis adducuntur ad eum habentes initia fidei, sunt »sicut novella olivarum in circuitu mensaeu Christi, quia sunt filii eius. si autem oportet et duorum discipulorum quos dominus misit enarrare mysterium, forsitan non inrationabihter dicere possumus fuisse eos in mysterio Petri et Pauli, ciui dextras sibi dederunt »societatis«, ut Petrus quidem in circumcisionem ad subiugalem iret, praedicaturus populo ludaeorum sub iugo legis degenti, Paulus autem ad gentes, ad novehum et indomitum puhum. erant autem. ambo (id est populus ludaeorum et populus ex gentibus) in viUa et non in civitate Sion vel Hierusalem. sed discipuli Christi solvunt utrumque, et ad Christum perducunt

[*](2 Vgl. Röm. 11, 24 - 3 Ps. 51, 10 - o Vgl. Hebr. 5, 12 ? – 7ff Ps. 127, 3 - 18-24 Vgl. Gal. 2, 9)[*](1 <ἡ ἐκκλησία> Kl, vgl. lat. 15 <τάχα — ἀλόγως> Koe, vgl. lat. und Orig. IV, 202, 13 16 Πέτρος κτλ.] in mysterio Petri etc. lat. 22 〈λαόν〉 Diehl Koe, vgl. lat.)[*](7 novellae ρ 25 ludaeorum] ex iudeis G L)

v.10.p.534

<> <> <>

ut ascendat super eos, cum soluti fuerint a peccatis aceipientes remissionem eorum. super alligatis autem adliuc et »vinculis peccatorum « constrictis non sedet lesus. secundum Marcum autem et Lucam etiam pullus introducitur alligatus, «super quem nemo hominum sedit«; enim rationabile neque quod secundum mores humanos fieri solet, in gentibus factum fuerat aliquando neque fundatum in eis aUquid disciplinae, sed contra meritum suum a deo sunt consecuti, ut verbum dei super eos sederet, ut eo ducente ascendant in Hieru- [*](8 Luc. 19, 33 — 13ff Vgl.Hier. in Matth. 159 D: alligata erat asina multis vinculis peccatorum — 16 Vgl. Prov. 5, 22 — 16f Vgl. II 231, 9 — 8ff Marc. 11, 2; Luc. 19, 30) [*](7 λέγει H 11 δεδεμένον H 13 1. ἐπιβαίνειν? Kl, vgl. lat. 19 <καὶ> Kl, vgl. lat. 22 <ἀνθρώπινον> vgl. lat. 23 l. πέπρακτο ? | <ποτε> Diehl Koe, vgl. lat. | ἢ ἳδρυτο εὐταξίας τι τιἐν> Koe, vgl. lat. 23/24 ὓδρυτο τῶν H) [*](13 ascendens G La 16 autem] 1 enim KL, vgl. gr. 20 alligatus y* alHgandus L 31 f lat. frei ? 31 ducente <et > Diehl, vgl.gr.)

v.10.p.535

salem dei.

Euntes autern discipuli fecerunt sicut praecepit eis lesus. et adduxerunt asinam et pullum, et inposuerunt super eum vestimenta sua, et sedit super eum.

[*](20 Marc. 11, 4—23 Marc. 11, 10 - 26 Luc. 19, 32 — 29 Luc. 19, 40)[*](17 ὁ <M)

v.10.p.536

Adducentes ergo ad Christum asinam et pullum nudos eos non dimiserunt, sed ornamenta eis inposuerunt quibus ipsi fuerant adornati et vestibus quibus ipsi fuerant cooperti honestatem eis adicientes, quos suo studio solverant ipsi: ut super omatos vestibus discipulorum Christi Christus ascendat et requiescat in eis et apud eos dei verbum fundetur, quoniam unumquemque discipulorum decebat aliquid Christo conferre regi mansueto ***, ut possint dicere, quoniam Christi sumus operis participes.

[*](5 ff Vgl. Hier. in Matth. 160 D: pullus iste et asina, quibus apostoli insternunt vestimenta sua, ut lestis mollius sedeat, ante adventum salvatoris nudi erant . . . postquam vero apostolicas suscepere vestes, pulchriores facti dominum habuere sessorem — 6-537, 22 Vgl. II 233, 8ff — 24f Vgl. Sach. 9, 9 — 26f Vgl. Hebr. 3, 14)[*](13 καὶ] Koe, vgl. lat. 15f βῇ καὶ παύσηται Kl, vgl. lat. 23 ἐπειδὴ Kl, vgl. lat. ἐπεὶ δὲ Μ H | ἕκαστον + discipulorum lat. 24 Χριστῷ Koe, vgl. lat. τῷ Μ H 26 *** Κl, Koe erganzt nach Hebr. 3, 14 ἳνα δύνωνται εἰπεῖν ὅτι Χριστοῦ ἐσμεν ἔργου >, vgl. lat.)[*](8ff lat. stellt z. Τ. um und ürzt ipsi x* <μ 25 *** Diehl, vgl. gr.)

v.10.p.537

Plurima autem turba stranerunt vestimenta sua in nia, alii autem caedebant ramos de arborbus et sternebant in via. multus ergo populus cum Christo ascendebat in Hierusalem, qui et ipsi fructum susceptionis Christi demonstraverunt, vestimenta sua et quaecumque habuerant ornamenta sternentes in via, per quam asina et pullus transibat, videhcet ut munde incedentes terram et rerum terrenarum pulverem nequaquam contingant vel patiantur in via iUa, qua in Hierusalem ascendebant. et tertium agmen post <duos> discipulos et plurimam turbam sternentem vestimenta sua in via introducitur, qui pulchritudinem ahquam itineri faciebant, per quod proficiscebatur in Hierusalem lesus.

[*](1–5 <Ὁ—ὁδῷ> Kl, vgl. lat. 5f ἦν δὴ Κl, vgl. lat. ἦν δὲ Μ H 8 οὗτοι] ipsi lat. 18 ὄχλος + videlicet lat. 20 〈ποσὶ〉 Kl nach Koe 27 <τινα> Diehl, vgl. lat.)[*](9 habuerunt ρ 14 et pullus Pasch < X 19 f lat. verstand falsch (καθαρῶς ?) 21 vel patiantur] Erklärung des Ubersetzers ? Koe 24 lat. las μετὰ st. παρὰ Koe | <duos> Diehl, vgl, gr. 26 in via y* <L)

v.10.p.538

turba autem quae praecedebat et quae sequebatur, clamabant dicentes: Osanna filio David; benedictus qui venit in nomine domini; Osanna in excelsis. et praecedentes quidem ante Iesum dices, qui ante adventum fuerunt sancti prophetae et ceteri iusti; sequentes autem, qui fuerunt post adventum ipsius apostoli ceterique fideles qui secuti sunt verbum dei. tamen non aliud dicebant qui praecedebant, aliud autem qui sequebantur, sed omnes clamabant simul <ut> voce humanam quidem Christi dispensationem laudantes in eo, quod dicebant: osanna filio David [*](19—26 Vgl. Ci Nr. 226 Or. II 233, 14ff — 26ff Vgl. Hier. in Matth. 161 D: et praecedentes ac sequentes non brevi et silenti confessione, sed clamore plenissimo resonant: »Osanna« etc.) [*](4 <καὶ> ἂλλη Hu 19 φήσεις 〈τοὺς〉? Kl 25 26 χριστοῦ] αὐτοῦ Μ) [*](14 praecedebant . . . sequebantur B 20 adventum + christi Gc B L 28 insimul L | > Diehl, vgl. gr.)

v.10.p.539

benedictus qui venit in nomine domini, restitutionem autem eius in sancta in eo, quod dicebant: osanna in txcelsis.