Commentarium In Evangelium Matthaei (Lib. 12-17)

Ideo dico nobis: simile est 621 regnum caelorum homini regi, qui voluit rationem ponere cum seruis suis. et cum coepisset rationem ponere, oblatus est ei unus, qui debebat decem milia talenta. cum autem non haberet unde redderet, iussit eum dominus eius venumdari et uxorem eius et filiow et omnia quae habebat et reddi debitum. procidens ergo sernus ille adorabat eum dicens: domine, patientiam habe in me, et omnia tibi reddam. misertus autem dominus serui illlius dimisit eum et omne debitum dimisit ei. egressus autem seruus ille invenit unum ex conservis suis, qui debebat ei centum denarios, et tenens eum suffocabat dicens: redde si quid debes. procidens ergo conservus eius ad pedes eius rogabat eum dicens: patientiam habe in me, et omnia tibi reddam. ille autem noluit, sed abiit et misit eum in carcerem, donec redderet debitum. videntes autem conservis eius quae fiebant, contristati sunt valde et venientes enarraverunt domino suo omnia, quae facta sunt.

[*](1 Διὰ] vorher: Περὶ τοῦ βασιλέως τοῦ[συνάραντος λόγον μετὰ τῶν δούλων αὐτοῦ, ᾦ προσήχθη ὀφειλέτης μυρίων ταλάντων Η 1 ideo—vobis] VII secundum mathm. In illo tempore dixit ihs discipulis suis parabolam hanc L 8 decem milia] (ei) multa (B) G 8–286,11 cum–vestris] et reliqua. omelia Origenis de eadem lectione L 20 dinarius Ga 25 reddam tibi Ga B 29 eius <B | quae faciebat G 30 valde <G)

tunc vocans eum dominus suus ait illi: serve nequam, omne debitum dimisi tibi, quoniam rogasti me. nonne ergo oportuit et te misereri conservi tui, sicut et ego misertus sum tui? et iratus dominus eius tradidit eum tortoribus, donec redderet universum debitum. sic et pater meus caelestis faciet vobis, si non remiseritis hominibus unusquisque de cordibus vestris. Propositum quidem parabolae vult docere nos faciles esse ad indulgendum eis, qui nocuerunt nobis, maxime si postquam nocuerint, satifaciant nocitis nobis et deprecentur dari sibi veniam eorum quae offenderunt. illud quoque nos instruit, quod etiam eorum peccatorum, quae iam nobis a deo indulta sunt, revocaationem faciet deus etiam post indulgentiam, nisi indulserimus offendentibus nos ita ex corde, ut nec modicam aliquam memoriam offensionum earum apud nos reservemus.

[*](12–26 Vgl. II 207, 6–8 An. 14 ἁμαρτημάτων Μ 18 αὐτῶ Μ Η 18/19 ἡμαρτημένα Η 22 τοῦ <Μ 23 εἴσπραξις Π 23/24γένοιτο Η 26 αὐτῶν + ita ex corde lat. 29ff ὅλῃ καρδίᾳ . . . ὠφεληένῃ Κl ὅλη καρδία . . . ὠφελημένη Μ Η 29 ἀνεξικακίας Μ 14 nocuerunt] nocuerint μ 15/16 nocuerint] nocuerunt B 25 nec] ne G)

<> <> Post hanc parabolae voluntatem est quidem et simpliciter per singula verba eam discutere universam, ut negotietur quis ex ipsa discussione dictorum, quidem singula diligenter inquirit. est et sublimior expositio et mysterialior, secundum quam rationis est quaerere, quis est rex et qui servi et quod principium ponendi rationem cum servis, et quis est debitor talentorum multorum et quae uxor eius et qui filii eius et quae omnia eius. quae rex vendi praecepit, ut redatur debitum de facultatibus eius ; quid est egredi eum, qui accepit indulgentiam talentorum multorum, vel quis est ille conservus unus, qui non patrifamiliaw, sed servo indulgentiam debitorum suorum consecuto debebat, et quid sibi vult numerus centum denariorum, 622 et quid est offocare et dicere »redde quod debes«, et quis est illecarcer, inquem <abiens> conservum suum detrusit indulgentiam consecutus talentorum multorum. et qui conservi, qui sunt contristati et domino nuntiantes omnia facta, et qui sunt tortores quibus traditus est is, qui conservum suum detrusit in carcerem, et [*](9 διήγησις] ἡ διήγησις Μ 25/26 <συν>δούλων ΚΙ, Vgl. lat. 27 <δούδῳ> Koe, vgl. lat. 32 ἔβαλλε Μ 17 qui Pasch <x 28 effocare L 30 <abiens> Diehl, vgl. gr.)

<> quomodo reddidit tortoribus traditus omne quod debuit, ut iam nihil deberet. [*](5—10 Vgl. II 207, 8f An. — 9 Vgl. Gal. 1, 11? — 12 I. Kor. 2. 11—28 Vgl. I. Kor. 1, 24? 5 εἰκῶς Η 6 ἐξεταστικοτέρου Η 12 νονθείη Μa 13 τοῦ ἀνθρώπον < Η 17 τὸν <Μ 18 τοῦ <Μ 23 <καὶ> Koe 24 αὐτῷ υ αὐτὸ Η ἐν τῶ Μ 28/29 βὄηθούμενοι σόφία θεοῦ Η 31 τῇδε <Η I reddidit ρ reddit x) iam nunc propositam expositionem tangamus.

Simile (inquit) est regnum caelorum homini regi. si regnum caelorum adsimilatum est cuidam homini regi, videamus in primis, quid sit hoc ipsum regnum caelorum quod adsimilatgum est homini regi nisi filius dei. ipse est enim regnum caelorum, et sicut ipse est sapientia, ipse est iustitia, ipse veritas, ita ipse est regnum. regnum autem non alicuius eorum qui sunt deorsum nec quorundam eorum qui sursum habentur, sed omnium qui sunt sursum, qui appellati sunt caeli. secundum hoc dicere potes, quoniam ipsorum est Christus, secundum quod ipse est regnum, regnans cottidie [*](2ff Vgl. I Kor. 12, 8 — 11 — 290,23 Vgl. Π 207, 9—11 Αb. — 24 Matth. 5, 3 — 30 Zu ἐπίνοιαν Vgl. Bd. IV, 325, 30 — 31f Vgl. Röm. 6, 12 2 αὐτῷ μόνων· Ηa | ἴνα δοθῇ ΚΙ, Vgl. zu μόνον ἴνα z. B. Orig. hom. XV, 1 in Jer. (III, 125, 20) ἐὰν δοθείη ΜΗ 3 τούτο Μ 5 τὸ <Μ 12 gr. kürzt 24 πῶς] τὸ Η αὐτο 27 βασιλεία ἐστί Η 15 nisi <R Gc Pasch 16 enim < R Pasch | regnum] lat. las ἡ βασιλεία st. ὁ βασιλεύς)

in sensibus eorum, sicut est regnans et iustitia et sapientia et veritas ceteraeque virtutes in eorum qui factus est caelum, per hoc quod portavit »caelestis imaginem«. hoc ergo regnum caelorum quando factum est »in similitudine carnis peccati, ut de peccato damnaret peccatum«, tunc similis factus est homini regi uniens eum sibi et per omnia faciens eum sibi unum, et secudum hoc mysterium suscepti hominis factus est Iesus Christus, quoniam »qui coniungit se domino fit spiritus unus cum eo«. hoc itaque regnum caelorum, quod adsimilatum est homini regi <et unum factum est ei>, per [*](9 Vgl. I. Kor. 15, 49 — 12 Eph. 1, 21 — 16ff Vgl. Röm. 8, 3 — 20f Vgl. II. Kor. 5, 21 — 22f Vgl. Röm. 6, 6 — 29 Vgl. Kol. 1, 15 — 30 I. Kor. 6, 17 3 λέγω + ὁ Μ 16 αὐτοβασιλεία Μ 18 ἐγίνετο Μ 30 εἰ ΚΙ, Vgl. lat. ἤ Μ Η 17 similitudinem L 26—31 uniens—cum eo] lat. ungenau und gekürzt 33f <et—ei> Diehl, vgl. gr.) <>,

anticipationem dicitur, quia voluit ponere rationem cum servis suis. nondum enim ponit, positurus est autem, ut appareat quomodo unusquisque domini sui argenteis probabilibus et intellegibilibus pecuniis usus est.

[*](4 <οὔπω μὲν γὰρ συνῆρε> ΚΙ, Vgl. lat. 13 νοήσωμεν Μ 15 αὑτῶν υἱὸν αὐτῶν Μ Η 33 κατὰ τὴν] κατ' Η ἐκ35 πράσσεται Η 6 argenteis Diehl, vgl. gr. u. S. 292, 4f et regis x)

quas quidam quidem amplius, alius autem accipit minus. secundum virtutem enim uniuscuiusque alii quidem dantur »quinque talenta« quasi tantum sufficienti tractare, alii »autem duo« quasi minus potenti, alii »autem unum« quasi adhuc inpotentiori. et si quis consideret varietatem humanarum animarum et ingenia hominum <multum> distantia inter se, quoniam iste quidem facit [*](7 ff Vgl. Matth. 25, 15 – 29 f Vgl. Luc. 7. 41 – 28 f Vgl. Luc. 19, 13 1 δ’ < Η 13 ὑποδεεστέρου Μ 24 *** Kl (vielleicht: <ἐπὶ τόκῳ δανειςάμενοι· καὶ> 29 1. μωᾶν? Diehl 30 δὴ Koe δὲ M H 32 πολλὰ Μ 6 quas] vgl. pecuniis S. 291, 8 7 accepit L 8 enim virtutem L 32 <multum> Diehl, vgl. gr. 2 f Vgl. II 207, 11 f – 7 Luc. 19, 13 – 10 –12 Vgl. Luc. 16, 7. 6 – 14 ff Vgl. Luc. 16, 5. 7 f 2 λόγου] νόμου Η | *** Kl, 8–22 et sequitur–malum] lat. vgl. lat., auch Π: οἰκονόμοι καὶ πραγματευται 20 <καὶ — ἡμῶν> Kl, vgl. lat. 8–23 et sequitur — malum] lat. freier 31 sic < Β)

ad plures virtutes ille autem ad pauciores, alius vero ad istas facit ad illas autem non facit,k forsitan intellegere potest quomodo unaquaeque anima venit cum aliquibus dominicis pecuniis in hunc mundum.

Adhuc autem quaeres, utrum omnes homines servi sunt regis huius, aut quidam quidem servi, »quos praescivit et praedestinavit«, alii autem non servi, sed qui negotiantur cum servis. de quibus et dicitur cuidam servo: »non oportebat te dare pecuniam meam ad mensam, ut ego veniens cum usura recepissem eam?« et sic requires, utrum extra servos habentur, a quibus cum usuris promittit se recepturum dominus, non solum qui sunt alieni a fide sed etiam credentium quidam; servi autem, hi soli [*](21 Vgl. Röm. 8, 29 – 23 ff Vgl. Matth. 25, 27 – 26 (lat.) Matth. 25, 27 5 <εἰς τὸν κόσμον τοῦτον> Kl, vgl. lat. 12 ἐπιμελείας] ἐξ ἀμελείας Μ 13 αἴτοι Μ 16 μήτε Kl μηδὲ Μ Η 22/23 <οὐ δοῦλοι ἀλλ’> Diehl Kl Koe, vgl. lat. 30 τόκωον Η 6 domini[cis] diehl, vgl. gr., doch s. auch S. 299, 17 20 aut] an G e.r. 26 non R G num B L 27 ut G* L et G e.r. ut et B)

<>. quantum ad istas parabolas), qui dispensatores verbi habentur et quibus hoc est commissum, ut negotientur et fenerent. nec enim omnibus consequens est intellegere dicturm: »negotiamini donec redeo«. et sequitur, ut cum posita fuerit ratio cum servis, requiratur etiam quaecumque fecerunt servi ad eos, qui extra domum fuerant regis. nec enim conservus invenitur fuisse vilico illi iniquitatis, qui »centum tritici coros« debebat aut »centum olei batos«, secundum quod ipse vilicus manifestat dicens: »quantum debes mino notro. intellege autem mihi omnem quidem actum bonum lucrum dici, malum autem dispendium; et sicut est differentia inter lucrum et lucrum pecuniarum, sic et in bonis operibus differentia est inter bonum opus et bonum, sic differentia est inter malum opuse et malum. [*](2 f Vgl. II 207, 11 f — 7 Luc. 19, 13 — 10 — 12 Vgl. Luc. 16, 7. 6 — 14 ff Vgl. Luc. 16, 5. 7 f 2 λόγου] νόμου H | *** KI, vgl. lat., auch II: οἰκονόμοι καὶ πραγματευταί 20 <καὶ—ἡμῶν> KI, vgl. lat.) [*](8—32 et sequitur — malum] lat. freier 31 sic <B) quorum differentiam solus scit deus, qui potest talia ista discutere et ex ipso adfectu verborum et actuum videt, quae nostra ex nobis videntur sed non sunt ex nobis, et quod est opus magnum lucrum vel quod mediocre vel quod exiguum. e contrario quod peccatum magnum dispendium invenitur (cum ratio ponitur) vel quod minimum, vel quod est damnum novissimi <minuti aut novissimi> quadrantis. omnis ergo vitae nostrae ratio est ponenda a rege, quando »omnes nos praesentari oportuerit ante tribunal Christi, ut reportet unusquisque propria corporis prout gessit, sive bonum sive malum«, et adducetur ad rationem etiam »omne verbum otiosum quod locuti fuerint homines«, vel si quis aliquando potaverit aliquem »calicem aquae frigidae tantum in nomine discipuli«.

[*](13ff Vgl. Luc. 12, 59 – Vgl. Matth. 5, 26 – 9 – 23 Vgl. Π 207, 11 ff An. – 19 II. Kor. 5, 10 26 Matth. 12, 26 – 28 Matth. 10, 42 – 32 Dan. 7, 10)[*](1[ὃ] *** Kl. vgl. lat.; Koe schlägt vor<ὧν τὴν διαφορὰν οὐδεὶς ἄλλος οἷδε> 4 [καὶ] Diehl 5 ἐκ τῶν] ὄντων Diehl, vgl. lat. 6 <καὶ> Kl, vgl. lat. 12 ἐλάττων υ ἔλαττον Μ Η 16 συναίρεστθα Η 31 <γίνηται> Kl nach Koe 32 τὸ <Μ)[*](1/2 deus scit L 4 et ρ vel x 12/13 <minuti aut novissimi> Diehl vgl. gr. 18 propria] lat. las ἴδια st. διὰ (Koe))

<> <> Haec autem non sic dici putamus, quasi opus habentia multo tempore, ut ponatur nobis ratio de omnibus actibus vitae nostrae, ut suspicion sit rege ponente singulis in tanta servorum multitu- [*](5 f Vgl. Matth. 10, 26 – 8 ff Vgl. Luc. 12, 58 f Par. – 14 Vgl. Röm. 13, 8 – 15 f Vgl. Luc. 19, 16. 18 – 16 f Vgl. Matth. 25, 20. 22 – 19 Vgl. Matth. 25, 21. 23 – 20 Vgl. Matth. 24, 47 – 22 Luc. 19, 17 – 23 Luc. 19, 19 2 <τῶν> Koe 5 ἡμῶν] ἡμῖν Η 7 ἵνα Μ |<μὲν> Diehl 10 ἄρχοντος + καὶ Η 13/14 ἐκείνου] ἐκ τούτου Μ 23/24 ἐπάνω — ἔχων < Μ 25 δὲ < Μ | μὴ Kl, vgl. lat. μὲν ΜΗ 28 νομίζομεν Η 30 συνέροντος Η 25 1. putemus? Kl, vgl. gr. 27 nobis] a nobis G 28 1. aetatibus, vgl. gro. χρόνων, oder ἔργων st. χρόνων Diehl) <> dine rationem, ne forte res ipsa necessarium habeat longum tempus, quoadusque ad finem perveniant omnia, quae ab initio mundi usque ad consummationem saeculi non unius, sed multorum saeculorum sunt gesta ab omnibus. sed non est ita. volens enim deus ventilare omnium mentes (ut unusquisque sentiat proprios actus bonos vel malos) cito omnia ab omnibus omni tempore gesta singulis quibusque faciet in mente ineffabili quadam virtute. nec enim sicut nos volentes in mente facere alicui ea, quae fecit, opus habemus tempore sufficienti ad consummationem eorum, quae rediguntur, sic et deus opus habet 627 tempus volens nobis in mente facere omnia, quae gessimus in vita, ut cognoscentes universa quae fecimus intellegamus propter quae aut punimur aut honoramur. si quis autem celeritati divinae virtutis circa hace omnia consummanda non credit, hic nondum intellexit deum, qui omnia fecit et non indiguit spatio temporis alicuius ad faciendam caeli et terrae et omnium, quae in eis sunt, creaturam. nam etsi videtur in sex diebus fecisse omnia deus, maxime quia dicit: [*](28f Vgl. Ps. 146, 6 – 30. 33 Vgl. Gen. 2,4 4 [τοῦ] Κl 6 *** Diehl Kl, vgl. lat. 13 <ὑπόμνησιν> ποιήσαι? Diehl vgl. lat. 17 φεροομένων Κoe, vgl. lat. 28 τὴν <H 29 <πάντων> Diehl Kl, vgl. lat. 30 δοκεῖ Μ 14 ineffabiliter L 15 mente ρ mentem x 20 1. redigunt <ea quae monent> ur? Diehl, vgl. gr.) hic est liber generationis caeli et terrae, qua die facta sunt caelum et terra«, ***. audendum est tamen et dicendum, quoniam tempus futuri iudicii non opus habebit spatio temporis, sed sicut resurrectio dicitur futura »in momento, in ictu oculi«, sic puto et iudicium fore.

Post haec dicamus quid est quod ait: incipiente eo ponere rationem oblatus est ei debitor unus multorum talentorum. initium iudicii est incipiens a domo dei, qui dixit (sicut scriptum est in Ezechiel) angelis qui constituti fuerant super poenas: »a sanctis meis incipite«. quod initium »ictui oculi« simile est, quoniam in ictu oculi omnium sanctorum acta considerans iudicat eos. sic et tempus ponendae rationis erit, quod conciptur mente. nec enim obliti sumus quae dicta sunt supra de debentibus plura, propter quod non quidem scriptum est: ponente autem eo rationem, sed ita: incipiente autem

[*](1 Gen. 2, 4 – 8 I. Kor. 15, 52 – 17ff I. Peter. 4, 17 – 22 Ez. 9, 6 – 23 Vgl. I. Kor. 15, 52 – 28 Vgl. o. S. 290, 35f)[*](9 ὀφθαλμοῦ Kl, vgl. lat. ὀφθαλμῶν Μ Η 21 <ἀγγέλοις τοῖς> Κl, vgl. lat. 23 ἄρξασθαι Η 26 ἀρχὴν Elt αὐτὴν Μ Η)[*](4 *** Κl Koe 11 dicamus] incipiamus Β a inspiciamus B c videamus L 26 lat. las schon wie M H αὐτὴν)

ponere rationem oblatus est (in principio ponendae rationis) debitor talentorum multorum, qui milia multa fecerat damna, et magna quidem ei erant iniuncta, et creditus multa nullum domino adtulit lucrum, ita ut debitor efficeretur talentorum multorum. et forsitan ideo talentorum multorum factur est debitor, quoniam <saepe> secutus est mulierem super talentum plumbi sedentem, cuius nomen Iniquitas. intellege autem unumquodque maximum peccatum dici talentum damni dominici, qualia peccant fornicatores, adulteri, molles, masculorum concubitores 628 idololatrae, homicidae, sicut et iste nihil modicum sed omnia magna et pessima peccavit, qui oblatus est regi. qui forsitan [*](12 Vgl. Zach. 5, 7 – 17ff Vgl. I. Kor. 6,9 – 28ff Vgl. II. Thess. 2, 3f – 32ff Vgl. Hieron. in Matth. 143 E: scio quosdam istum, qui debebat decem milia talentorum, diabolum interpretari etc. 20 φωνεῖς Μ 26 ζητήσαις Κοe 3. 9f talentorum multorum ~ L 3 qui] lat. las ὅς st. ὡς 12 <saepe> Deihl Koe, vgl. gr. 17 talenti damnum? Deihl)

tot talenta perdidit, quantos perdidit homins qui reeperunt eum in se talia operantem peccata; »grande est enim homo et honorabile vir misericors«, et honorabile quasi talentum dignum sive aureum (qualis fuit lucerna illa talenti aurei) sive argenteum taletum aut cuiuslibet alterius metalli intellegibilis. quorum mysteria in Verbis dierum scripta habentur: sicut et David ditatus talentis mulitis, quorum et numerus est ostensus in talentis aureis tantis et argenti tantis et reliquorum metallorum quae illic nominantur, ex quibus fabricatum est templum die.