Panarion (Adversus Haereses)

ἦλθε γὰρ δι᾿ ἐκεῖνον τόν ποτε πλασθέντα καὶ τοὺς ὑπ᾿ αὐτοῦ γεγεννημένουσ, θέλοντας ζωὴν αἰώνιον κληρονομῆσαι· ὑπερβὰς δὲ τὸν Ἀδὰμ λέγει »τοῦ θεοῦ«.

ἐντεῦθεν λοιπὸν ἦν φανερώτατον ὅτι τοῦ μὲν θεοῦ ἦν υἱός, διὰ δὲ τοῦ σπέρματος τοῦ Ἀδὰμ κατὰ διαδοχὴν ἐν σαρκὶ παρεγένετο. ἀλλὰ οὐκ ἔσχον πάλιν φωτισμὸν οἱ πεπλανημένοι, ἀντέλεγον δὲ τῷ [*](1ff vgl. Ancoratus c. 60; I 70, 18ff Panarion haer. 28, 7, 6; I 319, 26ff haer. 30, 29, 8 u. 11; I 373, 21 u. 374, 3ff haer. 78, 7ff — 13 Matth. 1, 20 — 17 Luk. 3, 23ff — 21 vgl. haer. 46, 2, 7 u. 3, 10; II 206, 11ff u. 207, 20ff — 24 Luk. 3, 38) [*](M U) [*](2 δεδέχθαι Μ 4 ἐτῶν ὀγδοήκοντα U | που < U 5 πλέν M | vor ἐλάσσω + ἢ U | υἱοὺς ἓξ U 6 ταύτην δὲ τὴν] τὴν δὲ U 8 ὑπῆρχεν U 10 τὸν < M 11 ἦ U | τε2 < M 12 ὠνομασμένου] ὀνόματος μόνου U 14 <ἐστιν>* 15 ἐκπλήττον M 16 ἁγίου < M 16f λεῖα πᾶσα τε U 17 <φησί>* |ἦν + οὖν U 19 ὁ < M 20 φθάννει M | ἀπὸ πρώτης ist nicht zu beanstanden vgl. S. 281, 8 23 ποτε + <ὑπ᾿ αὐτοῦ> u. ἀπ᾿ statt des folgenden ὑπ᾿ ?* 24 τὸν] τοῦ M 25 φανερώτατον *] φανέρωσις MU 25f διὰ δὲ + καὶ U 27 πάλιν < M)

ἔφασκον δὲ ὅτι ἱδοὺ ἰδοὺ τρίτον εὐαγγέλιον τὸ κατὰ Δουκᾶν.τοῦτο γὰρ ἐπετράπη τῷ Δουκᾷ, ὄντι καὶ αὐτῷ ἀπὸ τῶν ἐβδομήκοντα δύο τῶν διασκορπιδθέντων ἐπὶ τῷ τοῦ σωτῆρος λόγῳ, διὰ δὲ Παύλου τοῦ ἁγίου πάλιν ἐπανακάμψαντι πρὸς τὸν κύριονν ἐπιτραπένται τε αὐτοῦ κηρῦξαι τὸ εὐαγγέλιον.

καὶ κηρύττει πρῶτον ἐν Δαλματίᾳ καὶ Γαλλίᾳ καὶ ἐν Ἰταλίᾳ καὶ Μακεδονίᾳ. ἁρχὴ δὲ ἐν τῇ Γαλλίᾳ, ὡς καὶ περὶ τινων τῶν αὐτοῦ ἀκολούθων λέγει ἐν ταῖς αὐτοῦ ἐπιστολαῖς ὁ αὐτὸς Παῦλος. »Κρήσκης, φησίν, ἐν τῇ Γαλλίᾳ«. οὐ γὰρ ἐν τῇ Γαλατίᾳ, ὥς τινες πλανηθέντες νομίζουσιν, ἀλλὰ ἐν τῇ Γαλλίᾳ.

12. Πλὴν ἐπὶ τὸ προκείμενον ἐλεύσομαι. ἀνενέγκαντος γὰρ τοῦ Λουκᾶ τὰς γενεαλογίας ἀπὸ τῶν κάτω ἐπὶ τὰ ἄνω καὶ φθάσαντος τὴν ἔμφασιν ποιήσασθαι τῆς ἅνωθεν τοῦ θεοῦ Δόγου παρουσίας ὁμοῦ τε συναφθέντος τῇ ἐνσάρκῳ αὐτοῦ οἰκονομίᾳ, ἵνα ἀποτρέψηται ἀπὸ τῶν πεπλανημένων τὴν πλάνην, οὑκ ἐνόησαν.

διὸ ὕστερον ἀναγκάζει τὸ ἅγιον πνεῦμα τὸν Ἰωάννην, παραιτούμενον εὐαγγελίσασθαι δἰ εὐλάβειαν καὶ ταπεινοφροσύνην, ἐπὶ τῇ γηραλέᾳ αὐτοῦ ἠλικίᾳ μετὰ ἔτηἐνενήκοντα τῆς αὐτοῦ ζωῆς, μετὰ τὴν ἀπὸ τῆς Πάτμου ἐπάνοδον τὴν ἐπὶ Κλαυδίου γενομένην Καίσαρος καὶ μετὰ [*](3ff vgl. Panarion Christentum 4, 6; I 232, 13ff u. Adamantius de recta in deum fide I 5; S. 10, 14f van de sande Bakhuyzen - 6 vgl. II Tim. 4, 10 — 9 II Tim. 4, 10; vgl. Eusebius h. e. IV 4, 8; S. 194, 5 Schwartz — 16 zu παραιτούμενον εὐγγελίσασθαι vgl. Clemens Al. bei Eusebius h. e. VI 14, 7; S. 550, 26 Schwartz προτραπέντα ὑπὸ τῶν γνωρίμων canon Murat. cohortantibus condescipulis et episcopis suis Hieronymus vir. ill. 9 rogatus ab Asiae episcopis prologus in Matth.; Migne 26, 19A coactus est ab omnibus paene tunc Asiae episcopis et multarum ecclesiarum legationibus — 18 μετὰ ἔτη ἐνενήκοντα, vgl. oben S. 250,8; wohl erschlossen aus Irenaeus adv. haer. II 22,5; I 331 Harvey Παρέμεινα γὰρ αὐτοῖς μέχρι τῶν Τραιανοῦ χρόνων ΙΙΙ 3, 4; II 15 zusammen mit III 1, 1; II 6 ἐξέδωκε τὸ εὐαγγέλιον ἐν Ἐφέσῳ τῆς Ἀσίας διατρίβων - 18f daß das Enangelium nach der Apokalypes geschrieben ist, behauptet ebenso der monarchianische Prolog zum Joh. Ev. S. 7 Corssen (TU B. 15 H. 1) hoc autem exangelium scripsit in Asia, posteaquam in Pathmos insula apocalypsin scripserat u. die „historia ecclesiastica“ S. 80f Corssen. — Die Nachricht, daß Johannes unter Claudius von Patmos zurückgekehrt (also unter Caligula dorthin verbannt worden sei? beachte hierfür das καὶ ἀνωτάτω unten c. 33, 9 u. Clemens Al. quis div. salv. 42,2; III 188, 3f τοῦ τυράννου τελευτήσαντος ἀπὸ τῆς Πάτμου τῆς νήσου μετῆλθεν ἐπὶ τὴν Ἔφεσον), nur hier. Anders Irenaeus adv. haer. V 30, 3; II 410 Harvey ἑωράθη . . . πρὸς τῷ τέλει τῆς Δομετιανοῦ ἀρχῆς Hieronymus vir. ill. 9 persecutionem moxente Domitiano in Patmos insulam relegatus scripsit apocalypsim u. die „historia ecclesiastica“ Corssen S. 80f. Κλαυδίου ist jedoch nicht zu ändern, da es ebenso durch das folgende μετὰ ἱκανὰ ἔτη τοῦ διατρῖψαι αὐτὸν ἐπὶ τῆς Ἀσίας wie durch die Wiederholung in c. 33, 9 gesichert ist. Vielleicht hängt die Angabe doch irgendwie mit den acta Johannis zusammen (gegen Zah, Forsch. VI 199f)) [*](M U ) [*](1 <καὶ τὸ ψεῦδος ἀγαπῶντες> * |ὑπὲρ]ἥπερ Μ 2 hinter Δουκᾶν vielleicht nach S. 256,18ff zu ergänzen <καὶ οὑδὲν ἐν αὐτῷ περὶ τῆς ἄνωθεν γεννήσεως>* 4 ἐπὶ τοῦ σωτῆρος, <τῷ λόγῳ Μ 5 ἐπανακάμωψαντι*]ἐπανακάμψαντος Μ U | ἐπτραπέντι*]ἐπιτραπέντος Μ U 6 τε*]δὲ M U 7 vor Ἰταλίᾳ +τῆ Μ 8 τινων +<ἄλλων>*?9 ὁ <Μ|Κρίσκης U 11f τῶ Λουκᾶ U 14 ἀποστρέψηται Μ 18 ἐαυτοῦ U | μετὰ τὴν + αὐτοῦ U)

καὶ οὐκ ἦν αὐτῷ χρεία περὶ τῆς ἐνσάρκου παρουσίας λεπτολογεῖν· ἤδη γὰρ ἠσφάλιστο. ἀλλὰ ὡς κατόπιν τινῶν βαίνων καὶ ὁρῶν αὐτοὺς ἐπὶ τὰ ἔμπροσθεν ὄντας καὶ ἐπὶ τὰ τὰ τραχύτατα ἑαυτοὺς ἐκδεδωκότας καὶ πλάνα καὶ ἀκανθώδη, ἀνακαλέσασθαι αὐτοὺς εἰς εὐθεῖαν ὁδὸν προενοεῖτο καὶ ἀσφαλιζόμενος ἐπικηρυκεύσασθαι αὐτοῖς καὶ εἰπεῖν· τί πλανάσθε; ποῖ τρέπεσθε; ποῖ πλανᾶσθε, Κήρινθε καὶ Ἐβίων καὶ οἱ ἄλλοι; οὐκ ἔστιν οὕτως ὡς νομίζετε.

ναί, ἐγεννήθη ὁ Χριστὸς κατὰ σάρκα δῆλον· ἰδοὺ γὰρ αὐτὸς ὁμολογῶ ὅτι ὁ Λόγος σὰρξ ἐγένετο. ἀλλὰ μὴ ἐξότε ἐγένετο σάρξ, νομίσητε τὸν αὐτὸν εἶναι· οὐκ ἔστι γὰρ ἀπὸ χρόνων Μαρίας μόνον, ὡς ἕκαστος ἡμῶν ἀφ᾿ ὅτου γεννᾶται ὑπάρχει, πρὶν δὲ τοῦ γεννηθῆναι οὐκ ἔστιν.

ὁ δὲ ἅγιος θεὸς Λόγος, ὁ υὁὸς τοῦ θεοῦ, ὁ κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός, οὐκ ἔστιν ἀπὸ χρόνων Μαρίας μόνον οὔτε ἀπὸ χρόνων Ἱωσὴφ μόνον, οὔτε Ἠλὶ οὔτε Λευὶ οὔτε Ζοροβάβελ οὔτε Σαλα- [*](2ff das Johannesevangelium als letztes, die andern nur ergänzendes Evangelium vgl. Irenaeus III 1, 1; II 6 Harvey Clemens Al. bei Eusebius h. e. VI 14, 5ff; S. 550, 17ff Schwartz Eusebius h. e. III 24, 7ff; S. 246, 17ff Schwartz — 3ff vgl. haer. 69, 23, 2ff — 9f Joh. 1, 14 — 14ff vgl. Luk. 3, 24—38) [*](M U) [*](1 ἐπὶ] ἀπὸ U |[ἀναγκάζεται] * 2f παρουσίας] πραγματείας U 5 ἐκδεδοκότας M | πλάνα *] πλάνη Μ πλάνας U 6 προενοεῖτο *] προνοοῦντας MU | ἀσφαλιζόμενος *] ἀσφαλιζομένου MU 7 αὐτοὺς Μ | εἶπε U 8 οἱ < Μ 10 τὴν < Μ 12 ὑμῶν Μ | ἀφ᾿ ὅτου] ἀπότε Μ | ἐγεννᾶται U 13 ἔστιν *] εἶναι MU | δὲ] γὰρ? * | ὁ2 < U 13f ὁ κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός, *] Χριστὸς κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς MU 15 Ζορομβάβελ U)

ἦν ὁ Λόγος καὶ ὁ Λόγος ἦν πρὸς τὸν θεὸν καὶ θεὸς ἦν ὁ Λόγος. πάντα δι᾿ αὐτοῦ ἐγένετο, καὶ χωρὶς αὐτοῦ ἐγένετο οὐδὲ ἓν ὃ γέγονε« καὶ τὰ ἑξῆς. [»καὶ ὁ Λόγος σὰρξ ἐγένετο καὶ ἐσκήνωσεν ἐν ἡμῖν,

καὶ εἴδομεν αὐτόν«.] εἶτα »ἐγένετο ἄνθρωπος ἀπεσταλμένος παρὰ θεοῦ, ὄνομα αὐτῷ Ἰωάννης. οὗτος ἦλθεν εἰς μαρτυρίαν, ἵνα μαρτυρήσῃ περὶ τοῦ φωτός, ἵνα πάντες πιστεύσωσι δι᾿ αὐτοῦ. οὐκ ἦν ἐκεῖνος τὸ φῶς, ἀλλ᾿ ἵνα μαρτυρήσῃ περὶ τοῦ φωτός. ἦν τὸ φῶς τὸ ἀληθινόν, ὃ φωτίζει πάντα ἄνθρωπον ἐρχόμενον εἰς τὸν κόσμον. ἐντ τῷ κόσμῳ ἦν καὶ ὁ κόσμος δι᾿ αὐτοῦ ἐγένετο καὶ ὁ κόσμος αὐτὸν οὐκ ἔγνω. εἰς τὰ ἴδια ἦλθε καὶ οἱ ἴδιοι αὐτὸν οὐ παρέλαβον. ὅσοι δὲ ἔλαβον αὐτόν, ἔδωκεν αὐτοῖς ἐξουσίαν τέκνα θεοῦ γενέσθαι· οἳ οὐκ ἐξ αἵματος καὶ σαρκός, ἀλλ᾿ ἐκ θεοῦ ἐγεννήθησαν.

καὶ ὁ Λόγος, φησί, σὰρξ ἐγένετο, καὶ κατεσκήνωσεν ἐν ἡμῖν. Ἰωάννης μαρτυρεῖ καὶ κέκραγε λέγων· οὗτος ἦν ὃν εἶπον ὑπῖν«· καὶ ὃτι »ἐκ τοῦ πληρώματος αὐτοῦ πάντες ἡμεῖς ἐλάβομεν«. καὶ λέγει »οὐκ εἰμὶ ἐγὼ ὁ Χριστός, ἀλλὰ φωνὴ βοῶντος ἐν τῇ ἐρήμῳ«.

13. Καὶ ὅτε διήγηται ταῦτα πάντα, λέγει »ταῦτα ἐγένετο ἐν Βηθαβαρᾷ«· ἐν δὲ ἄλλοις ἀντιγράφοις »ἐν Βηθανίᾳ, πέραν τοῦ Ἰορδάνου«.

καὶ μετὰ ταῦτα δείκνυσιν ὅτι εἶπον αὐτῷ οἱ ἀπὸ Ἰωάννου μαθηταί· »Ῥαββί, ποῦ μένεις; ὁ δὲ εἶπε· δεῦτε καὶ ἴδετε· καὶ ἀπῆλθον, καὶ παρ᾿ αὐτῷ ἔμειναν τὴν ἡμέραν ἐκείνην.«

καὶ τῇ αὔριον, »ὥρα ἦν ὡς δεκάτη, ἦν Ἀνδρέας ὁ ἀδελφὸς Σίμωνος Πέτρου, εἷς ἐκ τῶν δύο τῶν ἀκολουθησάντων αὐτῷ· εὑρίσκει αὐτὸς πρῶτον τὸν ἀδελφὸν τὸν ἴδιον Σίμωνα καὶ λέγει αὐτῷ· εὑρήκαμεν Μεσσίαν, [*](5 Joh. 1, 1. 3 —7 Joh. 1, 14 — 9—20 Joh. 1, 6—16 — 20 Joh. 1, 20.23 — 22 Joh. 1, 28; vgl. Origenes in Joh. VI 40; S. 149, 12ff Preuschen — 24—26 vgl. Joh. 1, 37—39 — 27—S. 266, 30 Joh. 1, 39c—2, 1) [*](M U) [*](1 ἀπὸ1 < Μ 2 Ἀβραὰμ] Ἀδὰμ U | Ἀδὰμ] Ἀβραὰμ U 2f οὔτε ἀπὸ (!) πέμπτης—τετάρτης ἡμέρας doppelt geschrieben U 4 ἐξότου U 5 ὁ1 < Μ 7f [καὶ ὁ Λόγος—εἴδομεν αὐτόν]* 11 πάντες < Μ 16 αἱμάτων U 17 φησίν hinter ἐγένετο Μ 19f ἡμεῖς πάντες U 22 διήγηται *] διηγεῖται MU 22f ἐν βηθαβρᾶ(!) ἐγένετο U 23 ἐν ἄλλοις δὲ U 24 εἶπεν Μ 28 αὐτὸς] οὗτος U 29 vor Μεσσίαν + τὸν Μ; vgl. S. 267, 18 | Μεσίαν M)

τῇ ἐπαύριον ἠθέλησεν ἐξελθεῖν εἰς τὴν Γαλιλαίαν καὶ εὑρίσκει Φίλιππον καὶ λέγει αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς· ἀκολούθει μοι. ἦν δὲ Φίλιππος ἀπὸ Βηθσαϊδά, ἐκ τῆς πόλεως Ἀνδρέου καὶ Πέτρου. εὑρίσκει Φίλιππος τὸν Ναθαναὴλ καὶ λέγει αὐτῷ· ὃν ἔγραψε μωυσῆς ἐν τῷ νόμῳ καὶ οἱ προφῆται εὑρήκαμεν, Ἰησοῦν υἱὸν Ἰωσὴφ τὸν ἀπὸ Ναζαρέτ. καὶ εἶπεν αὐτῷ Ναθαναήλ· ἐκ Ναζαρὲτ δύναταί τι ἀγαθὸν εἶναι; λέγει αὐτῷ ὁ Φίλιππος· ἔρχου καὶ ἴδε.

ἰδὼν δὲ ὁ Ἰησοῦς τὸν Ναθαναὴλ ἐρχόμενον πρὸς αὐτὸν λέγει περὶ αὐτοῦ· ἴδε ἀληθῶς Ἰσραηλίτης, ἐν ᾧ δόλος οὐκ ἔστι. λέγει αὐτῷ Ναθαναήλ· πόθεν με γινώσκεις; ἀπεκρίθη Ἰησοῦς καὶ εἶπεν αὐτῷ, πρὸ τοῦ σε Φίλιππον φωνῆσαι ὄντα ὑπὸ τὴν συκὴν εἶδόν σε. ἀπεκρίθη αὐτῷ Ναθαναὴλ καὶ εἶπε· Ῥαββί, σὺ εἶ ὁ υἱὸς τοῦ θεοῦ, σὺ εἶ ὁ βασιλεὺς τοῦ Ἰσραήλ.

ἀπεκρίθη αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς καὶ εἶπεν αὐτῷ· ὅτι εἶπόν σοι ὅτι εἶδόν σε ὑποκάτω τῆς συκῆς, πιστεύεις; μείζονα τούτων ὄψει. καὶ εἶπεν αὐτῷ· ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ὄψεσθε τὸν οὐρανὸν ἀνεῳγότα καὶ τοὺς ἀγγέλους τοῦ θεοῦ ἀναβαίνοντας καὶ καταβαίνοντας ἐπὶ τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου.

καὶ τῇ ἡμέρᾳ τῇ τρίτῃ γάμος ἐγένετο ἐν Κανᾷ τῆς Γαλιλαίας« καὶ τὰ ἑξῆς, ἵνα δείξῃ μετὰ τὰς τεσσαράκοντα ἡμέρας τοῦ πειρασμοῦ καὶ μετὰ τὴν ἀπ᾿ αὐτοῦ τοῦ πειρασμοῦ ἐπάνοδον καὶ ὁρμὴν τὴν ἐπὶ Ναζαρὲτ καὶ Γαλιλαίαν, ὡς οἱ ἄλλοι τρεῖς εὐαγγελισταὶ ἔφησαν, πάλιν ἐπὶ τὸν Ἰορδάνην αὐτὸν ἡκέναι·

ὡς καὶ ἀπὸ τοῦ λόγου Ἰωάννου δειχθήσεται, φήσαντος οὕτως ὅτε εἶδεν αὐτὸν ἐρχόμενον τῇ ἐπαύριον [λέγει] »ἴδε ὁ ἀμνὸς τοῦ θεοῦ, ὁ αἴρων τὴν ἁμαρτίαν τοῦ κόσμου«. καὶ πάλιν τῇ ἄλλῃ ἡμέρᾳ ὡς εἶδεν αὐτὸν περιπατοῦντα ἔφη· »οὗτός ἐστι περὶ οὗ εἶπον ὑμῖν, ὁ ὀπίσω μου ἐρχόμενος ἔμπροσθέν μου γέγονεν, ὅτι πρῶτός μου ἦν«· [*](20ff eine ähnliche Zwischeneinschiebung von Joh. 1, 35—2, 11 zwischen die Versuchungsgeschichte und die Berufung der ersten Jünger schon bei Tatian, vgl. Zahn Forsch. I 125ff u. Hippolyt, vgl. dessen capp. adv. Caj. aus Dionysius bar Salibi in ev. Joh. bei Labriolle, sources de l᾿hist. du Mont. p. LXXIII — 21 vgl. Matth. 4, 12 Mark. 1, 14 Luk. 4, 14 — 25 Joh. 1, 29 — 26ff Joh. 1, 35f. 30) [*](M U) [*](2 ἐμβλέψας + δὲ U | ὁ2 < U S u. 9 Ναζαρὲθ Μ 10 ὁ < Μ 15 βασιλεὺς εἶ U | αὐτῷ < U 16 ὅτι2 < U 17 μείζω U 20 δείξῃ + ὅτι Μ 21 τὰς < Μ 22 Ναζαρὲθ Μ 25 [λέγει] *] λέγει Μ εἶπεν U 27 ἐστι, ebenso S. 267, 3] ἦν S. 267, 9; viell. richtiger 28 ἐρχόμενος + ὅτι Μ | γέγονεν, ὅτι πρῶτός μου < Μ)