Panarion (Adversus Haereses)

αἱ δὲ τρόπον τινὰ ἐνδεικνύμεναι ἐνθουσιασμοῦ τοῖς παροῦσι λαοῖς ἀπάτην ἐργάζονται κλαίειν τε ποιοῦσιν πάντας ὡς εἰς οἶκτον μετανοίας ἄγουσαι,δάκρυα χεόμεναι καὶ σχήματί τινι ἐποδυρόμεναι τὸν τῶν ἀνθρώπων βίον.

ἐπίσκοποί τε παρ᾿αὐτοῖς γυναῖκες καὶ πρεσβύτεροι γυναῖκες καὶ τὰ ἄλλα. ὧν μηδὲν διαφέρειν φασίν »ἐν γὰρ Χριστῷ Ἰησοῦ οὕτε ἄρσεν οὕτε θῆλυ«.

ταῦτά ἐστιν ἃ κατειλήφαμεν. Ἀρτοτυρίτας δὲ αὑτοὺς καλοῦσιν ἀπὸ τοῦ ἐν τοῖς αὐτῶν μυστηρίοις ἐπιτιθέντας ἄρτον καὶ τυρὸν [καὶ] οὕτως ποιεῖν τὰ αὐτῶν μυστήρια.

3. πᾶσα δὲ ἀνθρώπων χλεύη ἐν τῷ ἀποστῆναι <καθέστηκεν> ἀπὸ τῆς ὁρθῆς πίστεως καὶ εἰς ἀμηχανίαν τρέπεσθαι καὶ εἰς διαφορὰς ἐνθουσιασμῶν τε καὶ ὀργίων. ἐκβακχευόμεναι γὰρ αἱ διάνοιαι ἀεὶ τοὺς μὴ κατέχοντας τὴν ἄγκυραν τῆς ἀληθείας, ἀλλ᾿ἐπιδιδόντας ἐαυτοὺς τῷ * φέρουσι κατὰ πᾶσαν ὁτιοῦν αἰτίαν.

κἄν τε γὰρ γυναῖκες παρ᾿ αὐτοῖς εἰς ἐπισκοπὴν καὶ πρεσβυτέριον καθίστανται διὰ [*](2 vgl. Act. 21, 9 u. Proclus bei Eusebius h. e. III 17, 4; S. 266,3 Schwartz; dazu den Anonymus V 17, 3; S. 470, 15 Schwartz Origenes bei Cramer Cat. in I. ad Corinth. S. 279 ταύτης δὲ τῆς ἐντολῆς οὐκ ἦσαν οἱ τῶν γυναικῶν μαθηταὶ οἱ μαθητευθέντες Πρισκίλλῃ καὶ Μαξιμίλλῃ. . .τέσσαρες, φασί, θυγατέρες ἦσαν Φιλλίππου τοῦ εὐαγγελιστοῦ καὶ προεφήτευον. εἰ δὲ προεφήτευον, τί ἄτοπόν ἐστι καὶ τὰς ἡμετέρας, ὥς φασιν ἐκεῖνοι, προφήτιδας προφητεύειν (aus Origenes schöpft Didymus de trin. III 41,3; Migne 39,988 C u. der dial. orth. et Mont. Ficker ZKG XXVI 456,24ff) – 3 zur Bußpredigt im Kreis der montanistischen Gemeinde vgl. den Anonymus bei Eusbius V 18,9; S. 464, 5ff Schwartz τοῦ πνεύματος . . . ἔσθ᾿ὅπῃ δὲ καὶ κατακρίνοντος στοχαστικῶς ἀξιοπίστως αὐτοὺς ἄνττικρυς, ἴνα καὶ ἐλεγκτικὸν εἶναι δοκῇ -10 Gal. 3, 28 - 12 vgl. Filastrius haer. 74; S. 38, 18 Marx u. Acta Perp. et Felic. 4 de caseo quod mulgebat dedit mihi quasi buccellam; et ego accepi iunctis manibus et manducaui, et universi circumstantes dixerunt Amen) [*](M U) [*](2 καὶ <U 3 ἐαυτῶν U 7 πάντας <U | εἰς <U 9 ὦν *]ὡς ΜU 10 φασίν*]φησίν Μ U, φύσιν Pet. 12 [καὶ] Öh. 14 <καθέστηκεν>* 15f διαφορὰν U 16 ὁργίων]ἐνεργειῶν U | ἐκβαχευομένων Μ 18 αὐτοὺς| * etwa <ἰδίῳ λογισμῷ>* |φέρουσι* ]φέροντι Μ U | τε]γε Μ)

λέληθε δὲ αὐτοὺς καὶ ὁ ἀποστολικὸς λόγος ὅτι »γυναικὶ οὐκ ἐπιτρέπω λαλεῖν οὔτε αὐθεντεῖν ἀνδρός« καὶ πάλιν »οὐ γάρ ἐστιν ἀνὴρ ἐκ γυναικός. ἀλλὰ γυνὴ ἐξ ἀνδρός« καὶ »ὁ Ἀδὰμ οὐκ ἠπάτηται, ἀλλ᾿ ἡ Εὔα πρώτη ἀπατηθεῖσα ἐν παραβάσει γέγονεν«. καὶ ὦ τῆς πολυφόρου πλάνης τοῦ κόσμου τούτου.

διὸ ὡς νωδόν τι καὶ ἀφροσύνης ἔμπλεον ἀσκαλαβώτου δίκην * ταύτην παρελθὼν ἐπὶ τὰς ἑξῆς βαδιοῦμαι, ὦ ἀγαπητοί, θεὸν ἐπικαλούμενος καλούμενος εἰς βοήθειαν τῆς ἡμετέρας ταπεινότητος καὶ εἰς πλήρωσιν τῆς ἡμῶν ἐπαγγελίας.

Ἀπὸ τούτων τῶν δύο αἱρέσεων τῶν ὁμοῦ ἀλλήλαις μιχθεισῶν, κατὰ Φρύγας τε καὶ Κυϊντιλλιανῶν ἤτοι Πρισκιλλιανῶν, ἀνέκυψε πάλιν τῷ κόσμῳ ἑτέρα αἵρεσις Τεσσαρεσκαιδεκατιτῶν οὕτως καλουμένη.

καὶ οὗτοι μὲν πάντα ἔχουσιν ὡς ἡ ἐκκλησία, σφάλλονται δὲ ἀπὸ πάντων διὰ τὸ μὴ τῇ ἀκολουθίᾳ καὶ τῇ διδασκαλίᾳ τοῦ θεσμοῦ προσανέχειν, Ἰουδαϊκοῖς ἔτι μύθοις προσανέχοντες. καὶ οὐδὲ τὰ ἴσα αὐτοῖς δογματίζουσιν· »οὐ γὰρ ἃ λέγουσιν οἴδασιν οὔτε περὶ τίνων διαβεβαιοῦνται«.

ἅπαξ γὰρ τοῦ ἔτους μίαν ἡμέραν τὸ Πάσχα οἱ τοιοῦτοι φιλονείκως ἄγουσι, καίτοι γε περὶ πατρὸς καὶ υἱοῦ καὶ ἁγίου πνεύματος καλῶς καὶ ἴσως <ἡμῖν> ἔχοντες, προφήτας τε δεχόμενοι [*](1 Gen. 3,16 — 3 I Tim. 2,12 — 4 I Kor. 11,8 — 5 ITim. 2,14 — 13 ff vgl. mit der Darstellung des Epiph. insbes. Eusebius h. e V 23f; S. 488, 7ff Schwartz Hippolyt refut. VIII 18; S. 237, 15ff Wendland Ps. Tertullian adv. omn. haer. 8 Filastrius haer. 58 Theodoret haeret. fab. III 4; außerdem unten Panarion haer. 70,9ff — 19 I Tim. 1,7 — 20 u. S. 245,5f vgl. Irenaeus bei Eusebius V 24, 12; S. 494, 16 Schwartz οἱ μὲν γὰρ οἴονται μίαν ἡμέραν δεῖν αὐτοὺς νηστεύειν — 21ff vgl. Hippolyt refut. VIII 18,2; S.238, 1ff Wendland ἐν δὲ τοῖς ἑτέροις οὗτοι συμφωνοῦσι πρὸς πάντα τὰ τῇ ἐκκλησίᾳ ὑπὸ τῶν ἀοστόλων παραδεδομένα) [*](M U) [*](1 ἀκούσουσι U 2 κυριεύση Μ 4 ἀνὴρ] ὁ ἄνθρωπος Μ |vor γυνὴ + ἡ Μ 5 ἡ < Μ 8 τινα | ἔμπλεων U | * <ἑρπετὸν καταθλάσαντες> * 12 λݲ] κݲθݲ M τῆς δὲ ἀκολουθίας] ἢ καὶ MU 14 κατὰ Φρύγα Μ | τε] δὲ Μ 15 οὕτω Μ 17 τῇ1<Μ 19 αὑτοῖς? * 20 τὸ] τοῦ U 22 <ἡμῖν>* | τε] δὲ U)

περιέπεσαν δὲ ἀστοχήματι καὶ οὐ τῷ τυχόντι οὗτοι, δῆθεν κεχρημένοι τῷ ῥητῷ ᾧ εἶπεν ὁ νόμος ὅτι »ἐπικατάρατος ὃς οὐ ποιήσει τὸ Πάσχα τῇ τεσσαρεσκαιδεκάτῃ τοῦ μηνός«.

ἕτεροι δὲ ἐξ αὐτῶν τὴν αὐτὴν μίαν ἡμέραν ἄγοντες καὶ τὴν αὐτὴν μίαν ἡμέραν νηστεύοντες καὶ τὰ μυστήρια ἐπιτελοῦντες, ἀπὸ τῶν Ἄκτων δῆθεν Πιλάτου αὐχοῦσι τὴν ἀκρίβειαν εὑρηκέναι, ἐν οἷς ἐμφέρεται τῇ πρὸ ὀκτὼ καλανδῶν Ἀπριλλίων τὸν σωτῆρα πεπονθέναι.

καὶ ἐν ἐκείνῃ τῇ ἡμέρᾳ βούλονται ἄγειν τὸ Πάσχα ὁποίᾳ δἂν ἐμπέσῃ ἡ τεσσαρεσκαιδεκάτη τῆς σελήνης· οἱ δὲ ἐν τῇ Καππαδοκίᾳ τὴν αὐτὴν μίαν ἡμέραν τὴν πρὸ [*](4 vgl. Lev. 23,5 Num. 9,4f u. Deut. 27,26; dazu Hippolyt refut. VIII 18, 1; S. 237, 18f Wendland — 7 vgl. Lipsius, Die Pilatusakten2 1886 S. 26f. Der 25. März, die julianische Nachtgleiche, als Todestag Christi schon bei Hippolyt, Ostertafel u. in Dan. IV 23; S. 242,6; Bonwetsch Tertullian adv. Jud. 8 — 9 vgl. Polykrates bei Eusebius h e. V 24,6; S. 492,6ff Schwartz οὗτοι πάντες ἐτήρησαν τὴν ἡμέραν τῆς τεσσαρεσκαιδεκάτης τοῦ πάσχα κατὰ τὸ εὐαγγέλιον . . ., ὅταν ὁ λαὸς ἤρνυεν τὴν ζύμην Hippolyt refut. VIII 18, 1; S. 237, 16ff Wendland συνιστάνουσι δεῖν τὸ πάσχα τῇ τεσσαρεσκαιδεκάτῃ τοῦ πρώτου μηνὸς φυλάσσειν κατὰ τὴν τοῦ νόμου διαταγήν, ἐν ᾗ ἂν ἡμέρᾳ ἐμπέσῃ Ps. Tertullian adv. omn. haer. 8 pascha enim dicit (Blastus) non aliter custodiendum esse, nisi secundum legem Moysi XIIII mensis Theodoret haeret. fab. III 4; Migne 83, 405 A — 11ff vgl. die (gefälschten) Akten des Konzils von Cäsarea c. 1; S. 307 Krusch Stud. z. m. Chronol. nam et omnes Gallii quacumque die VIII k. ap. fuisset, semper pascha caelebrabant Martin von Bracara de pascha 1; S. 93, 4ff Burn Niceta of Remesiana = tractatus Adthanasii c. 1; S. 329 Krusch (=S. 94, 1ff Burn) scio autem multos scrupulosius interrogare solitos quare secundum morem Iudaeorum ad lunae computationem diversis temporibus pascha celebremus, dicentes rectius sibi videri ut si dominicae passionis commemoratio agatur, unum anniversarium natalem diem observermus, sicut a plerisque Gallicanis episcopis usque ante non multum temporis custoditum est, ut semper VIII Kalendarum aprilium diem paschae celebraverimus, in quo diae facta resurrectio Christi traditur u. Sozomenus h. e. VII 18; Migne 67, 1472Bff Μοντανισταὶ δέ, οὓς Πεπουζίτας καὶ Φρύγας ὀνομάζουσιν . . . φασὶ . . . χρῆναι μόνοις τοῖς ἡλιακοῖς ἕπεσθαι κύκλοις τοὺς ὀρθῶς ταῦτα κανονίζοντας . . . ἀπὸ γὰρ τῆς πρὸ ἐννέα καλανδῶν Ἀπριλλίων ὡς ἀρχῆς οὔσης κτίσεως ἡλίου καὶ πρώτου μηνὸς ἀναλογίζονται τὴν εἰρημένην ταῖς ἱεραῖς γραφαῖς τεσσαρεσκαιδεκαταίαν. καὶ ταύτην εἶναι λέγουσι τὴν ὀκτὼ εἰδῶν Ἀπριλλίων, καθ᾿ ἣν ἀεὶ τὸ πάσχα ἄγουσιν (andere Angabe = 6. April bei Ps. Chrysostomus hom. in pascha Migne 59, 747)) [*](Μ U) [*](1. εὐαγγέλια Μ 2 περιέπεσον U 3 οὗτοι] αὐτοὶ, u. vor οὐ τῷ τυχόντι gestellt U 5 die Einfügung von πρώτου vor μηνὸς ist nicht unbedingt erforderlich, vgl. die oben angeführte Stelle aus Ps. Tertullian adv. omn. haer. 8 (eine Ergänzung ist auch dort überflüssing) 7 αὐχῶσι Μ 9f βούλονται + <οἱ μὲν>?* 10 τῆ τεσσαρεσκαιδεκάτη Μ 11 τὴν2] τῆ Μ)

καὶ ἐν αὐτοῖς δὲ στάσις οὐχ ἡ τυχοῦσα, τῶν μὲν λεγόντων τῇ τεσσαρεσκαιδεκάτῃ τῆς σελήνης, τῶν δὲ πρὸ ὀκτὼ καλανδῶν Ἀπριλλίων.

ἔτι δὲ εὕραμεν ἀντίγραφα Ἄκτων Πιλάτου, ἐν οἷς σημαίνει πρὸ δεκαπέντε καλανδῶν Ἀπριλλίων τὸ πάθος γεγενῆσθαι· τἀληθῆ δέ, ὡς ἐκ πολλῆς ἀκριβείας ἔγνωμεν, ἐν τῇ πρὸ δεκατριῶν καλανδῶν Ἀπριλλίων τὸν σωτῆρα πεπονθέναι κατειλήφαμεν· τινὲς δὲ τῇ πρὸ δέκα καλανδῶν Ἀπριλλίων λέγουσιν.