Panarion (Adversus Haereses)

Ὀ δέ· οὐχ οὕτως. φησίν, ἀλλὰ ἄλλα ἐστὶ παρὰ ταῦτα, ἀντιλέγων ὁ Μαρκίων. ἐπειδὴ <δὲ> μὴ ἠθέλησαν αὐτὸν οὐν φανερῶς αὐτοῖς ἔλεγε· τί μὴ ἠθελήσατέ με ὑποδέξασθαι;

τῶν δὲ λεγόντων ὅτι οὐ δυνάμεθα ἄνευ τῆς ἐπιτροπῆς τοῦ τιμίου πατρός σου τοῦτο ποιῆσαι·

μία γάρ ἐστιν ἡ πίστις καὶ μία ἡ ὁμόνοια καὶ οὐ δυνάμεθα ἐναντιωθῆναι τῷ καλῷ συλλειτουργῷ πατρὶ δὲ σῷ, ζηλώσας λοιπὸν καὶ εἰς μέγαν ἀρθεὶς θυμὸν καὶ ὑπερηφανίαν τὸ σχίσμα ἐργάζεται ὁ τοιοῦτος, ἑαυτῷ τὴν αἵρεσιν προστησάμενος καὶ εἰπὼν ὅτι »ἐγὼ σχίσω τὴν ἐκκλησίαν ὑμῶν καὶ βαλῶ σχίσμα ἐν αὐτῇ εἰς τὸν αἰῶνα«, ὡς τὰ ἀληθῆ μὲν σχίσμα ἔβαλεν οὐ μικρόν, οὐ τὴν ἐκκλησίαν σχίσας ἀλλ᾿ ἑαυτὸν καὶ τοὺς αὐτῷ πεισθέντας.

3. Ἔλαβε Τε τὴν πρόφασιν παρὰ τοῦ προειρημένου Κέρδωνος, γόητος καὶ ἀπατηλοῦ. καὶ αὐτὸς μὲν γὰρ δύο κηρύττει ἀρχάς, προσ- [*](19 vgl. conc. Nic. can. 5 κρατείτω ἡ γνώμη κατὰ τὸν κανόνα τὸν διαγορεύοντα τοὺς ὑφ᾿ ἑτέρων ἀποβληθέντας ὑφ’ ἑτέρων μὴ προσίεσθαι) [*](V M 1 ῥάκκους, erstes κ durchgestrichen V corr 11 χώρημα hinter κήρυγμα durchgestrichen V corr 12 περισσότερον + <δὲ>?* 13 αὐτῷ am Rande V corr 18 <δὲ> * | <διὰ> * 22 συλλετουργῷ aus συνλειτουργῷ 25 ὅτι < Μ 26 ὡς] ὃς? * 29 nach γὰρ noch einmal καὶ αὐτὸς, durchgestrichen V corr)

ἄλλον δὲ εἶναι ὁρατὸν θεὸν καὶ κτιστὴν καὶ δημιουργόν· διάβολον δὲ τρίτον ὡς εἰπεῖν καὶ μέσον τῶν δύο τούτων, τοῦ τε ὁρατοῦ καὶ τοῦ ἀοράτου. τὸν δὲ κτιστὴν καὶ δημιουργὸν καὶ ὁρατὸν θεὸν εἶναι τῶν Ἰουδαίων, εἶναι δὲ αὐτὸν κριτήν.

παρ᾿ αὐτῷ δὲ τῷ Μαρκίωνι καὶ παρθενία κηρύσσεται, νηστείαν δὲ [*](2ff zu den τρεῖς ἀρχαὶ vgl. haer. 65,8,6 u. Rhodon bei Eusebius V 13,4; S. 456, 5ff Schwartz ἄλλοι δὲ πάλιν ἀπ᾿ αὐτῶν ἐπὶ τὸ χεῖρον ἐξοκείλαντες οὐ μόνον δύο, ἀλλὰ καὶ τρεῖς ὑποτίθενται φύσεις’ ὡν ἐστιν ἀρχηγὸς καὶ προστάτης Συνέρως, καθὼς οἱ τὸ διδασκαλεῖον αὐτοῦ προβαλλόμενοι λέγουσιν Hippolyt refut. VIII 31, 1f; S.216,16f Wendland ἐν τοῖς καθ᾿ ἡμᾶς χρόνοις νῦν καινότερόν τι ἐπεχείρησε Μαρκιωνιστής τις Πρέπων Ἀσσύριος . . . τρίτην φάσκων δίκαιον εἶναι ἀρχὴν καὶ μέσην ἀγαθοῦ καὶ κακοῦ τεταγμένην X 19, 1; S. 279, 21ff Μαρκίων δὲ ὁ Ποντικὸς καὶ Κέρδων . . . ὁρίζουσιν εἶναι τρεῖς τὰς τοῦ παντὸς ἀρχάς, ἀγαθὸν δίκαιον ὕλην· τινὲς δὲ τούτων μαθηταὶ προστιθέασι λέγοντες ἀγαθὸν δίκαιον πονηρὸν ὕλνη Dionysius Rom. Athanasius de decr. Nie. syn. 26; Migne 25, 464A Adamantius de recta in deum fide 1, 2; S. 4, 16 van de Sande Bakhuyzen τρεῖς ἀρχάς. θεὸν τὸν πατέρα τοῦ Χριστοῦ ἀγαθὸν καὶ ἄλλον τὸν δημιουργὸν καὶ ἕτερον τὸν u. 7; Migne 33, 921 A u. 928 A Ephrem Syrus II 444 Assemani Eznik, Wider die Sekten IV 16; S. 204, 1000 Schmid (aus Epiphanius) er stellt drei Prinzipien auf u. lehrt das des Guten u. des Oerechten u. das vom Bösen, dazu I 28; S. 87, 2012 drei Wurzeln . . . , die des Guten u. des Gerechten u. des Bösen IV 1; S. 172, 1ff eine »Fremdheit« gegenüber dem Gott der Gesetze, neben ihm auch die Materie . . . ; der Fremde . . . der Gott der Gesetze . . . die Materie — 8f vgl. Tertullian adv. Marc. I 29 non tingitur apial illum, caro, nisi virgo nisi vidua nisi caelebs nisi divortio baptisma mercata u. ebenda I 14 ut apocarteresi probes te Marcionitam Hippolyt refut. VII 30, 3 S. 216, 5 Wendland κωλύεις γαμεῖν, τεκνοῦν, ἀπέχεσθαι βρωμάτων X 19, 4; S. 280, 14f γάμον δὲ φθορὰν εἶναι λέγων κυνικωτέρῳ βίῳ προσάγει τοὺς μαθητάς, ἐν τούτοις νομίζων λυπεῖν τὸν δημιουργόν, εἰ τῶν ὑπ᾿ αὐτοῦ γεγονότων ἢ ὡρισμένων ἀπέχοιτο Clemens AI. strom. III 12, 1f; II 200, 30f Stählin οἱ μὲν ἀπὸ Μαρκίωνος μὴ βουλόμενοι τὸν κόσμον τὸν ὑπὸ τοῦ δημιουργοῦ γενόμενον συμπληροῦν γάμου βούλονται u. ebenda III 25, 2; II 207, 8 ff γίνεται δὲ αὐτῷ τῆς ἐγκρατείας αἴτιος . . . αὐτὸς ὁ δημιουργός, πρὸς ὃν ὁ θεομάχος οὗτος γίγας ἀνθεστάναι οἰόμενος ἄκων ἐστὶν ἐγκρατής, κατατρέχων καὶ τῆς κτίσεως καἰ τοῦ πλάσματος) [*](V M 2 ἀκατο///νόμαστον, ο aus ω V corr 4 ὁρατὸν aus ἀόρατον V corr ἀόρατον Μ)

τὸ δὲ σάββατον νηστεύειν διὰ τοιαύτην αἰτίαν φάσκει· ἐπειδή, φησί, τοῦ θεοῦ τῶν Ἰουδαίων ἐστὶν ἡ ἀνάπαυσις τοῦ πεποιηκότος τὸν κόσμον καὶ ἐν τῇ ἑβδομῃ ἡμέρᾳ ἀναπαυσαμένου, ἡμεῖς νηστεύσωμεν ταύτην, ἵνα μὴ τὸ καθῆκον τοῦ θεοῦ τῶν Ἰουδαίων ἐργαζώμεθα.

τὴν τῆς σαρκὸς δὲ ἀθετεῖ ἀνάστασιν, καθάπερ πολλαὶ τῶν αἱρέσεων· ψυχῆς δὲ ἀνάστασιν εἶναι λέγει καὶ ζωὴν καὶ σωτηρίαν μόνης.

οὐ μόνον δὲ παρ᾿ αὐτῷ ἓν λουτρὸν διδοται, ἀλλὰ καὶ ἕως τριῶν λουτρῶν καὶ ἐπέκεινα ἔξεστι διδόναι παρ᾿ αὐτοῖς τῷ βουλομένῳ, ὡς παρὰ πολλῶν ἀκήκοα.

συμβέβηκε δὲ τοῦτο γενέσθαι αὐτῷ τὸ ἐφίεοθαι τρία ἢ καὶ πλείω λουτρὰ διδόσθαι, δι᾿ ἣν ὑπεῖχεν χλεύην παρὰ τῶν αὐτὸν ἐγνωκότων μαθητῶν αὐτοῦ ἐκ παραπτώματός μάτος τε καὶ φθορᾶς τῆς εἰς τὴν παρθένον γεγενημένης.

ἐπειδὴ φθείρας ἐν τῇ ἑαυτοῦ πόλει τὴν παρθένον καὶ ἀποδράσας μὲν ἐν παραπτώματι μεγάλῳ εὑρέθη, ἐπενόησεν ὁ ἀγύρτης ἑαυτῷ δεύτερον λουτρόν, φήσας ὅτι ἔξεστιν ἕως τριῶν λουτρῶν τουτέστιν τριῶν βαπτισμῶν εἰς ἄφεσιν τῶν ἁμαρτιῶν δίδοσθαι, ἵν᾿ εἴ τις παρέπεσεν εἰς τὸ πρῶτον, λάβῃ δεύτερον μετανοήσας καὶ τρίτον ὡσαύτως, ἐὰν ἐν παραπτώματι μετὰ τὸ δεύτερον γένηται.

φέρει δὲ δῆθεν, ἵνα τὴν ἑαυτοῦ χλεύην ἀνασώσῃ, εἰς παράστασιν αὐτοῦ ὅτι [τὸ] μετὰ τὸ [*](1f vgl. Tertullian de praescr. 41 Inprimis, quis catechumenus quis fidelis, incertum est; pariter adeunt, pariter audiunt, pariter orant Hieronymus zu Gal. VI 6; Migne 26, 429 B Marcion hunc locum ita interpretatus est, ut putaret fideles et catechumenos simul orare debere et magistrum communicare in oratione discipulis — zum Abendmahl mit Wasser vgl. haer. 30, 16, 1 ; I 353. 11 ff; beachte auch das Schweigen Tertullians über etwaigen Weingebrauch adv. Marc. I 14; S. 308, 19 ff Kroymann — 3 vgl. Tertullian adv. Marc. IV 12 — 4f vgl. Gen. 2, 2 — 7 — 9 vgl. Irenaeus adv. haer.I 27, 3; I 218 Harvey safufem autem solum animarum esse futuram, earum quae eius doctrinam didicissent; corpus autem videlicet quoniam a terra sit sumptum, impossibile esse pari icipare salutem Hippolyt refut. X19, 3; S. 280, 10 f Tertullian adv. Marc. V 10. 15 de resurr. carn. 2 Adamantius de recta in deum fide 7; S. 70, 10 van de Sande Bakhuyzen Eznik, Wider die Sekten IV 16; S. 204, 1003 Schmid — 9ff vgl. Eznik, Wider die Sekten IV 16; S. 204, 1004f (aus Epiphanius) die Taufe erteilt er nicht nur emmal, sondern dreimal nach dem Sündigen) [*](V) [*](M 3—7 Nicephorus adv. Epiph. XXHI 94; Pitra spie. Solesm. IV 364, 32ff) [*](3 νηστεύειν Νiceph.] νηστεύει V M | διὰ τοιαύτας αἰτίας Niceph. | φάσκει durchgestrichen V corr < M 4 ἡ < Νiceph. 5 ἀναπαυσαμένου + ἀπὸ τῶν ἔργων Niceph. 6 νηστεύσωμεν, ω aus o V corr νηστεύομεν Niceph. | καθῆκον] βούλημα Niceph. 7 ἐργασώμεθα Niceph. 16 μεγάλω auf Rasur V corr 18 lies βαπτισμάτων?* 21 [τὸ]*)

ὅτι, φησί, βαπτισθεὶς ὁ κύριος ὑπὸ τοῦ Ἰωάννου ἔλεγε τοῖς μαθηταῖς· »βάπτισμα ἔχω βαπτισθῆναι, καὶ τί θέλω εἰ ἤδη τετέλεκα αὐτο;« καὶ πάλιν »ποτήριον ἔχω πιεῖν, καὶ τί θέλω εἰ ἤδη πληρώσω αὐτό;« καὶ οὕτω τὸ διδόναι πλείω βαπτίσματα ἐδογμάτισεν.

4. Οὐ μόνον δὲ τοῦτο, ἀλλὰ καὶ τὸν νόμον ἀποβάλλει καὶ πάντας προφήτας, λέγων ἐκ τοῦ ἄρχοντος τοῦ τὸν κόσμον πεποιηκότος τοὺς τοιούτους πεπροφητευκέναι.

Χριστὸν δὲ λέγει ἄνωθεν ἀπὸ τοῦ ἀοράτου καὶ ἀκατονομάστου πατρὸς καταβεβηκέναι ἐπὶ σωτηρίᾳ τῶν ψυχῶν καὶ ἐπὶ ἐλέγχῳ τοῦ θεοῦ τῶν Ἰουδαίων καὶ νόμου καὶ προφητῶν καὶ τῶν τοιούτων.

καὶ ἄχρι Ἅιδου καταβεβηκέναι τὸν κύριον, ἳνα σώσῃ τοὺς περὶ Κάϊν καὶ Κορὲ καὶ Δαθὰν καὶ Ἀβειρών, Ἠσαῦ τε καὶ πάντα τὰ ἔθνη τὰ μὴ ἐγνωκότα τὸν θεὸν τῶν Ἰουδαίων·

τοὺς δὲ περὶ Ἄβελ καὶ Ἐνὼχ καὶ Νῶε καὶ Ἀβραὰμ καὶ Ἰσαὰκ [*](4 Luk. 12, 50 (Mark. 10, 38) — 5 vgl. Mark. 10, 38 Matth. 20, 22 — 810 Ps. Tertullian adv. omn. haer. 6 (von Cerdon) hlc prophetias et legem repudiat Tertullian adv. Marc. I 19; S. 314, 22 Kroymann separatio legis et evangelii proprium et princlpale opus est Marcionis IV 34; S. 538,5 Kroymann immo, inquit, nostri dei monela de caelo non Moysen et prophetas iussit audiri, sed Christum — 10—13 vgl. Irenaeus adv. haer. I 27, 2; I 216f Harvey Jesum autem ab eo qui est super mundt fahricatorem deum, . . . in hominis forma manifestatum . . . dissolventem prophetas et ’iem et omnia opera eius dei qui mundum fecit — 13 ff vgl. Irenaeus adv. haer. I 27, 3; I 218f Harvey Cain et eos qui similes sunt ei et Sodomitas et Aegyptios et similes eis et omnes omnino gentes, quae in omni permixtione malignitatis ambulaverunt, salvatas esse a domino, cum descendisset ad inferos et accurrissent ei, et in suum assumpsisse regnum; Abel autem et Enoch et Noe et reliquos iustos et eos qui sunt erga Abraham patriarchas cum omnibus prophetis et his qui placuencnt deo non participasse salutem qui in Marcione fuit serpens praeconavit. quoniam. enim sciebant, inquit, deum, suimi semper tentantem eos et tune tentare eum suspicati non accurrerunt ei neque crediderunt annuntiationi eius; et propterea remansisse animas ipsorum apud inferos dixit) [*](V M 1 ἐκαθερίσθη, α drüber Vcorr καὶ πάλιν — αὐτό < M 10 προπεφητευκέναι aus πεπροφητευκέναι V corr προφητευκέναι M 11 ἀκατο///νομάστου, ο aus ω V corr 12 ἐλέγχῳ Com.] ἐλέγχου VM 14 Ἀβηρὼ V Ἀβηρὼν M 16 Ἄβελ anstatt eines durchgestrichenen Κάϊν V corr)