Panarion (Adversus Haereses)

μῦθοι γὰρ ὡς ἀληθῶς οὗτοι· φάσκουσι γὰρ ἀπὸ τοῦ ἄνω [*](7 vgl. Gen. 3, 15 — 13ff vgl. Irenaeus adv. haer. I 30, 5; 1 241 Harvey (= Theodoret haer. fab. 114; Migne 83, 368 A) τινὲς δὲ αὐτὸν τὸν ὄφιν τῇ Σοφίᾳ συνεῖναί φασι καὶ ὡς ἐναντίῳ θεῷ τῷ ποιητῇ πολεμοῦντα τὸν Ἀδὰμ ἐξαπατῆσαι καὶ δεδωκέναι τὴν γνῶσιν καὶ τούτου χάριν εἰρῆσθαι φρονιμώτατον εἶναι πάντων τὸν ὄφιν Ps. Tertullian adv. omn. haer. 2 serpentem magnificant in tantuhi, ut illum etiam ipsi Christo praeferant. ipse enim, inquiunt, scienfiae nobis boni et mali originem dedit Hippolyt refut. V, 16, 8; S. 112, ISf Wendland ὁ καθολικὸς ὄφις, φησίν, οὑτός ἐστιν ὁ σοφὸς τῆς Εὔας λόγος u. 12; S. 113, 10f οὗτός ἐστιν ἡ μεγάλη ἀρχή, περὶ ἡς γέγραπται Filastrius haer. 1; S. 2, 9f Marx isti serpentem id est colubrem venerantur, dicentes quod hie prior initium nobis scientiae boni et mali adtulerit — 17—S. 54, 13 vgl. Ps. Tertullian adv. omn. haer. 2 dicunt enim de illo summo primario Aeone compliires alios Aeones extitisse inferiores, omnibiis tauten istis Aeonem antestare cuius sit nomen Jaldabaoth, hune autem conceptum esse ex altero Aeone Aeonibus inferioribus permixto seque postea cum in superiora voluisset eniti, gravitate materiae permixta sibi non potuisse ad superna pervenire, m medietate relictum extendisse se totum et fecisse sie caelum Irenaeus adv. haer. I 30, 3; I 228f Harvey virtutem autem quae superebulliit ex foemina (= dem spiritus sanctus) . . . decidisse deorsum docent . . . , quam et Sinistram et Prunicon et Sophiam et masculofoeminam vocant. et desccndenicm simplicitcr in aqiias, cum esscnt immobiles et movissc qiioqiie eas . . . et assumpsisse ex eis corpus . . . deligatam, igitur hanc a corpore quod erat a iriatcria et valde gravatani resipuisse aliquaudo et conatam esse fugere aquas et ascendere ad matrem, non potuisse autem proptcr gravedinem circiimpositi corporis . . . et cum virtutem accepisset ah humectatione eius quod erat sccundum eam lumen resiliit et in sublimitatem elata est et facta in alto dilatarit et cooperuit et fecit coelum hoc qtiod apparet a corpore eius. et remanist sub coelo quod fecit adhuc hahens aquatilis corporis typum) [*](V M 11 ἀποδιδράσκουσι M 12 θεάσασθαι, θεάσ auf Rasur V corr 14 ὄφει Corn.] ἔθει V M | γέγονεν γνώσεως Μ)

ταύτην γάρ φασι τὴν Προύνικον κατεληλυθέναι εἰς τὰ ὕδατα καὶ μιχθῆναι αὐτοῖς καὶ μὴ δεδυνῆσθαι εἰς τὰ ἄνω χωρεῖν διὰ τὸ μεμῖχθαι τῷ βάρει τῆς ὕλης· ἐπιμεμῖχθαι γὰρ αὐτὴν τοῖς ὕδασι καὶ τῇ ὕλῃ καὶ μηκέτι δυνηθῆναι ἀναχωρεῖν.

ἐπῇρεν δὲ ἑαυτὴν κατὰ βίαν εἰς τὰ ἀνώτερα καὶ ἐξέτεινεν ἑαυτὴν καὶ οὕτως γέγονεν <ὁ> ἀνώτερος οὐρανός. καὶ παγεῖσα ηὕρηται, μηκέτι δυναμένη μήτε ἄνω ἀναβῆναι μήτε κάτω κατελθεῖν, ἀλλὰ εἰς τὸ μεσαίτατον παγεῖσά τε καὶ ἐκτεταμένη ἔμεινε.

κάτω μὲν γὰρ κατενεχθῆναι οὐκ ἠδύνατο, ὅτι οὐκ ἦν συγγενής· ἄνω δὲ οὐκ ἠδύνατο χωρεῖν, διὰ τὸ βαρεῖσθαι ἐκ τῆς ὕλης ἡς προσέλαβεν.

κατὰ δὲ τὴν αὐτῆς ἄγνοιαν προβληθεὶς ὁ Ἰαλδαβαὼθ ἠλθεν εἰς τὰ κατώτατα καὶ ἐποίησεν ἑαυτῷ ἑπτὰ υἱούς, οἵτινες ἑαυ- [*]( zu Προύνικος vgl. Panarion haer. 21, 2, 4f; I 240, 5ff u. haer. 25, 3, 2; I 269, 24ff — 13 — S. 55, 4 Tgl. Ps. Tertullian adv. omn. haer. 2 Jaldabaoth tarnen inferius desceiuiisse et fecisse sibi filios Septem: quem occlusisse superiora dilatatione, tif, quia artgeli quae superiora essent scire non possent, ipsum sotum deum putarent Irenaeus adv. haer. 130,4; I 229 f Harvey et filium eius (sc. der Sophia) dicuiit habuisse et ipsum aspirationem quandam in se incorruptelae . . . et potens factus emisit et ipse ut dicunt ab aquis filium sine matre: neque enim cognovisse matrem eum volunt. et filium eius sccundum patris imitationem alterum emisisse filium. hie quoque tertius quartum generavit et quartus et ipse generavit filium. de qiiinto sextum filium generatum dicunt et sextus septimum generavit. sie quoque hebdomas perfecta est apud eos, octavum matre habente locum) [*](V M 1 γεγενῆσθαι, γεγενησ auf Rasur V corr | τὸν Pet.] ὁ VM 3 Προυνείκου, ει aus ι V corr 4 Προύνεικον, ει aus ι V corr 6 γὰρ *] δὲ VM 8 <ὁ> 10 μεσαίτατον, za hineingeflickt V corr 11 κάτω] καὶ τῶ M 12 f προσέλαβεν, σ oben hinein V corr 14f ἑαυτοῖς *] ἑαυτοὺς VM)

ἀλλ᾿ οὐκ ἔστιν οὕτως, μὴ γένοιτο, ἀλλὰ μέλλει κρίνειν αὐτοὺς ὁ θεὸς ὁ παντοκράτωρ, θεὸς ὢν καὶ Ἰουδαίων καὶ Χριστιανῶν καὶ πάντων, καὶ οὐ Ἰαλδαβαώθ τις ὢν κατὰ τὴν αὐτῶν ληρώδη μυθολογίαν.

4. Εἶτα, φασίν, ἀποκεκλεισμένων τῶν ἄνω διὰ τῆς τοῦ Ἰαλδαβαὼθ ἐπινοίας οὑτοι οἱ ἀπ᾿ αὐτοῦ γεγεννημένοι ἑπτὰ υἱοὶ ἤτοι Αἰῶνες ἤτοι θεοὶ ἤτοι ἄγγελοι (καλοῦνται γὰρ παρ᾿ αὐτοῖς ὀνόμασι διαφόροις) κατὰ τὴν ἰδέαν τοῦ αὐτῶν πατρὸς Ἰαλδαβαὼθ ἔπλασαν τὸν ἄνθρωπον, οὐ ῥᾳδίως οὐδὲ ταχέως, ἀλλὰ τῷ αὐτῷ τρόπῳ ᾠ καὶ αἱ πρότεραι αἱρέσεις ἐμηχανήσαντο ἐν τῇ αὐτῶν κενοφωνίᾳ. φασὶ γὰρ καὶ οὗτοι· ἦν ἑρπετὸν ὁ ἄνθρωπος ὡς σκώληξ, μὴ δυνάμενος μήτε ἀνακύφειν μήτε ὀρθοῦσθαι.

πρὸς ἐπιβουλὴν δὲ τοῦ Ἰαλδαβαὼβ ἡ ἄνω Μήτηρ ἡ καλουμένη Προύνικος, βουλομένη κενῶσαι τὸν Ιαλδαβαὼθ ἀπὸ τῆς αὐτοῦ δυνάμεως ἧς ἐξ αὐτῆς μετέσχεν, ἐνήργησεν ἐν αὐτῷ εἰς τὸν ἄνθρωπον τὸν ἀπὸ τῶν τέκνων αὐτοῦ πεπλασ- [*](8—15 vgl. Ps. Tert. adv. omn. haer. 2 virtutes igitur illas et angelos inferiores hoyninem fecisse et quia ab infirmioribus et niediocribus virtzitibus institutus fuisset, quasi vermem iacuisse reptantem Irenaeus adv. haer. I 30, 6; 1 232 Harvey sex autem Tirtutes . . . convcnientes formaverunt honiinem immensuni latitudine et longitudine: scarixante autem eo tantum advexerunt eum pairi suo — 13f vgl. Panarion haer. 23, 1, 8; 1249, 6ff — — S. 56, 5 vgl. Ps. Tertullian adv. omn. haer. 2 ilhwt vero Aeonem ex quo Jaldabaoth processisset, invidia Gommotum scintillam quandavi iacenti homini immisisse, qua excitatus per prudentiam saperet et ijitellegere posset superiora Irenaeus adv. haer. I 30, 6; I 232 f scarixante autem eo tantum advexerunt eum patri suo et hoc Sophia operante uti et illum evaciiet ab humeetatione Iifminis, uti non posset erigi adversus eos qui sursum sunt habens virtutem. illo autem insufflante in hominem spiritum vitae lateiiter evaeuatum eum a virtute di- cunt; hotninem autem inde habuisse Nwi et Enthymesin . . et statim gratias agere eum Primo Homini relictis fabricatorihus) [*](V M 2 ὑπ᾿ αὐτὸν M 2f γινώσκωσιν, ω aus ου V corr 3f μονωτάτως, ω aus ο V corr 5 zwischen ἀλλὰ u. μέλλει Rasur von 1 — 2 Buchstaben V 7 οὐ Corn.] ὁ VM 9 vor ἑπτὰ + οἱ Μ 13 ἐμηχανήσαντο ist nicht zu ändern, vgl. z. B. II 38, 19 | καινοφωνία M 14 ἦν] ἣν M 16 Προύνεικος, ει aus ι V corr 17 αὐτοῦ *, vgl. S. 56, 1] αὐτῆς VM)

καὶ τότε, φησίν, ἔστη ὁ ἄνθρωπος ἐπὶ τοὺς πόδας καὶ ὑπερβέβηκε τῇ διανοίᾳ τοὺς ὀκτὼ οὐρανοὺς καὶ ἐπέγνω καὶ ᾔνεσε τὸν ἄνω Πατέρα τὸν ἐπάνω τοῦ Ἰαλδαβαώθ.

καὶ τότε ὁ Ἰαλδαβαὼθ πόνῳ φερόμενος διὰ τὸ ἐπιγνωσθῆναι τὰ ἀνώτατα αὐτοῦ, ἐπέβλεψε κάτω έν πικρίᾳ πρὸς τὴν ὑποστάθμην τῆς ὕλης καὶ γεγέννηκε δύναμιν ὀφιόμορφον ἰδέαν ἔχουσαν, ὃν καὶ υἱὸν αὐτοῦ καλοῦσι.

καὶ οὕτως οὑτος, φησίν, ἀπεστάλη καὶ ἠπάτησε τὴν Εὔαν. ἡ δὲ ἤκουσεν αὐτοῦ καὶ ἐπείσθη ὡς υἱῷ θεοῦ καὶ πεισθεῖσα ἔφαγεν ἀπὸ τοῦ ξύλου τῆς γνώσεως.

5. Εἶτα ὅταν ταύτην τὴν μωρίαν διηγήσωνται καὶ τὸ γελοῖον τῆς ἐπιτηδεύσεως ταύτης, τὴν τραγικὴν ὡς εἰπεῖν ποιησάμενοι ὑπόθεσιν καὶ τὸ κωμικὸν τοῦτο δρᾶμα, ἄρχονταί τινα ἡμῖν ὑποφαίνειν εἰς παράστασιν τῶν παρ᾿ αὐτοῖς λεγομένων ψευδῶν θεῶν ὅτι »οὐχὶ καὶ τὰ ἔγκατα ἡμῶν, δι᾿ ὧν ζῶμεν καὶ τρεφόμεθα, ὀφιοειδῆ ὑπάρχει;‘ [*](5—8 Ps. Tert. adv. omn. haer. 2 sie rursum Jaldabaoth istum in indignationem conversum ex semetipso edidisse ’m et siniilitudineni serpentis; anders angeknüpft bei Irenaeus adv. haer. I 30, 5; I 232 Harvey propter quae Jaldabaoth et desperantem conspejcisse in siibiacenteni faecem materiae et consolidasse conctipisccnt iani suam in eam, unde natum Filiwn dicunt — 8 — 10 Ps. TertuUian adv. omn. haer. 2 et hane fuisse virhdem in paradiso, id est istwn fuisse serpentem cui Eva quasi filio dei cred iderat. decerpsit, inquiunt, de fructu arboris atque ideo generi humano scientiayn bonorum et malorum contribitit; anders gewendet bei Irenaeus adv. haer. ISO, 7; 1 234 Harvey mater antem ipsoruni argumentata est per serpentem sedueere Evam et Adam, supergredi praecepfum Jaldabaoth; Eva autem quasi a Filio dei hoc audiens facile credidit et Adam suasit manducare de arbore, de qua dixerat deus Που manducare. manducantes autem eos cognovisse eam quae est super omnia virtutem dictmf et abscessisse ab his qui fecerant eos — 14f vgl. Irenaeus adv. haer. I 30, 15; I 241 Harvey propter positionem intestinorum nostrorum per quae esca inferfitr, eo quod talem figurani habeant, ostendentem absconsam ’atricem serpentis figurae substantiam in nobis; anders bei Hippolyt refut. V 17, 11; S. 116, Iff Wendland πρὸς ταύτην τὴν ἀπόδειξιν φέρουσι τὴν τοῦ ἐγκεφάλου ἀνατομήν, αὐτὸν μὲν τὸν ἐγκέφαλον ἀπεικονίζοντες τῷ Πατρὶ διὰ τὸ ἀκίνητον, τὴν δὲ παρεγκεφαλίδα τῷ υἱῷ διά τε τὸ κινεῖσθαι καὶ δρακον τοειδῆ ὑπάρχειν) [*](V M 2 διανοουμένη Corn. Pet.] διανοούμενοι VM 8 ἰδέαν, ἰ aus εἰ V corr εἰδέαν M 10 τῆς nachgetragen V corr 12 ταύτης *] ταύτην VM 13 vor δρᾶμα + προσθέντες?*)