De Laudibus Constantini

Eusebius of Caesarea

Eusebius. Eusebius Werke, Volume 1. Heikel, Ivar, editor. Leizpig: Hinrichs, 1902.

θεοὺς δὴ τοίνυν καὶ θεῶν παῖδας ἥρωάς τε κἀγαθοὺς

[*](6 –30 Theoph. Syr. II, 13.)[*](2 ἀρράβων N | Δουσάρην inschriftlich Wil. | καὶ < vor Ὄβ. N Ι ὄβοδον H, ἄβδον N, Syr., Ὄβοδαν Val. Ι οὶ Γέται τὸν Wil. (auch Syr.), οἰηγεητὸν H, οἰηγεκτὸν N Ι 3 Ζάλμοξιν nach Syr, Ι Μόψιον N Ι Αμφιάρεων, εων auf Ras., H Ι 4 ἄλλοι < (Hkl) nach Syr. Ι τῶν θνητῶν Wil., τὴν θνητὴν HSS Ι 5 δὲ N, but Syr., δ’) H Ι 7 θνητῶν HSS Ι ὅσην H Ι 8 βλαστόντας, nach ο ist ῦ ausradiert H Ι 8 καὶ τὰ— 27 καὶ θανάτους < Ν Ι 11 διδασκαλεῖα Hkl (vgl. 32, 19), διδασκαλία H, doctrine Syr. Ι 12 σαντας Hkl Ι 17 καὶ + nach Syr. Ι 18 μὲν < Wil. Ι 21 φρενοβλαβίας Η Ι 22 (?) falsch Wil. I 28 nach οὐδὲν + δ’ H Ι 31 παῖδας Val., πέλας Η, πάλας N.)
v.1.p.238.

δαίμονας λόγω̣ μὲν ἠν παῤ αὐτοῖς ἀκούειν, ἔργῳ δὲ πᾶν τοὐναντίον· τἀναντία γοῦν τοῖς ἐναντίοις ἐσέμνυνον, ὡς εἰ καὶ ἥλιόν τις καὶ φῶτα τὰ κατ' οὐρανὸν δεῖξαί τῳ βουληθεὶς ἄνω μὲν εἰς ὕφος μὴ ἐπαίροι τὰς ὄψεις, κάτω δὲ εἰς γῆν τὰς χεῖρας βαλὼν καὶ χαμαὶ εἰς ἔδαφος ῥίψας ὲν πηλῷ καὶ βορβόρῳ τὰς οὐρανίους δυνάμεις ἐπιζη- τοίη. οὕτω δὴ καὶ τὸ τῶν ἀνθρώπων γένος φρενοβλαβείᾳ καὶ δαι- μόνων ἀπάτῃ πονηρῶν τὴν ἐπέκεινα οὐρανοῦ τε καὶ κόσμου θείαν Λαὶ νοητὴν οὐσίαν κάτω που ἐν σωμάτων γενέσει καὶ θνητῶν πάθεσί τε καὶ θανάτοις ἐπέπειστο εἰναι.

οἱ δ' εἰς τοσοῦτον ἤλαυνον ἀνοίας, ὡς καὶ τὰ φίλτατα θύειν αὐτοῖς μηδὲ φειδὼ ποιεῖσθαι τῆς φύσεως, ἀλλ’ ἤδη καὶ τὰ μονογενῆ καὶ ἀγαπητὰ τῶν τέκνων μανίᾳ καὶ διανοίας ἐκστάσει κατασφάττειν.

καὶ τί γὰρ ἂν γένοιτο τούτου μανικώτερον θύειν ἀνθρώπους καὶ τὰς πόλεις ἀπέσας καὶ τοὺς αὐτῶν οἵκους ἐμφυλίοις μολύνειν φόνοις; ἢ οὐ ταῦτα Ἑλλήνων παῖδες μαρτυροῦσι καὶ πᾶσά γε ἡ ἱστορία τῆς τούτων μνήμης πεπλήρωται; Κρόνῳ μὲν γὰρ Φοίνικες καθ’ ἕκαστον ἔτος ἔθυον τὰ ἀγαπητὰ καὶ μονογενῆ τῶν τέκνων, τῷ δ’ αὐτῷ τούτῳ καὶ ἐν Ῥόδῳ μηνὶ Μεταγειτνιῶνι ἕκτῃ ἱσταμένου ἀνθρώπους ἔσφαττον. ἐν δὲ Σαλαμῖνι ὑφ' ἔνα περίβολον Ἀθηνᾶς Ἀγραύλιδος καὶ Διομήδους ἐλαυνόμενός τις ἀνὴρ τρὶς περιέθει τὸν βωμόν, ἔπειτα ὁ ἱερεὺς αὐτὸν λόγχῃ ἔπαιεν κατὰ τοῦ στομάχου, καὶ οὕτως αὐτὸν ἐπὶ τὴν νησθεῖσαν πυρὰν ὡλοκαύτιζεν. ἐγίγνοντο δὲ καὶ ἐπὶ τῆς Αἰγύπτου πλεῖσται ὅσαι ἀνθρωποκτονίαι, ἐθύοντό τε τῇ Ἥρᾳ ἐν Ἡλίου πόλει τῆς ἡμέρας τρεῖς, ἀνθ’ ὧν Ἀμόσης ὁ βασιλεὺς τὸ δεινὸν συνιδὼν κηρίνους τοὺς ἴσους ἐκέλευσεν έπιτίθεσθαι. καὶ ἐν Χίῳ δὲ τῷ Ὠμαδίῳ Διονύσῳ ἄνθρωπον διασπῶντες ἔθυον, καὶ ἐν Τενέδῳ δὲ ὡσαύτως, ἐν δὲ Λακεδαίμονι τῷ Ἄρει τὴν δί ἀνθρώπων ἐτέλουν θυσίαν. καὶ ἐν Κρήτῃ δὲ αὐτὸ τοῦτ' ἄπραττον, ἀνθρωποθυτοῦντες τῷ Κρόνῳ. Ἀθηνᾷ δὲ παρθένος κατ' ἔτος ἐθύετο ἐν Λαοδαμείᾳ τῆς Συρίας, νῦν δὲ ἔλαφος. οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ Λίβυες καὶ Καρχηδόνιοι ταῖς ἀνθρωποθυσίαις τοὺς ἑαυτῶν ἱλεοῦντο θεούς. καὶ Δουματηνοὶ

[*](10 ff. vgl. Euseb. Theoph. Syr. 11,53. – 18 —239,6: mit verändertem aus Porphyrii De Abstin. II, 54 — 56. Ein worttreues Citat aus Porphyr, findet sich in Euseb. Praep. Ev. IV, 16. – 19 —240, 2 vgl. Theoph. Syr. II, 55 65.)[*](1 δὲ N, δὴ H Ι 6 φρενοβλαβία H Ι 15 ταῦτα N, τὰς H Ι 17 τῷ δ’ αὐτῷ τούτῳ Val., τὸ δ’ αὐτὸ τοῦτο HSS Ι 18 μηνὶ, ὶ auf Ras., H, μηνὸς N Ι μεταγειτνιῶνι H, μεταγειτνιῶνος N, μηνὶ μεταγειτνιῶνι Porph. u. Praep. Ev. Ι ἱσταμένους N Ι 20 τρεῖς N Ι 22 ὡλοκαύτιζεν, ι auf Ras., H Ι 24 Ἀμώσης H, Ἀμόσης N, Ἄμωσις Porph., Praep. Εν. Ι 25 ἐπιτίθεσθαι] ὑποτίθεσθαι vennutet Viger Ι 26 τῶν Διον. H Ι διασπόντες H | 29 λαοδικία H Ι 31 δουματηνοὶ δὲ Val., δουματην οἱ δὲ HN, δουμάτης οἱ δὲ Praep. Ev., δουμάτιοι Porph., δουματάνη nach Syr.)
v.1.p.239.

δὲ τῆς Ἀραβίας καθ' ἕκαστον ἔτος ἔθυον παῖδα, ὃν ὑπὸ τὸν βωμὸν ἔθαπτον, κοινῶς δὲ πάντας Ἕλληνας, πρὶν ἐπὶ πολέμους ἐξιέναι, ἀνθρωποκτονεῖν ἡ ἱστορία διδάσκει, Θρᾷκας τε καὶ Σκύθας ὁμοίως. Ἀθηναῖοι δὲ τὰς Λεὼ κόρας καὶ τὴν Ἐρεχθέως θυγατέρα σφαγιασθεῖσαν μνημονεύουσιν. ἀλλ' ἔτι καὶ νῦν τίς ἀγνοεῖ κατὰ τὴν μεγάλην πόλιν τῇ τοῦ Λατριαρίου Διὸς ἑορτὴ σφαγιαζόμενον ἄνθρωπον;

ταῦτα μὲν φιλοσόφων οἱ καὶ δοκιμώτατοι μεμαρτυρήκασιν οὕτως ἔχειν, Διόδωρος δὲ ὁ τὰς βιβλιοθήκας ἐπιτεμὼν φηοὶ τῷ Κρόνῳ δια- κοσίους τῶν ἐπιφανεστάτων παίδων δημοσίᾳ θῦσαι τοὺς Λίβυας, οὐκ ἐλάττους δὲ ἐπιδοῦναι τῇ θυσίᾳ τριακοσίους ἑτέρους, ὁ δὲ τῆς Ῥωμαϊκῆς ἱστορίας συγγραφεὺς Διονύσιος αὐτὸν αὐτὸν τὸν Δία καὶ τὸν Ἀπόλλωνa αἰτῆσαι ἀνθρωποθυσίας ἐν Ἰταλίᾳ παρὸ τῶν καλου- μένων Ἀβοριγινῶν. τοὺς αἰτηθέντας οὐν φησι καρπῶν μὲν ἁπάν- των τὸ λάχος ἀποθῦσαι τις θεοῖς· ὅτι δὲ μὴ καὶ ἀνθρώπους ἔθυσαν, παντοίαις περιπεσεῖν συμφοραῖς, μὴ πρότερόν τε κακῶν παῦλαν σχεῖ; ἢ δεκατεῦσαι ἑαυτούς· οὕτω δ' οὖν ἀνθρώπων δεκάτας ἀφαιρουμενους τε καὶ θύοντας ἐρημίας αἰτίους γενέσθαι τῇ χώρᾳ. τοσούτοις κακοῖς τὸ πᾶν τῶν ’ν γένος πάλαι πρότερον κατετρύχετο.

οὐκ ἤρκει δ ἐπὶ τούτοις τὸ κακῶς πράττειν, μυρίαις δὲ καὶ ἄλλαις ἀνηκέστοις καταδεδούλωτο συμφοραῖς. όμοῦ γὰρ τὰ καθ ὅλης τῆς οἰκουμένης ἔθνη, Ἕλληνά τε καὶ βαρβάρα, ὡς ὑπὸ δαιμονι- κῆς ἐνεργείας οἰστρούμενα δεινῇ καὶ χαλεπωτάτῃ νόσῳ διεστασίαζεν, τῷ ἄμικτον εἶναι καὶ ἀκατάλλακτον αὐτὸ πρὸς ἑαυτὸ τὸ τῶν ἀν- θρώπων γένος, ὡδε κἀκεῖσε τοῦ μεγάλου σώματος τῆς κοινῆς φύσεως διεσπασμένου, ἐφ' ἑκάστῃ γωνίᾳ γῆς ἀποστατούντων ἀνθρώπων νό- μοις τε καὶ πολιτείαις διαμαχομένων ἀλλήλοις,

καὶ οὐ τοῦτο μό- νον, ἀλλὰ καὶ ἐξαγριουμένων πυκναῖς ταῖς κατ’ ἀλλήλων ἐπανα- στάσεσιν, ὥστ' ἀεὶ καὶ διὰ παντὸς τοῦ βίου μάχαις ταῖς κατ' ἀλλή- λων καὶ πολέμοις σχολάζειν , μὴ ἐξεῖναί τέ ποι τῷ βουλομένῳ στέλλεσθαι μὴ πολεμίου τρόπον καθωπλισμένῳ, κατ’ ἀγρούς τε καὶ κατὰ κώμας ξιφηφορεῖν τοὺς γεωπόνους καὶ μᾶλλον τῶν πρὸς γεωρυίαν

[*](4 vgl. Euseb. Theoph. Syr. II, 64. — 8 Diodor. ΧΧ, 14. — 10 Dion. I, 23 u. 24 (vgl. Euseb. Praep. Ev. IV, 16 = 158 c).)[*](1 Ἀρραβίας N | 2 Λεὼ κόρας Wil., Λεωκόρας HN, Πραξιθέας Porph., P Ev. Ι 5 καὶ νῦν HN, γε νῦν Porph., Praep. Ev. Ι 6 τῆ Η, τὴν über der Zeil Λατιαρ. Wil. Ι ἑορτῆς Η | 10 τριακοσίους HN, Syr., διακοσίους Val. | 11 (?) ὀνομαστὶ Hkl, αὐτὸ ὅνομα H, ὠνομαστὶ ω auf Ras.) αὐτὸν ν auf Ras.) N Ι 13 Ἀβοργηνῶν N Ι φησὶ τοὺς αἰτηθ. ( οὖν < ) H Ι 15 τῶν + vor κακῶν N | 18 τρύχωτο H Ι 20 ἄλλοις H Ι 33 τῶ N, τὸ H Ι 25 τε + vor γωνίᾳ Ν | μόμοις τε H, καὶ νόμοις N Ι 27 ἀγριουμένων N Ι 30 κατὰ < vor κώμας)
v.1.p.240.

ὀργάνων τὰς ἐνόπλους κεκτῆσθαι παρασκευάς, τό τε ληΐζεσθαι ἀνδραποδίζεσθαι τοὺς ἐκ γειτόνων ἐπ' ἀρετῆς τίθεσθαι μέρει.

καὶ οὐ τοῦτο μόνον, ἀλλὰ καὶ ἐξ αὐτῶν, ὡν ἐλογοποίησαν περὶ τῶν οἰκείων θεῶν, αἰσχρᾶς καὶ παρανόμου ζωῆς ἐφόδια προσλαβόντες, Παντοίοις τρόποις ἀκολασίας όμοῦ τοῖς σώμασι καὶ τὰς αὐτῶν ψυχὰς προσδιέφθειραν. καὶ οὐ τοῦτο μόνον, ἀλλὰ καὶ τοὺς ὅρους ὑπερβάβτες τῆς φύσεως ἐπέκεινα ἐχώρουν ἀρρητοποιΐας καὶ τὰ ἄπιστα κατ' ἀλλήλων ἐμπαροινοῦντες· „ἄρρενές τε ἐπ' ἄρσεσι ἀσχημοσύνην κατεργαςόμενοι, καὶ τὴν ἀντιμισθίαν ἣν ἔδει τῆς πλάνης αὐτῶν ἐν ἑαυτοῖς ἀπολαμβάνοντες,“ ᾗ φασὶν ἰεροὶ λόγοι.

καὶ τοῦτο μόνον, ἀλλὰ καὶ τὰς περὶ θεοῦ φυσικὰς ἐννοίας παρατρέψαν- τες ἀπρονόητα μὲν καὶ ἀνεπιτρόπευτα τὰ τῇδε πάντα ἡγοῦντο, ἀλόγῳ δὲ καὶ αὐτομάτῳ φύσει εἱμαρμένης τε ἀνάγκῃ τὴν τοῦ παντὸς οὐσίωσίν τε καὶ σύοτασιν ἀνετίθεσαν.

καὶ οὐ τοῦτο μόνον, ἀλλὰ καὶ τὰς σφῶν ψυχὰς αὐτοῖς συνδιαφθείρεσθαι τοῖς σώμασιν ὑπολαμβάνοντες θηριώδη ζωὴν καὶ βίον ἀβίωτον διῆγον, οὐ ψυχῆς οὐσίαν διερευνώμενοι, οὐ θείας κρίσεως δικαιωτήρια προσόοκῶντες, οὐκ ἀρετῆς ἔπαθλα, οὐκ ἀδίκου βίου τιμωρίας ἐν νῷ βαλλόμενοι,

ἤδη δὲ καὶ ὅλα ἔθνη πολυτρόποις κακίας εἴδεσι θηριώδει κατετήκονο βίῳ, οἱ μὲν μητράσι μιγνύμενοι μίξιν ἔκθεσμον καὶ παρανομω- τάτην, οἱ δὲ τὰς ἀδελφὰς αὐτῶν γαμοῦντες, οἱ δὲ τὰς αὐτῶν θυγατέρας διαφθείροντες, καὶ οἱ μὲν τοὺς ἐπιδημοῦντας ξένους κατασφάτ- τοντες, οἱ δὲ καὶ κρεῶν ἀνθρωπείων ἀπογευόμενοι, οἱ δ' ἀγχόνῃ τοὺς γεγηρακότας ἀποπνίγοντες κἄπειτα τούτοις ἑστιώμενοι, οἱ δὲ κυσὶν ἔτι ζῶντας παραβάλλοντες.

ἐπιλείψει με ὁ χρόνος τὰ πάντα τῆς παλαιᾶς νόσου τῆς δὴ τὸ πᾶν τῶν ἀνθρώπων γένος κεκρατηκυίας διηγούμενον,

ταῦτα καὶ ἀδελφὰ τούτοις μυρία, ὡν δὴ χάριν ὁ φιλάνθρωπος τοῦ θεοῦ λόγος, τῆς ἐν ἀνθρώποις λογικῆς ἀγέλης οἶκτον λαβών, πάλαι μὲν διά τινων αὐτοῦ προφητῶν καὶ ἔτι πάλαι πρότερον δι’ ἑτέρων θεοφιλῶν ἀνδρῶν καὶ μετὰ τούτους διὰ τῶν μετέπειτα γνωρίμων ἐπὶ τὴν σφῶν θεραπείαν ἀνεκαλεῖτο τοὺς ἀπεγνωσμένους, νόμοις καὶ παραινέσεσι ποικίλαις διδασκαλίαις τε παντοίαις προοίμί ὄττα καὶ στοιχεῖα θεοσε-

[*](2– 6 vgl. Euseb. Theoph. Syr. II, 14. —6 —18 vgl. Euseb. Theoph. Syr. 11 15 u. 16. — 8 Rom. 1, 27. —19 —25 vgl. Euseb. Theoph. Syr. II, 81, vgl. Euseb. Praep. Ev. I, 4 = 11, cff. —26 —27 vgl. Euseb. Theoph. Syr. II, 82 (Lee Transl. Engl. S. 143, —8). —29 —241, 1 vgl. Euseb. Theoph. Syr. II, 93 (Lee Transl. Engl. S. 151, 11–18).)[*](6 προσδίεφθ., προσ über der Zeile, H Ι 7 καὶ τὰ Hkl, τ' H, τε καί τ' Ν Ι 24 ἀποπνίγοντες, ι auf Ras., H | τούτους H | 31 ἀνδρῶν H, ἀνθρώπων N Ι 33 προοίμι ἄττα Hkl, vgl. 236, 3, προοίμια αὐτὰ HSS.)
v.1.p.241.

βείας εἰς ἀνθρώπους καταβαλλόμενος. ὡς οὖν οὐκέτ’ ἀνθρωπείας δυνάμεως κρε,ίττονος δὲ ἥ κατὰ ἄνθρωπον ἐδεῖτο βοηθοῦ τὸ θνητὸν γένος, ὡδε κἀκεῖσε πλανώμενον ἀφειδῶς τε σπαραττόμενον οὐχ ὑπὸ λύκων καὶ θηρίων ἀτιθάοων, δεινῶν δὲ καὶ ἀγρίων ὑπὸ δαιμόνων καὶ πνευμάτων ἀπηνῶν καὶ ψυχοφθόρων, ἧκεν λοιπὸν ἡμῖν αὐτὸς μάλα προθύμως καὶ παρῆν ἐφ' ἡμετέρας παρεμβολὲς ὁ τοῦ θεοῦ λόγος, πατρὸς παναγάθου πειθαρχῶν νεύματι.

αἰτία δ’ ἦν αὐτῷ τῆς ἐνταυθοῖ παρουσίας τὰ δεδηλωμένα, ὧν δὴ ἕνεκα πάντων εἰς θνητῶν ὁμιλίας παριὼν οὐχ ὅπερ αὐτῷ σύνηθες ἦν τοῦτ' ἔπραττεν, ἀσωμάτῳ μὲν ὄντι καὶ τὸν ἅπαντα κόσμον ἀφανῶς ἐπιπορευομένῳ ἔργοις δ’ αὐτοῖς οὐρανίοις τε καὶ τοῖς κατὰ γῆν τὰς αὐτοῦ μεγαλουργίας ἐκφαίνοντι, καινοτέρῳ δὲ καὶ τὸν συνήθη παραλλάττοντι τρόπῳ. δι' ὀργάνου γάρ τοι θνητοῦ τὰς πρὸς τοὺς θνητοὺς ὁμιλίας τε καὶ διατριβὰς ὑπῄει, τὸ θνητὸν διὰ τοῦ όμοίου σῶσαι προμηθούμενος.