Constantini imperatoris oratio ad coetum sanctorum

Κωνσταντῖνος Σεβαστὸς τῷ τῶν ἁγίων συλλόγῳ.

Τὸ τηλαυγέστερον ἠμέρας τε καὶ Ἡλίου φέγγος, προοίμιον μὲν ἀναστάσεως, ἀρμογὴ δὲ νέα τῶν πονηςάντων ποτὲ σωμάτων, ἕρμα θ’ὑποσχέσεως, καὶ ἀτραπὸς ἐπὶ τὴν αἰωνίαν ζωὴν ἄγουσα, ἡ τοῦ παθήματος ἡμέρα πάρεστιν, ὧ προσφιλέστατοι καθηγηταί, ψίλοι Θ’οἱ λοιποὶ ξύμπαντες ἄνδρες, μακαριώτερα πολλῷ πλήθει τε τυγχάνει Τῶν θρησκευόντων καὶ αὐτῷ τῷ τῆς θρησκείας θεῷ διὰ τῶν ἐντὸς αἰσθήσεων τῆς ἐκάστου δι’ ἐκφωνητηρίων ἀδιαλείπτως ὑμνούντων θεσπίσμασι προσαγορευόμενος.

σὺ δ’, ὦ παμμήτειρα φύσις, τί τοιοῦτον τῷ κόσμῳ συντετέλεκας πώποιτε; Ποῖον δ’ ὅλως σὸν δμηιούργημα, Εἴπερ ὁ τῶν πάντων αἴτοις καὶ τῆς σῆς οὐσίας; Οὖτος γάρ σε ἐκόσμησεν, ἐπὲι κόαμος φύσεως ἠ κατὰ φύσιν ζωή. ἐπικεκράτηκε γὰρ οὐ μετρίως ἄ παρὰ φύσιν τὸν τῶν πάντων θεὸν κατ’ἀξίαν σέβειν μηδένα, νομίζεσθαί τε μὴ ἐκ προνοίας ἀλλ’ὠς ἔτυχον ἐτάκτως τε καὶ πλημθείας τὰ πάντα συνεστάναι

καὶ ταῦτα ἐξαγγελλούσης καθ’ ἕκαστα Θείας ἐπιπνοίας διὰ προφητῶν, οἶς, δόν πείθεσθαι, ἀνθίστατο παντοίαται Μηχαναῖς ἀδικία δυσσβής, διαβεβλημένη μὲν πρὸς τὸ τῆς ἀληθείας Φῶς, ἀσπαζομένη δὲ τὸ δυςέλεγκτον τοῦ σκότους. ἀλλ’ οὐδὲ τοῦτο [*](14 vgl. Plat. Tim. 30 a.) [*](Βασιλέως —συλλόγῳ dieser Title findet sich in VJMA | 1 κωνστο. —συλλόγω Λόγω nur in V | 2 τηλαυγέστατον HKl (nicht wil.) | 3 ἕρμα Val., ἐρμαῖον V, ὁρμαὶ JME ἑρμαὶ A | 6 μακαρ. — 9 προσαγορευομ.: der text stark verdorben. Washrschhinlich meheren lücken anzunehmen. In cod. N. in folgender weise emendiert: Μακάρια τε πολλὰ πλήθη τῶν θρησκευότνων καὶ αὐτὸν τὸντ ῆς θρησκείας Θεὸν διὰ τῶν εντὸς ἀισθήσενως ἐκάστον καὶ δι’ ἐκφωνητηρίων ἀδιαλείπτως ὑμνοούντων κατὰ τὰ ἐν θεστπίσμασι προσαγορευόμενα |6 πλήθει VJ, πλήθη MAE| 11 αἴτιος steht hier in V, nach οὐσίας in JMAE | 11 οὐσίας] ὁσίας A | 12 nach Ζωὴ wahrsch. Lücke H kl (nicht wil) | 13 α παρὰ φύσιν HSS, τὸ πρὰ φύσιν wil., ἄ περ παρὰ φύασιν. Τὸ Hkl | τὸν — θεὸν ] τῶν θεὼ v | 14 ἔτυχον VJ, ἔτυχεν MAE | 15 παρ’ ἔκαστα v| 16 διὰ Α, gestrichen in E | δέον v, ἔσει JMAE| 17 μὲν Α.)

τί δὴ μετὰ ταῦτα ἡ ἄφρων τῶν ἐθνῶν ἐμηχανᾶτο πονηρία;

ἐπετήδευε τὰς Τοῦ χριστοῦ χάριτας ἐκβάλλουσα καὶ τὴν ἐπὶ σωτηρίᾳ τῶν πάντων Συσταθεῖσαν ἐκκληςίαν πορθοῦσα, ἀνέτρεπε δὲ τὴν οἰκείαν δεισιδαιμονίαν, ὅπως αὖθις στάσεις, πόλεμοι, μάχαι, δυστράπελος βίου Παρασκενή, χρημάτων ἔρως, (ὅ καὶ οὐ φυσικῶς ἴδιον πονηρίας,) Ποτὲ μὲν ἀλπίσι κακαλλωπισμέναις θέλγοι, ποτὲ δὲ φόβῳ καταπλήττοι. ἀλλ’ αὕτη μὲν χαμαὶ κείσθῳ ἡ ττηθεῖσα ὑπ’ ἀρετῆς, ᾗ θέμις, διαρρηγνυμένη σπαρττομένη τε ὑπὸ μεταμελείας. ἡμῖν νῦν τὰ προσστκοντα τῷ θείῳ λόγῳ ῥητέον.

Ἄκουε τοίνυν, ἁγνείας παρθενίας τ’ ἐπήβολε ναύκληρε, ἐκκληςία, ἀώρου τε καὶ ἀδαοῦς ἡλικίας τιθήνη, ᾗ μέλει μὲν ἀληθείας, μέλει δὲ φιλανθρωπίας, ἐξ ἧς ἀενάου πηγῆς ἀποστάζει σωτήριον πόμα. ἀκούιτε δ’ ἄν καὶ ὑμεῖς εὐφήμως οἱ τὸν θεὸν εἰλικρινῶς σέβοντες (διὸ καὶ μεμέλησθε αὐτῷ), προςέχοντες, τὸν νοῦν μὴ τῇ φράσει μᾶλλον ἢ τῇ τῶν λεγομένων ἀληθείᾳ, μηδ’ἐμοὶ τῷ λέγοντι, ἀλλὰ τῇ τῆς καθοσιώσεως εὐσεβείᾳ.

τίς γὰρ ἂν εἴη λόγων χάρις, ἀνεξετάστου καταλειπομένης τῆς τοῦ λέγοντος διαθέσεως; τολμῶ δ’οὖν ἴσως μεγάλα, τῆς δὲ τόλμης τὴν πρὸς τὸ θεῖον στοργὴν ἔμφυτον αἰτιῶμαι. αὕτη γὰρ καὶ τὴν αἰδῶ βιάζεται. διὸ μάλιστα τοὺς ἐπιστήμονας τῶν θείων μυστηρίων βοηθοὺς ἐμαυτῷ συνάπτω, ἵν’ἐάν τι πταῖσμα συμβαίνῃ περὶ τοὺς λόγους, συμπαρομαρτοῦντες [*](30 vgl. Plat. Phaidr. 254 A.) [*](3 πολλαῖς, das zweite λ über der Zeile, V2| 5 ἐπιδημίας V, ἐπιφανείας JMAE| 7 προφητειῶν V | εἰς < JMAE | 11 ἐκτελεῖτο VM 14 δὲ < JMAE | 15 ὅπως Wil., ὅτι ὡς V, νότοις J, νόσιος M, leerer Raum in A | στάαις JME | δυστράπελος J, δυστραπελία VMA, δυστραπελεία E | 16 οὐ < Wil. | 18 ἀλλ’ < MAE | ᾖ] ἐν V | 19 νῦν < A | 20 ῥητέον V, τηρητέον JMAE | 21 ναύκληρε + am Rande V1 | ἐκκλ. < Hkl | 22 ἀώρου τε ~ MAE | 22 u. 23 μέλει JM, μέλλει V, μέλοι AE | 23 ἀενόου VA, ἀεννάου JME | 24 πόμα VJM, νῦμα AE | 32 συμβαίνει VM.)

Ἀγαθὸν οὖ πάντα ἐφίεται, ὁ ὑπὲρ τὴν οὐσίαν θεὸς ἂν ἀεί, γένεσιν οὐκ ἔχει, οὐκοῦν οὐδ’ἀρχήν· τῶν γὰρ ἐν γενέσει πάντων αὐτὸς ἀρχή. ὁ δὲ ἐξ ἐκείνου ἔχων τὴν ἀναφορὰν εἰς ἐκεῖνον ἑνοῦται πάλιν, ἐκείνῳ τῆς διαστάσεως συγκρίσεώς τε οὐ τοπικῶς ἀλλὰνοερῶς γινομένης· οὐ γάρ ζημίᾳ τινὶ τῶν πατρᾠων σπλάγχνων συνέστη τὸ γεννηθέν, ὥσπερ ἀμέλει τὰ ἐκ σπερμάτων, ἀλλὰ διατάξει προνοίας ἐπιστάτην σωτῆρα τῷ τε αἰσθητῷ κόσμῳ καὶ τοῖς ἐν αὐτῷ μηχανωμένης. τοιγάρτοι πᾶσιν, ὅσα περιείληπται ὑπὸ τοῦ κόσμου, ἡ αἰτία τοῦ εἶναι καὶ ζῆν ἐκεῖθεν· ἐκεῖθεν δὲ καὶ ψυχὴ καὶ πᾶσα αἴσθησις καὶ τὰ ὄργανα, δι’ὦν τὰ σημαινόμενα ὑπὸ τῶν αἰσθήσεων ἀποτελεῖται.

τί οὖν δηλοῖ ὁ λόγος; τῶν ὄντων ἁπάντων ἕνα εἶναι προστάτην, καὶ πάνθ’ὑποτετάχθαι τῇ ἐκείνου δεσποτείᾳ μόνου, τά τ’οὐράνια τά τ’ἐπίγεια καὶ τὰ φυσικὰ καὶ ὀργανικὰ σώματα. εἰ γὰρ ἡ τούτων ἀναριθμήτων ὄντων κυρία οὐχ ἑνὸς ἀλλὰ πολλῶν οὖσα ἐτύγχανεν, κλῆροι ἂν καὶ στοιχείων διανεμήσεις καὶ σαντα τὴν ἐναρμόνιον τῶν ππων πάντων ὁμόνοιαν διεσάλευε, πολλῶν διαφόρως τὴν λελογχυῖαν ἑκάστῳ μοῖραν διοικονομουμένων,

τοῦ δὲ ἀεὶ κατὰ τὰ αὐτά τε καὶ ὡσαύτως ἔχειν τὸν σύμπαντα κόσμον ἀμεδὲ καὶ λιτανεῖαν πρὸς τίνα πρῶτον ἢ τελευταῖον; τίνα δὲ θεραπεύων [*](10 vgl. Plat. Tim. 27D. — 20ff.: vgl. Lact. Divin. Instit. I, 3, 18—19. — 28 Plat. Tim. 28A.) [*](1 διορθπωσθε Hkl, διορθοπυσθαι V, διορθουσθε JMAE| 3 ἀγαθοεργοῦ Hkl, καγαθοέργου V, κατ’ἐργου JMAE| φθεγγομένοις V| αὐτῶ ΜΑΕ| 4 φράση, η auf Ras. J, φράσει Α| προσάψη VMA, η auf Ras. J, προσάψοι Ε| 5 ἱκανῶς| ἀκριβῶς J| ἀπείληφεν V1, ὑ über ἀ von V2 | 6 ἐφοράθη V1, ω über ο V2| οὐδὲ μελλητέον V, οὐδ’ἀμελητέον JMAE| 8 παραβολῆς V1, ἀνα über der Zeile V2| οὐδὲ σκοπὸν τελειοῦν Hkl| 9 ὁ ὑπὲρ VAE, ὅπερ J, οὖπερ Μ| 10 γάρ VJ, δ’ΜΑΕ| 13 γιγνομένης Α| 14 τὰ auf Ras. J| 15 σωτῆρα < Hkl| 16 μηχανωμένης J, μηχανωμένοις VMAE|20 ὑποτετάχθαι V, ὑποτέτακται JMAE| 22 κυρία VM, κυρεία JAE| 24 katakrat;hsanta JMBE| 26 τοῦ Wil., τὸ HSS| 27 ἀμελούντων V, ἀμελῶς ἔχειν JMAE| 28 πάσης V| 29 δὲ] τε V.)

θῶμεν δὴ λογίοις καὶ χρησμοῖς Ἡμῖν ἀποκεκρίσθαι, μὴ εἶναι δὲ τῆς ἑαυτῶν ἐξουσίας ἄλλῳ τε ταῦτα ἀνήκειν θεῷ· τίς οὖν ἔλεος, ποία δὲ θεοῦ εἰς ἄνθρωπον πρόνοια; εἰ μὴ ἄρα βιαίως ὁ φιλανθρωπότερον πρὸς τὸν μηδεμίαν ἔχοντα σχέσιν διατεθεὶς ἐπεκούρησεν. ὀργὴ δὲ καὶ στάσις καὶ ὄνειδος, ὡς μὴ ἰδιοπραγούντων μηδ’ἀρκουμένων τοῖς ἐπιβάλλουσι διὰ πλεονεξίαν, καὶ τὸ τελευταῖον ἡ πάντων σύγχυσις ἐπηκολούθησεν ἄν.

τί οὖν τὰ μετὰ ταῦτα; δῆλον ὡς ἡ τῶν οὐρανίων στάσις τὰ ὑὸ τὸν οὐρανὸν καὶ τὰ ἐπίγεια διελυμήνατο ἄν, ἀφανισθείσης μὲν τῆς τῶν ὡρῶν διατάξεως καιρῶν τε μεταβολῆς καὶ τῆς κατὰ τοὺς καιροὺς τῶν φυομένων καρπῶν τε μεταβολῆς καὶ νισθείσης δ’ἡμέρας καὶ τῆς διαδεχομένης αὐτὴν νυκτερινῆς ἀνα΄αύσεως. καὶ τούτων μὲν ἅλις, πάλιν δ’ἐπὶ τὸν ἀνεξέλεγκτον ἐπανήκωμεν λόγον.

Πᾶν τὸ ἀρχὴν ἔχον καὶ τέλος ἔχει· ἡ δὲ κατὰ χρόνον ἀρχὴ γένεσις καλεῖται· τὰ δ’ἐκ γενέσεως φθαρτὰ πάντα, μορφὴν δὲ χρόνος ἀμαυροῖ. πῶς οὖν ἂν οἱ ἐκ γενέσεως φθαρτῆς εἶεν ἀθάνατοι; δόξα δὲ τῶν ἀλογίστων δήμων τοιαύτη τις διαπεφοίτηκεν, ὡς παρὰ τοῖς θεοῖς γάμοι παιδοσπορίαι τε ἐνομίσθησαν. εἰ δ’ἀθάνατοι οἱ γεννώμενοι, γεννῶνται δὲ ἀεί, πλημμυρεῖν ἀννάγκη τὸ γένος. προσθήκης δ’ἐπιγενομένης, τίς ἂν οὐρανός, ποία δὲ γῆ τοσοπυτον σμῆνος ἐπιγιγνόμενον θεῶν ἐχώρησεν; τί δ’ἂν εἴποι τις περὶ ἀνδρῶν οὐρανίους ἀδελφοὺς εἰς γάμου κοινωνίαν συναπτόντων μοιχείας τε καὶ ἀκολασίας ἐγκαλούντων; λέγωμεν δὴ τεθαρρηκότως καὶ τὰς τιμὰς αὐτῶν τά τε παρ’ἀνθρώπων εἰς αὐτοὺς γέρα ὕβρεσι καὶ ἀσελγείαις μεμῖχθαι.

ἤδη γάρ τις ἐν λόγοις ἐξετασθεὶς ὕμνους ἐμμέτρους ἢ καὶ ἄνευ μέτρου συνθεὶς ἀγαλματοποιός τε μορφήν τινα διανοίᾳ προλαβὼν ἔντεχνον τεκταίνεται παιδιάν, καὶ μεταξὺ οἶα δὴ λήθης ἐμπεσούσης τὸ ἴδιον [*](20ff.: vgl. Lact. Divin. Instit. I, 16, 5—6.) [*](1 ἐξαιρετῶς V, ἐξ αἱρέσεως JMAE| ἢ < Wil.| 3 ἂν + Hkl| |6 ἄλλῳ δὲ Val., ἄλλῳ τε Wil., ἄλλωστε V, ἄλλ΄ ὥστε JMAE| 7 φιλανθρωπότερον Wil., φιλ.-ος HSS| 8 μηδένα V | ἀφανισθείσης, αν über der Zeile, V| 17 ἐπανήκομεν σεως, εως auf Ras., V| ἀφανισθείσης, αν über der Zeile, V| 17 ἐπανήκομεν ΜΑΕ| 22 παιδοφθορίαιJ| 24 ἐπιγινομένης V| ἂν Val., Οὖν VMAE, < J| ἐπιγιγνομένων Hkl| 27 λέγωμεν V, λέγομεν JMAE| αὐτῶν Hkl, αὐτὰς HSS| 29 γὰρ ΗSS, γοῦν Val.| ὕμνους — συνθείς < JMAE| 31 τεκταίνεται V, τεκμαίρεται JMAE| παιδιάν Wil., παιδίαν V, παιδείαν JMAE.)