Vita Constantini

Eusebius of Caesarea

Eusebius. Eusebius Werke, Volume 1. Heikel, Ivar, editor. Leizpig: Hinrichs, 1902.

Ἐπειδὴ γὰρ οἱ μὲν οἷοι μηδένες ἄλλοι πώποτ’ ὤφθησαν καὶ οἶνα μηδ’ ἐξ αἰῶνος ἀκοῇ παρείληπται κατὰ τῆς ἐκκληςίας τετολμήκασιν, εἰκότως ὀ θεὸς αὐτὸς ξένον τι χρῆμα προστηςάμενος τὰ μήτ’ ἀκοῇ γνωσθέντα μήτ’ ὄψει παραδοθέντα δι’ αὐτοῦ κατειργάζετο. [*](1 οἱ μὲν —3 διεκελεύετο <ΒΑ | φλεχθέντα V, φλεγέντα JM | 2 μέγελ.— πολυπλ.<Μ | 3 παρασκευῆ J | διεκελεύετο VJ, ἐνομοθέτει Μ | 6 ἐνδοτάτων JMB | τε Val., δὲ ΗSS | 9 ὅλην V1, ὕλην V2| διηνεκῶς <V | 10 καθαιρεῖ ΜΒ | 11 δαίμοσι J | 12 μάρτυρας VJ, δούλους ΜΒΑ |ὑπέβαλον ΜΒ | 14 κολάσει — θεοῦ< Β | δὲ J | ἁγίων <J | 15 oἴκων ἤλαυνον ~JMB | 16 τοὺς vor εὔνους J |18 πάθει τὴν ψυχὴν ~ΜΒΑ | 20 δεξιᾶ V, δωρεᾶ JMBA | 22 ὡς Ηkl, εἰς HSS | 25 εἰπεν auffällig statt εἴποι oder εἴπειεν, Diels, vgl. doch III, 15, 3 u. 49, 1 | 27 ὁμολοηρῖν <Hkl | 32 μήτε ἀκοῆ J.)

v.1.p.78.
καὶ τίνεώτερον ἦν ἤ τὸ θεαῦμα τῆς βασιλέως ἀρετῆς ἐκ θεοῦ σοφίας τῷ θνητῷ γένει δεδωρημένον; τοιγάρτοι τὸν Χριστὸν τοῦ θεοῦ σὺν παρρησίᾳ τῇ πάςῃ πρεσβεύων εἰς πάντας διετίλει, μηδἐν ἐγκαλυπτόμενος τὴν σωτήριον ἐπηγορίαν, σεμνολογούμενος δ’ ἐπὶ τῷ πράγματι, φανερὸν δὲ αὐτὸ καθίστη, νῦν μὲν τὸ πρόσωπον τῷ σωτηρίῳ κατασφραγιζόμενος σημείῳ, νῦν δ’ ἐναβρυνόμενος τῷ νικη- τικῷ τροπαίῳ,

ὅ μὲν δὴ καὶ ἐν γραφῆς ὑφηλοτάτῳ πίνκαι πρὸ τῶν βασιλικῶν προθύρων ἀνακειμένῳ τοῖς πάντων ἀφθαλμοῖς ὁρᾶσθαι προὐτίθει, τὸ μὲν σωτήριον σημεῖον ὑπερκείμενον τῆς αὐτοῦ κεφαλῆς τῇ γραφῇ παραδούς, τὸν δ’ ἐχθρὸν καὶ πολέμιον θῆρα τὸν τὴν ἐκ- κλησίαν τοῦ θεοῦ κιὰ τῆς τῶν ἀθέων πολιορκήσαντα τυραννίδος κατὰ βυθοῦ φερόμενον ποιήσας ἐν δράκοντος μορφῇ. δράκοντα γὰρ αὐτὸν καὶ σκολεὸν ὄφιν ἐν προφητῶν θεοῦ βίβλοις ἀνηγόρευε τὰ λόγια.

διὸ καὶ βασιλεὺς ὑπὸ τοῖς αὐτοῦ τε καὶ τῶν αὐτοῦ παίδων ποςὶ βέλει πεπαρμένον κατὰ μέσου τοῦ κύτους βυθοῖς τε θαλάττης ἀπερριμμένον διὰ τῆς κηροχύτου γραφῆς ἐδείκνυ τοῖς πᾶσι τὸν δρά- κοντα, ὧδέ πη τὸν ἀφανῆ τοῦ τῶν ἀνθρώπων γένους πολέμιον αἰνιττόμενος, ὅν καὶ δυνάμει τοῦ ὑπὲρ κεφαλῆς ἀνακειμένου σωτηρίου τροπαίου κατὰ βυθῶν ἀπωλείας κεχωρηκέναι ἐδήλου. 3ἀλλὰ ταῦτα μὲν ἄνθη χρωμάτων ᾐνίττετο διὰ τῆς εἰκόνος· ἐμὲ δὲ θαῦμα τῆς βασιλέως κατεῖχε μεγαλονοίας, ὡς ἐμπνεύσει θείᾳ ταῦτα διετύπου ἅ δὴ φωναὶ προφητῶν ὧδέ που περὶ τοῦδε τοῦ θηρὸς ἐβόων, ,,ἐπάξειν τὸν θεόν’’ , λέγουσαι, ,,τὴν· μάχαιραν τὴν μεγάλην καὶ φοβερὰν ἐπὶ τὸν δράκοντα ὄφιν τὸν σκολιόν, ἐπὶ τὸν φεύγοντα, καὶ ἀνελεῖν τὸν δράκοντα τὸν ἐν τῇ θαλάσςῃ.’’ εἰκόνας δὴ τούτων διετύπου βασι- λεύς, ἀληθῶς ἐντιθεὶς μιμήματα τῇ σκιαγραφίᾳ.

Ταῦτα μὲν οὖν αὐτῷ καταθυμίως συνετελεῖτο, τὰ δέ γε τῆς τοῦ φθόνου βασκανίας δεινῶς τὰς κατὰ τὴν Ἀλεξάνδρειαν ἀκκλησίας τοῦ θεοῦ ἐκταράττοντα καὶ τὸ Θηβαίων τε καὶ Αἰγυπτίων σχισ- [*](13 u. 23 Jes. 27, 1.) [*](1 ἤ + Ηkl | 3 μηδὲν Wil., μήδ’ ΗSS | 5 δὲ αὐτὸ Wil., ἑαυτὸν HSS | 6 ἐναμ- βρυνόμενος VMB | νῦν δ’ ἐναβρ. = ΜΒ | 7 δ’ μὲν Wil., ὁ μὲν ΗSS | δὴ, η auf Ras. J | γραφῆς < Hkl, in γραφῆς steht ῆς auf Ras. J | 9 σημεῖον + Hkl | 10 παραδοὺς] διδοὺς J | 14 τε < JMBA | ποςὶ steht nach dem ersten αὐτοῦ in J | παίδων < ΜΒΑ | 15 πεπαρμένον, ο aus ω, ΜΒ | θαλάττης V, θαλάσσης JMBA | 17 τοῦ τῶν] τούτων V | 19 βυθὸν V | 20 τοῦ βας. JMB2 | 22 ταῦτα < V | 22 πη Hkl | 23 ἐπὶ τὸν δράκοντα ὄφιν τὸν σκολιὸν ἐπὶ τὸν φεύγ. V, ἐπὶ τὸν δράκοντα τὸν ὄφιν τὸν φεύγ. JMBA, ἐπὶ τὸν δράκοντα ὄφιν φεύγοντα, ἐπὶ τὸν δράκοντα ὄφιν σκολιόν Vet. Test. | 24 ἀνελεῖ VMA | 27 οὖν < V | 29 τοῦ θεοῦ < V | συντα- ράττοντα JMBA | σχισμ., ι auf Ras., J.)

v.1.p.79.
ματικὸν κακὸν οὐ σμικρῶς αὐτὸν ἐκίνει, προσρηγνυμένων καθ’ ἑκά- στην πόλιν ἐπισκόπων ἐπισκόποις, δήμων τε δήμοις ἐπανισταμένων καὶ μόνον οὐχὶ συμπληγάσι κατακοπτόντων ἀλλήλους, ὥστ’ ἤδη φρε- νῶν ἐκστάσει τοὺς ἀπεγνωσμένους ἀνοσίοις ἐγχειρεῖν καὶ ταῖς βασι- λέως τολμᾶν ἐνυβρίζειν εἰκόσιν, οὐ μὴν ὥστ’ εἰς ἰργὴν ἐγείρειν τὸν βασιλέα μᾶλλον ἤ πρὸς πόνον ψυχῆς, ὑπεραλγοῦντα τῆς τῶν φρενο- βλαβῶν ἀπονοίας.

Προϋπῆρχε δ’ ἄρα καὶ ἄλλη τις τούτων προτέρα νόσος ἀργα- λεωτάτη ἐκ μακροῦ διενοχλοῦσα, τῆς σωτηρίου ἑορτῆς διαφωωία, τῶν μὲν ἑπεσθαι δεῖν τῇ Ἰουδαίων συνηθείᾳ φασκόντων, τῶν δὲ προσήκειν τὴν ἀδριβῆ τοῦ καιροῦ παραφυλάττειν ὥραν μηδὲ πλανωμένους ἕπεσθαι τοῖς τῆς εὐαγγελικῆς ἀλλοτρίοις χάριτος.

κἀν τούτῳ τοι- γαροῦν μακροῖς ἤδη χρόνοις τῶν ἁπανταχοῦ λαῶν διενηνεγμένων θεσμῶν τε θείων συγχεομένων, ὡς ἐπὶ μιᾶς καὶ τῆς αὐτῆς ἑορτῆς τὴν τοῦ καιροῦ παρατροπὴν μεγίστην διάστασιν ἐποιεῖν τοῖς τὴν ἑορτὴν ἄγουσι, τῶν μὲν ἀσιτίαις καὶ κακοπαθείαις ἐνασκουμένων τῶν δ’ ἀνέσει τὴν σχολὴν ἀνατιθέντων, οὐδεὶς οἶός τ’ ἦν ἀνθρώπων θεραπείαν εὕρασθαι τοῦ κακοῦ, ἰσοστασίου τῆς ἔριδος τοῦς διεστῶσιν ὑπαρχού- σης, μόνῳ δ’ ἄρα τῷ παντοδυνάμῳ θεῷ καὶ ταῦτα ἰᾶσθαι ῥᾀδιον ἦν, ἀγαθῶν δ’ ὑπηρέτης αὐτῷ μόνος τῶν ἐπὶ γῆς κατεφαίνετο Κων- σταντῖνος. 3ὅς ἐπειδὴ τὴν τῶν λεχθέντων διέγνω ἀκοὴν τό τε κατα- πεμφθὲν αὐτῷ γράμμα τοῖς κατὰ τὴν Ἀλεξάνδρειαν ἄπρακτον ἑώρα, τότε τὴν αὐτὸς ἑαυτοῦ διάνοιαν ἀνακινήσας, ἄλλον τουτονὶ καταγω- ωιεῖσθαι δεῖν ἔφη τὸν κατὰ τοῦ ταράττοντος τὴν ἐκκλησίαν ἀφανοῦς ἐχθροῦ πόλεμον.

Εἶθ’ ὥσπερ ἐπιστρατεύων αὐτῷ φάλαγγα θεοῦ σύνοδον οἰ- κουμενικὴν συνεκρότει, σπεύδειν ἁπανταχόθεν τοὺς ἐπισκόπους γράμ- μασι τιμητικοῖς προκαλούμενος. οὐκ ἦν δ’ ἁπλοῦν τὸν ἐπίταγμα, συνήργει δὲ καὶ αὐτῇ πράξει τὸ βασιλέως νεῦμα, οἷς μὲν ἐξουσίαν δημοσίου παρέχον δρόμου οἷς δὲ νωτοφόρων ὑπηρεσίας ἀφθόνους. ὥριστο δὲ καὶ πόις ἐμπρέπουσα τῇ συνόδῳ, νίκης ἐπώνυμος, κατὰ τὸ Βιθυνῶν ἔθνος ἡ Νίκαια. 2ὡς οὖν ἐφοίτα πανταχοῦ τὸ παράγ- γελμα, οἷά τινος ἀπὸ νύσσης οἱ πάντες ἔθεον σὺν προθυμίᾳ τῇ πάςῃ. [*](26 ff.: vgl. Socr. H.E. I, 8 (18), Sozom. H.E. I, 17 (59).) [*](9 nach ἀργαλ. + τὰς ἐκκλησίας J | διενοχλοῦσα] δὴ ἐνοχλοῦσα Val. | ἡ τῆς J | 10 δεῖ ΜΒ | προσήκειν — ὥραν < Β1 |11 πλανωμένους Wil., πλανωμένοις HSS 12 τῆς u. ἀλλοτρίας Β1 | κἀν neues Cap. in VMB und am Rande die Inhaltsangabe: ζ ὅπως σύνοδον ἐν Νικ. usw. V | 19 παντοδυνάτω V | 23 τὴν + vor αὐτὸς J, < VMBA | ἑαυτοῦ] αὐτοῦ gewöhnlich | τὴν + vor διάνοιαν ΜΒΑ | 24 δεῖν < Wil.| 26 φάλαγγα θεοῦ = JMBA | 28 δ’ Wil., θ’ HSS | 30 δημοσίου < J | 32 ἡ < J | 33 ἀπὸ] ὑπὸ JB1 | τῇ < vor πάςῃ JMBA.)

v.1.p.80.
εἶλκεν γὰρ αὐτοὺς ἀγαθῶν ἐλπίς, ἥ τε τῆς εἰρήνης μετουσία, τοῦ τε ξένου θαύματος τῆς τοῦ τοσοῦτου βασιλέως ὄψεως ἡ θέα. ἐπειδὴ οὖν συνῆλθον οἱ πάντες, ἔργον ἤδη θεοῦ τὸ πραττόμενον ἐθεωρεῖτο. οἱ γὰρ μὴ μόνον ψυχαῖς ἀλλὰ καὶ σώμασι καὶ χώραις καὶ τόποις καὶ ἔθνεσι πορρωτάτω διεστῶτες ἀλλήλων ὁμοῦ συνήγοντο, καὶ μία τοὺς πάντας ὑπεδέχετο πόλις, ἦν θ' ὁρᾶν μέγιστον ἱερέων στέφανον ἐξ ὡραίων ἀνθέων καταπεποικιλμένον.

Τῶν γοῦν ἐκκλησιῶν ἁπασῶν, αἳ τὴν Εὐρώπην ἅπασαν Λιβύην τε καὶ τὴν Ἀσίαν ἐπλήρουν, ὁμοῦ συνῆκτο τῶν τοῦ θεοῦ λειτουργῶν τὰ ἀκρουίνια, εἶς τ' οἶκος εὐτήριος ὥσπερ ἐκ θεοῦ πλατυνόμενος ἔνδον ἐχώρει κατὰ τὸ αὐτὸ Σύρους ἅμα καὶ Κιλικας, Φοίνικάς τε καὶ Ἀραβίους καὶ Παλαιστινούς, καὶ ἐπὶ το΄'υτοις Αἰγυπτίους, Θηβαίους, Αἰβυας, τοὺς τ' ἐκ μέσης τῶν ποταμῶν ὁρμωμένους· ἤδη καὶ Πέρσης ἐπίσκοπος τῇ συνόδῳ παρῆν, οὐδὲ Σκύθης ἀπελιμπάνετο τῆς χορείας, Πόντος τε καὶ Γαλατία, Καππαδοκία τε καὶ Ἀσία Φρυγία τε καὶ Παμφυλία τοὺς παρ' αὐτοῖς παρεῖχον ἐκκρίτους· ἀλλὰ καὶ Θρᾷκες καὶ Μακεδόνες, Ἀχαιοί τε καὶ Ἠπειρῶται, τούτων θ' οἱ ἔτι προσωτέρω οἰκοῦντες ἀπήντων, αὐτῶν τε Σπάνων ὁ πάνυ βοώμενος εἶς ἦν τοῖς πολλοῖς ἅμα συνεδρεύων.