Historia Ecclesiastica

καὶ λόγος πρός με γενό- “μενος προσέταξε διαρρήδην λέγων, πᾶσιν ἐντύγχανε ‟οἷς ἂν εἰς χεῖρας λάβοις· διευθύνειν γὰρ ἕκαστα ‟καὶ δοκιμάζειν ἱκανὸς εἶ, καί σοι γέγονε τοῦτο ἐξ ‟ἀρχῆς καὶ τῆς πίστεως αἴτιον. ἀπεδεξάμην τὸ ὅραμα, ‟ὡς ἀποστολικῇ φωνῇ συντρέχον τῇ λεγούσῃ πρὸς “τοὺς δυνατωτέρους, γίνεσθε δόκιμοι τρακπεζῖται.”

εἶτά τινα περὶ πασῶν εἰπὼν τῶν αἱρέσεων ἐπιφέρει λέγων ‟τοῦτον ἐγὼ τὸν κανόνα καὶ τὸν τύπον “παρὰ τοῦ μακαρίου πάπα ἡμῶν Ἡρακλᾶ παρέλαβον. “τοὺς γὰρ προσιόντας ἀπὸ τῶν αἱρέσεων, καίτοι τῆς “ἐκκλησίας ἀποστάντας, μᾶλλον δὲ οὐδὲ ἀποστάντας, “ἀλλὰ συνάγεσθαι μὲν δοκοῦντας, καταμηνυθέντας ‟δὲ ὡς προσφοιτῶντάς τινι τῶν ἑτεροδιδασκαλούντων, ‟ἀπελάσας τῆς ἐκκλησίας, δεομένους οὐ προσήκατο, “ἕως δημοσίᾳ πάντα ὅσα ἠκηκόεσαν παρὰ τοῖς ἀντι- ‟διατιθεμένοις ἐξέφρασαν, καὶ τότε συνήγαγεν αὐτοὺς, “οὐ δεηθεὶς ἐπ᾿ αὐτῶν ἑτέρου βαπτίσματος· τοῦ γὰρ “ἁγίου πρότερον παρ᾿ αὐτοῦ τετυχήκεσν.”

πάλιν δὲ ἐπὶ πολὺ γυμνάσας τὸ πρόβλημα ταῦτα ἐπιλέγει ‟μεμάθηκα καὶ τοῦτο, ὅτι μὴ νῦν οἱ ἐν Ἀφρικῇ μόνον ‟τοῦτο παρεισήγαγον, ἀλλὰ καὶ πρὸ πολλοῦ κατὰ τοὺς ‟πρὸ ἡμῶν ἐπισκόπους ἐν ταῖς πολυανθρωποτάταις “ἐκκλησίαις καὶ ταῖς συνόδοις τῶν ἀδελφῶν, ἐν Ἰκο- “νίῳ καὶ Συννάδοις καὶ παρὰ πολλοῖς τοῦτο ἔδοξεν· ‟ὧν τὰς βουλὰς ἀνατρέπων εἰς ἔριν αὐτοὺς καὶ φιλο- “νεικίαν ἐμβαλεῖν οὐχ ὑπομένω. οὐ γὰρ μετακινήσεις, [*](31 Deut. 19, 14.)

ἡ τετάρτη αὐτοῦ τῶν περὶ βαπτίσματος ἐπιστολῶν πρὸς τὸν κατὰ Ῥώμην ἐγράφη Διονύσιον, τότε μὲν πρεσβείου ἠξιωμένον, οὐκ εἰς μακρὸν δὲ καὶ τὴν ἐπισκοπὴν τῶν ἐκεῖσε παρειληφότα· ἐξ ἧς γνῶναι πάρεστιν ὅπως καὶ αὐτὸς οὗτος λόγιός τε καὶ θαυμάσιος πρὸς τοῦ κατ’ Ἀλεξάνδρειαν Διονυσίου μεμαρτύρηται. γράφει δὲ αὐτῷ μεθ’ ἕτερα τῶν κατὰ τὸν Νοουάτον μνημονεύων ἐν τούτοις.

[Nic. H. E. VI, 9] “Νοουατιανῷ μὲν γὰρ ‟εὐλόγως ἀπεχθανόμεθα διακόψαντι τὴν ἐκκλησίαν, ‘καί τινας τῶν ἀδελφῶν εἰς ἀσεβείας καὶ βλασφημίας ‘ἑλκύσαντι, καὶ περὶ τοῦ θεοῦ διδασκαλίαν ἀνοσιω- ‘τάτην ἐπεισκυκλήσαντι, καὶ τὸν χρηστότατον κύριον “ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν ὡς ἀνηλεῆ συκοφαντοῦντι, ἐπὶ πάσι δὲ τούτοις τὸ λουτρὸν ἀθετοῦντι τὸ ἅγιον, ‟καὶ τήν τε πρὸ αὐτοῦ πίστιν καὶ ὁμολογίαν ἀνατρέποντι, τό τε πνεῦμα τό ἅγιον ἐξ αὐτῶν, εἰ καί τις ἦν ἐλπὶς τοῦ παραμεῖναι ἢ καὶ ἐπανελθεῖν πρὸς ‘αὐτοὺς, παντελῶς φυγαδεύοντι.”

[Nic. H. E. VI, 9] Καὶ ἡ πέμπτη δὲ αὐτῷ πρὸς τὸν Ῥωμαίων ἐπίσκοπον Ξυστὸν ἐγέγραπτο, ἐν ἡ πολλὰ κατὰ τῶν αἱρετικῶν εἰπὼν τοιοῦτόν τι γεγονὸς κατ’ αὐτὸν ἐκτίθεται λέγων· ‟καὶ γὰρ ὄντως, “ἀδελφὲ, καὶ συμβουλῆς δέομαι, καὶ γνώμην αἰτῶ παρὰ σοῦ, τοιούτου τινός μοι προσελθόντος πρά- ‘γματος, δεδιὼς μὴ ἄρα σφάλλωμαι.

τῶν γὰρ συναγομένων ἀδελφῶν πιστὸς νομιζόμενος ἀρχαῖος καὶ πρὸ τῆς ἐμῆς χειροτονίας, οἶμαι δὲ καὶ πρὸ τῆς “τοῦ μακαρίου Ἡρακλᾶ καταστάσεως τῆς συναγωγῆς ‟μετασχὼν, τοῖς ὑπόγυιον βαπτιζομένοις παρατυχὼν, καὶ τῶν ἐπερωτήσεων καὶ ἀποκρίσεων ἐπακούσας,

λέγων δὲ πάνυ τι τὴν ψυχὴν νῦν κατανενύχθαι, καὶ μηδὲ παρρησίαν ‟ἔχειν ἐπᾶραι τοὺς ὀφθαλμοὺς πρὸς τὸν θεὸν, ἀπὸ ‟τῶν ἀνοσίων ἐκείνων ῥημάτων καὶ πραγμάτων ὁρ- ‟μώμενος· καὶ διὰ τοῦτο δεόμενος τῆς εἰλικρινεστάτης ‟ταύτης καθάρσεως καὶ παραδοχῆς καὶ χάριτος τυχεῖν. ‟

ὅπερ ἐγὼ μὲν οὐκ ἐτόλμησα ποιῆσαι, φήσας “αὐτάρκη τὴν πολυχρόνιον αὐτῷ κοινωνίαν εἰς τοῦτο γεγονέναι. εὐχαριστίας γὰρ ἐπακούσαντα, καὶ συν- ‟ἐπιφθεγξάμενον τὸ ἀμὴν, καὶ τραπέζῃ παραστάντα, ‟καὶ χεῖρας εἰς ὑποδοχὴν τῆς ἁγίας τροφῆς προτεί- “ναντα, καὶ ταύτην καταδεξάμενον, καὶ τοῦ σώματος ‟καὶ τοὐ αἵματος τοῦ κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ ῾μετασχόντα ἱκανῷ χρόνῳ, οὐκ ἂν ἐξ ὑπαρχῆς ἀνα- ‟σκευάζειν ἔτι τολμήσαιμι· θαρσεῖν δὲ ἐκέλευον, καὶ “μετὰ βεβαίας πίστεως καὶ ἀγαθῆς συνειδήσεως τῇ ‟μετοχῇ τῶν ἁγίων προσιέναι.

ὁ δὲ οὔτε πενθῶν “παύεται, πέφρικέ τε τῇ τραπέζῃ προσιέναι, καὶ “μόλις παρακαλούμενος συνεστάναι ταῖς προσευχαῖς ‟ἀνέχεται.”

ἐπὶ ταῖς προειρημέναις φέρεταί τις καὶ ἄλλη τοῦ αὐτοῦ περὶ βαπτίσματος ἐπιστολὴ, ἐξ αὐτοῦ καὶ ἧς ἡγεῖτο παροικίας Ξυστῷ καὶ τῇ κατὰ Ρώμην ἐκκλησίᾳ προσπεφωνημένη, ἐν ἡ διὰ μακρᾶς ἀποδείξεως τὸν περὶ τοῦ ὑποκειμένου ζητήματος παρατείνει λόγον. καὶ ἄλλη δέ τις αὐτοῦ μετὰ ταύτας φέρεται πρὸς τὸν κατὰ Ῥώμην Διονύσιον, ἡ περὶ Λουκιανοῦ. καὶ περὶ μὲν τούτων τοσαῦτα.

[Nic. II. E. VI, 10] Οἵ γε μὴν ἀμφὶ τὸν Γάλλον οὐδ’ ὅλοις ἔτεσι δύο τὴν ἀρχὴν ἐπικατασχόντες ἐκποδὼν μεθίστανται, Οὐαλεριανὸς δὲ ἅμα παιδὶ διαδέχεται τὴν ἡγεμονίαν.

αὖθις δὴ οὖν ὁ Διονύσιος οἴα καὶ περὶ τούτου διέξεισιν, ἐκ τῆς πρὸς Ἑρμάμμωνα ἐπιστολῆς μαθεῖν ἔστιν, ἐν ᾗ τοῦτον ἱστορεῖ τὸν τρόπον “καὶ τῷ Ἰωάννῃ δὲ ὁμοίως ἀποκαλύπτεται. καὶ ἐδόθη γὰρ αὐτῷ, φησὶ, στόμα λαλοῦν μεγάλα καὶ βλασφημίαν, καὶ ἐδόθη αὐτῷ ἐξουσία καὶ μῆνες τεσσαράκοντα δύο.

ἀμφότερα “δὲ ἔστιν ἐπὶ Οὐαλεριανοῦ θαυμάσαι, καὶ τούτων ‘μάλιστα τὰ πρὸ αὐτοῦ ὡς οὗτος ἔσχε συννοεῖν, ὡς ῾μὲν ἤπιος καὶ φιλόφρων ἦν πρὸς τοὺς ἀνθρώπους ῾τοῦ θεοῦ. οὐδὲ γὰρ ἄλλος τις οὕτω τῶν πρὸ αὐτοῦ “βασιλέων εὐμενῶς καὶ δεξιῶς πρὸς αὐτοὺς διετέθη, “οὐδ’ οἱ λεχθέντες ἀναφανδὸν Χριστιανοὶ γεγονέναι, ῾ὡς ἐκεῖνος οἰκειότατα ἐν ἀρχῇ καὶ προσφιλέστατα “φανερὸς ἦν αὐτοὺς ἀποδεχόμενος. καὶ πᾶς τε ὁ ‘οἶκος αὐτοῦ θεοσεβῶν πεπλήρωτο καὶ ἦν ἐκκλησία “θεοῦ.

ἀποσκευάσασθαι δὲ παρέπεισεν αὐτὸν ὁ “διδάσκαλος καὶ τῶν ἀπ’ Αἰγύπτου μάγων ἀρχισυν- “άγωγος, τοὺς μὲν καθαροὺς καὶ ὁσίους ἄνδρας “κτίννυσθαι καὶ διώκεσθαι κελεύων, ὡς ἀντιπάλους καὶ κωλυτὰς τῶν παμμιάρων καὶ βδελυκτῶν ἐπαοιδῶν ὑπάρχοντας, (καὶ γὰρ εἰσὶ καὶ ἦσαν ἱκανοὶ, παρόντες καὶ ὁρώμενοι, καὶ μόνον ἐμ- “πνέοντες καὶ φθεγγόμενοι, διασκεδάσαι τὰς τῶν ‟ἀλιτηρίων δαιμόνων ἐπιβουλάς), τελετὰς δὲ ἀνάγνους καὶ μαγγανείας ἐξαγίστους καὶ ἱερουργίας ‟ἀκαλλιερήτους ἐπιτελεῖν ὑποτιθέμενος, παῖδας ἀ- “θλίους ἀποσφάττειν, καὶ τέκνα δυστήνων πατέρων καταθύειν, καὶ σπλάγχνα νεογενῆ διαιρεῖν, καὶ τὰ

καὶ τούτοις γε ἐπιφέρει λέγων ‘καλὰ γοῦν αὐτοῖς Μακριανὸς τῆς ‟ἐλπιζομένης βασιλείας προσήνεγκε χαριστήρια, ὃς πρότερον μὲν ἐπὶ τῶν καθόλου λόγων λεγόμενος ‟εἶναι βασιλέως οὐδὲν εὔλογον οὐδὲ καθολικὸν ἐφρό- ‟νησεν, ἀλλ’ ὑποπέπτωκεν ἀρᾷ προφητικῇ τῇ λεγούσῃ ‘οὐαὶ τοῖς προφητεύουσιν ἀπὸ καρδίας αὐτῶν, καὶ τὸ καθόλου μὴ βλέπουσιν.’

οὐ γὰρ συνῆκε τὴν καθόλου πρόνοιαν, οὐδὲ τὴν κρίσιν ὑπείδετο τοῦ πρὸ πάντων καὶ διὰ πάντων καὶ ἐπὶ πᾶσι. διὸ καὶ τῆς μὲν καθολικῆς αὐτοῦ ἐκκλησίας γέγονε πολέμιος, ἠλλοτρίωσε δὲ καὶ ἀπεξένωσεν ἑαυτὸν τοῦ ἐλέους τοῦ θεοῦ, καὶ ὡς πορρωτάτω τῆς ἑαυτοῦ “σωτηρίας ἐφυγάδευσεν, ἐν τούτῳ τὸ ἴδιον ἐπαλη- ῾θεύων ὄνομα.”

καὶ πάλιν μεθ’ ἕτερά φησιν ‟ὁ μὲν γὰρ Οὐαλεριανὸς εἰς ταῦτα ὑπὸ τούτου προαχθεὶς, εἰς ὕβρεις καὶ ὀνειδισμοὺς ἐκδοθεὶς κατὰ τὸ ῥηθὲν πρὸς Ἡσαΐαν· καὶ οὗτοι ἐξελέξαντο τὰς ὁδοὺς αὐτῶν καὶ τὰ βδελύγματα αὐτῶν, ἃ ἡ ψυχὴ ῾ἠθέλησε, καὶ ἐγὼ ἐκλέξομαι τὰ ἐμπαίγματα ‟αὐτῶν, καὶ τὰς ἁμαρτίας ἀνταποδώσω αὐτοῖς.’

οὗτος δὲ τῇ βασιλείᾳ παρὰ τὴν ἀξίαν ἐπιμανεὶς, καὶ τὸν βασίλειον ὑποδῦναι κόσμον ἀδυνατῶν ἀναπήρῳ τῷ σώματι, τοὺς δύο παῖδας τὰς πατρῴας ἀναδεξαμένους ἁμαρτίας προεστήσατο. ἐναργὴς γὰρ ἐπὶ τούτων ἡ πρόρρησις ἣν εἶπεν ὁ θεός ‘ἀποδιδοὺς ἁμαρτίας πατέρων ἐπὶ τέκνα ἕως τρίτης καὶ τετάρτης γενεᾶς τοῖς μισοῦσί με.᾿

τὰς γὰρ ἰδίας πονηρὰς ἐπιθυμίας, ὧν ηὐτύχει, ταῖς τῶν υἱῶν κεφαλαῖς ἐπιβαλὼν, εἰς ἐκείνους [*](8 Ezech. 13, 3. 19 les. 66, 3. 4. 28 Exod. 20, 5. )