In Libros Aristotelis De Caelo Paraphrasis

Quidniam Aristotelis propositum ac id, quod sibi iu hoc opere instituit, iiaturalis speculatio fuit, statim in Primi Libri initio de- claravit, suum propositum esse, natuvalem speculationem explicave; speculationis vero initium ab ea parte sumit, quae naturalium omnium verissima ac praestantissima existit, et haec nobilissimi corporis dispositio est. cumque de mundo etiam disseruisset ac in Secundum Librum hac de re sermonera protraxisset, praetereaque initio Tertii Libri statim quoque affirmasset eorum, quae natura dicuntur, nonnulla substantias esse, et reliqua, quae retulit in hoc, ac insuper dixisset, postquam de primo quidem caelo verba fecimus ac sermonem de eo antea absolvimus, reliquum est, ut de quatuor elementis, quae in generatione et corruptione consistunt, disseramus, explicassetque superius nee elementa uec alterura elementorum infinitum, sed finita esse ac ortum iuteritumque participare, eorumque ortum ex non corpore non esse, neque etiam ex aliis corporibus, sed alia ex aliis generari, quorum mutua adinvicem generatio segregationis compositionisve ordine non fit, neque dissolutione in extremitates, ac demum etiam exposuisset consentaneum esse, ut de poteutiis, afifectiouibus et eorum operibus disquiramus: de primis illorum potentiis (gravitate nempe et levitate) hoc in Libro pertractandum proposuit. quamobrem ait: de gravitate autem et levitate eorum, quid sit utraque [et] quae illorum natura, videndum est, quamque ob causam vel id grave, vel illud leve existat. de reliquis autem eorum [*](17 nec elementa—finita Al: elementa infinita non codd.)

Dicitur quid em horum duorum uuumquodque, hoe est grave et leve, duobus modis; uno nempe absolute et per | se, [*](f. 56v) altero vero comparatione ad aliud, quemadmodum nobile vel absolute dicitur, vel comparatione ad aliud. quod vero grave et leve inveniuntur, quae non sunt absolute, sed comparatione ad aliud, id perspicuum est. praeterea cum nos sustineamus haec duo, gravitatem nempe et levitatem, de eadem re dici; si enim leve et grave absolute tantum dicantur, non poterunt ambo ilia de una eademque re dici — non enim fieri potest, ut unum idemque grave et leve simul dicatur, quemadmodum neque etiam calidum et frigidum — sed cum haec ad unam rem retulerimus, omuiuo quidem hoc modo ea pronuntiabimus. et hae etiam ratione dicitur ignis absolute levis, sed lignum (exempli gratia) nou dicitur absolute leve, sed [*](1 operibus] conicio affectionibus 9 (jravitax et levitas scripsi: grave et leve codd. Al 14 rhetorica fort, delendura 19 fomentnm emendavi: pondus codd. Al 29 nobile] fort, quod gravitate praeditum est)

Quoniam autem, ait, in caelo ultimus finis et medius invenitur, perspicuum est igitur superum et inferum quoque in eo inveniri. post haec parati sumus, ut opem a vulgi testimonio petamus. omnes namque de superiore et inferiore loco dicunt, nou taineu satis, propterea (piod uon existimarunt caelum sphaericum esse, sed hemisphaerium, quod circum eos est. si enim cognovissent, quod omni ex parte simile extitit, utique dixissent hoc etiam superum esse, medium vero iuferum. igitur superum et inferum omnino quidem | iuxta nos secundum veritatem [*](f. 57r) existit, non autem iuxta illos alios; posuitque superum et inferum in hoc universo inveniri. atque haec ad supera, ilia vero ad infera ferri. cum autem quaerimus, quid leve, quidve grave esse dicatur, si quispiam definierit dixeritque leve id esse, quod absolute in sublime natura movetur, grave vero id, quod uatura deorsum torquetur, is gravis et levis essentiam miuime detiuierit; quemadmodum si quis plautam definiens dixerit id esse, quod tibris, quae per folia ac ramos eius disseminantur, nutritur, veritatem quandam dixerit, sed nihil adicit ei, quod sensu percipitur ac manifestum existit. etenim nobis couveniret, ut formam definiremus, qua res levis vel gravis dicitur, et qua in sublime vel deorsum movetur.

<Dicit> cum sursum <natura> movetur, levis est; fieri potest, ut aliquo modo sursum feratur, sed vi talis motus erit; leve autem natura id habet. nee declarat, quid natura sit, qua tali motu feratur, sed quod uatura sic moveatur. et huius quidem [*](18 post extitit codd. Al ex linea antecedente iterant: ac hemisphaerium, quod circum eos est. fort, supplendum καὶ κύκλῳ τοιοῦτον: sed cf. adnotationem seq. 19 post inferum codd. Al tamqiram alteram interpretationem, parum diversam, inserunt verba: tametsi huic quispiam occurrere (?) potuisset, inquiens, ea de causa vulgus superiorem et inferiorem locum (I. minim e) posuisse, quoniam existimarunt id, quod est, esse quidem hemisphaerium, quod suhter terram existit: sique agnovissent caelum undique simile esse, dixissent hoc superiorem, illud inferiorem locum esse. 20 socundum] non autem secundum codd. Al 33 natura supplevi)

Cum itaque leve et grave coraparatione ad aliud ita definivisset, ait: plurimi de g-ravi et levi disputaruut, sed eorum disputatio de iis nou fuit, quae absolute ita suut, sed de iis tantum, quae comparatioue ad aliud gravia et levia dicuutur. eorum autem, inquit, ratio de levi et gravi, ut iuxta eorum sententiam sunt, eis non congruit, quae absolute ita sunt; id quodque perspicuum erit, cum ultra progressa haec erit disputatio. qua autem ratione id perspicuum evadat, modo audies. aiuut enim levius et gravius, ut iu Timaeo scriptum est, id esse, quod vel ex pluribus vel ex paucioribus partibus constat, cum dicant gravius id esse, quod [partium multitudiue aliud antecedat, quod minus grave existit]; partes namque in omnibus iis unius et eiusdem formae sunt, quantitate autem distinguuntur inter se. quemadmodum enim in iis corporibus, quae forma aequalia sunt, plumbum mains minore gravius est, ita in aliis animadvertunt, quae forma similia non sunt, veluti lignum et aes. cuius enim essentia ex excessu yartium constat, id gravius est. eorum namque similiter alterum alteri gravitate praevalet, comparatioue ad partium multitudinem, siquidem eorum essentia simul omnium ex quibusdam eisdcm partibus constat, tametsi ita non appareat. sed cum eorum sententia ita determinata sit, non de eo, quod omnino [leve] est [et] grave, dixerunt; etenim si partes ignis plures fuerint quam partes terrae, leves quoque esse ac sursum ferri videbuntur, terra vero gravis esse et deorsuni descendere, quamvis ex ea minor portio sumatur — ignis enim quanto fuerit maior, tanto celerius sursum feretur — cum tamen cousentaueura foret (iuxta horum sententiam) ut res contraiio modo se haberet, siquidem levitatis et gravitatis causam id nou auget, sed ex eo tantum, quod res ex pluribus vel paucioribus partibus constat, levitas et gravitas efflciuntur. neque haec (mebercle) iuxta borum sententiam gravi et levi conveniunt, quae omnino et absolute talia sunt, nisi id fuerit propter causam, quae gravi ot levi conveniat. praeterea inquit, quamvis hoc de omnibus corporibus non dicant, sed de iis, quae sunt eiusdem generis, tamen hoc quoque modo sermo eorum, qui leve et grave multitudine et parvitate definiverunt, absurdum non effugit. ignis enim et aeris multitude modicum aquae pondere [*](1 et—adiunctione corrupta: fort, (facile erit;) quid adiungitur (si dicamus et 14.15 partium—existit] sic emendavit Al locum corruptum; fort, legendum secundum ex pluribus partibus, levius autem, quod ex. paucioribus constat 37 tamen— effugit (39)] ita seripsi; Al exhibet: non proplerea id sermone eorum signijicatur, qui leve . . definiverunt 39 multitudo scripsi: eonstitutio codd. Al)

Hos autem sermoues retulit ad eius impugnatiouem, quod in Timaeo scriptum est, uempe ignem levissimum esse, quoniam ex paucissimis partibus coustet. at ipse non reete Platonis sententiam intellexisse videtur. non enim ullo modo Plato fatetur leve vel grave quippiara inveniri, dum iu proprio loco mauet; sed quando corpora ex proximis iu propria loca feruutur, quia uatura opprimuutur, atque ab boc toto compelluutur, quod ea inibi in huius universi globum deducit, quando vult, ut penes se congregentur: turn ea, quae ad id, quod iuxta pedes nostros existit, moventur, gravia dicuntur, quae autem supra caput nostrum evolant, levia nominantur. quamobrem ait, si quispiam inter ignem et caelum insistat, velitque ignem ponderare et maiorem ignis imrtem in altera duarum lancium posuerit, ignis maior ad id, quod iuxta plantas pedum eius consistit, magis inclinabit; dicitque., ignem maiorem minore igne esse graviorem, quadoquidem nos grave consideramus secundum motum in id, quod iuxta plautas pedum nostrorum existit. atque quispiam adiciat dicatque: terra si trauspouatur suspendaturque, cogetur bomo affirmare unum idemque veluti aerem gravem et levem existere, cum dixerit levitatem gravitatemque corporibus per se inesse, Ι ipsasque causas motus in sublime vel deorsum esse. [*](f. 57v) contingit enim, ut gravis sit aer eo tempore, quo ex aqua iu proprium locum movetur, diciturque borum duorum triangulorum (?) gravitatem non proveuire a loco in locis alienis, sed dictos triangulos (?) inseparables ab eo existere necessarioque fiet, ut unum grave et leve simul esse dicatur. dicere enim comparatioue unius ad alterura, sermo callidus est; quod enim sursum vel deorsum manet, unius ad alterum comparatioue dicetur, sed grave et leve non dicuntur comparatioue ad aliud; quae enim unam atque eandera in universum inclinationem babent et ad unum euudemque locum feruntur, gravia et levia ex incliuationis ac celeritatis motus ad- iunctione ad invicem dicuntur. etenim baec iam antea fecit; sed nemo universum mundum levem vel gravem affirmaret, tametsi iu universum moveretur ac fundamentum positionis, iu qua modo invenitur, egrederetur. si enim ad eum locum declinaret, a quo initium sumpsit, boc profecto ex eo non erit, quod gravis vel levis existat. etenim non poterit quis hominem levem esse affirmare ipsumque [*](16 ait] Tim. 63 B 17 et] vel codd. Al 27 diciturque—dicatur (30) conicio dkitque . . duorum elementoruin . . sed inspparahileiii ab eis 35 spd gravia codd. AI 41 hominem] mundum Al)

Ut autem ad id, unde nostra haec oratio digressa fiievat, revertamur, [*](f. 57v) dicimus, Aristoteles deinde ait: nonnulli igitur grave et leve multitudiue et parvitate primorum, ex quibus corpora constituuntur, defiuiverunt. aliis autem non satis visum est ita explicare, sed [quamquam] vetustiores sint, novoruni tameu magis ratione rem disposuemnt. dixit vetustiores, peride ac si dixisset crrori magis obnoxios, per novo rum autem <magis> ratioueni maiorera perfectionem facilitatemque maiorem intellegit. hoc autem de Democrito et Leucippo pronuntiavit; etenim de his duobus dixit non satis illis visum fuisse, ut hoc quidem modo grave et leve termiuarentur. videmus enim raulta corpora maguitudine quideni minora, graviora autem, quemadmodum terra aere gravior existit. at qui fieri potest, ut id ita se habeat, si ex primis partibus eisdemque [gravioribus coustituatur? itaque fiet, ut quod ex primis partibus] aequalibus constat, aequale non sit; ueque etiam quod ex pluribus partibus constat, gravius extiterit. sed quouam modo hoc isti terminariut, ipse paulo infra referet; hoc vero modo, quo dicitur, ipsi tion terminant. etenim <aiunt:> nos videmus multa corpora magnitudine graviora autem, sicut aes in respcctu ad lanam se habet. ait primo: qui extreniitates partes primas ponuut easque elementa ad reliqua haec constituunt, non fateutur, ut de primis partibus dicatur nounullas graviores et leviores aliis esse, tametsi dicant nounuHas [maiores], aliquas vero esse miuores; absurdum enim est concedere extremitatem altera | extremitate graviorem esse, [*](f. 58r) tametsi maior existeret. iis autem, qui dicuut primas partes non extreniitates, sed corpora esse, quemadmodum illis, qui ponunt corpora partium insectilium, absurdum et iucouveniens non est affirmare alterum eorum altero gravius esse, sicuti mains etiam existit, quandoquidem corpus id est, quod natura sua grave vel leve existit. sed haec sub sensum non cadunt; quare perspicue et mauifeste <non> apparet fieri posse, ut iusectile hoc gravius sit, quamvis hoc altero minus existat. eorum vero corporum, quae ex insectilibus composita sunt, quoniam ipsa sub sensum cadunt, nos videmus maguitudines minores, quae tamen graviores sunt [fierique non potest, ut dicamus quae ex illis minores sunt, omuiuo graviores existere.] et hac potissimum ratione hi etiam aliam causam indagaruut iuanisque interceptionem iuvenere. inane [*](7 errori—obnoxios] minus peccanles Al male 9.10 de his duobus Ah duabus codd. 14 gravioribus—partibus (15) Al (fort, ex falsa couiectura): om. conicio (14) partibus eisdem uequalibusque conslituatur? <deinde (of. adnotat. ad 1. 9. 10) non intellegunt, cur> (1. 16) quod ex pluribus primis partibus constat, gravius existat? 32 non supplevi 36 fierique—existere (37) om. codd., et iure quidem)