In Libros Aristotelis De Caelo Paraphrasis

Themistius

Themistius. Themistii In Libros Aristotelis De Caelo Paraphrasis (Commentaria In Aristotelem Graeca, Volume 5.4). Landauer, Samuel, editor. Berlin: Reimer, 1902.

Siquidem ab Empedocle quispiam quaerere posset: si terra ob conversionem tantum in medio nunc quiescit, antequam conversio igitur et mundus extitisset, cum elementa ab amicitia ad mundi constitutionem non essent congregata, sed mundus per discordiam separatus esset, quae tandem causa erat, cur terra tunc quiesceret? et in universum, illud absurdum est non cogitare mundum hunc ab initio ita esse constitutum — licet verum non sit, fieri tamen potest, ut imaginemur — ut terrae partes ad medium compellente conversione congregarentur, dum ab aere, qui prope conversionem vertebatur, trudebantur compellebanturque; nunc autem, licet aer in loco couvertatur, in quo etiam duo illa inveniuntur, ullo <tamen> modo terrae propinquus non est, quasi inflata ut inquiunt, mundi magnitudo tota hac sua mole, cum a terra plurimum distet: quae igitur causa est, cur terra maneat et quiescat? et qui fieri potest, ut propter conversionem terra maneat et quiescat, cum ipsa toto hoc longo intervallo distet ab eo, quod convertitur? ac praeterea (quemadmodum inquit Alexander) quod conversione truditur et pellitur, non ea ratione pellitur, ut scilicet quiescat, sed ut ad medium tantum feratur, et secundum quod in medio invenitur, etiam movebitur, aitque praeterea, si cuivis rei aliqua ratio assignari potest, quamobrem sine conversione feratur, qua igitur necessitate coacti conversionem causam statuunt, ut terra ad medium cieatur? conversionem autem cuiuscunque motus causam non esse vel ex igne doceri potest, ignis enim aliqua causa in sublime fertur; hanc autem non esse conversionem perspicuum est. insuper ne conversione quidem, quod grave est et quod leve, definita sunt, ita ut, quod conversione pellitur, | grave sit, quod autem non pellitur, leve, taraetsi grave ab ea f. 36r pellatur, leve vero minime. id enim et grave unum et idem non est, quemadmodum grave et quod uatura sua ad medium fertur unum et idem existit, idque etiam definit grave — eius namque essentiam determinat ac definitionem illius ingreditur — quod suapte natura deorsum fertur. at si, quod leve est et quod grave, conduo [*](20 suspectum; fort, supplendum elementa 26 cf. Averr. p. 155C)

131
versione etiam minime detevminantur, erant igitur etiam ante [*](f. 36r) nonnulla gravia, levia quaedam. cum autem id, quod grave est et quod leve, per superiorem et inferiorem locum terminentur, supra igitur et infra ante conversionem quoque inveniebantur; sed ante caelum erat quippiam infinitum: igitur supra et iufra in hoc infmito minime existunt. quoniam autem <haec> duo per supra et infra perspicuum est igitur supra et infra etiam ante conversionem fuisse terramque natura sua deorsum ferri; ante conversionem igitur ad eius locum, qui est secundum naturam, movetur.

Illuc modo regreditur, ut illorum sententiam disquirat, propter similitudinem, quam habet cum caelo, quod vertitur circa ipsam, terram in medio caeli stare affirmant — haec sententia in Timaeo quoque invenitur, tametsi ipsi Anaxagorae eam ascribat — huius etenim sententiae auctores dicunt terram, quoniam rotunda est atque in medio caeli collocata (quod quidem caelum spbaericum quoque existit), necessario omnino quiescere, quoniam ad omnem partem ob eius similitudinem aequalem inclinationem habet; ipsa siquidem non magis ad hanc quam ad illam partem inclinat, ita ut moveatur. oporteret enim, ut in hanc aut in illam partem inclinaret; si igitur in hanc partem non inclinat, simul autem in omnem partem inclinare fieri nou potest, cum versus hanc partem movetur, omnino itaque relinquitur, ut in medio stabilis quiescat. haec autem vestra sententia persuasibiliter (inquit Aristoteles), non autem vere dicitur. hac enim sententia, quicquid in medio locabitur, id in eo necessario quiescet; ita ignis in medio locatus vi quiescet. ita namque sermonem statuerunt. atque in Timaeo etiam ob terram ipsam talis sermo necessario exstruitur, ibique ut universalis fuit receptus ac omnibus in rebus eodem modo. ait namque Timaeus; res 30 res similis, si similis in medio locetur, versus partem inclinabit. at nos videmus ignem in medio non manere. si igitur in universum sermo intellegatur, non erit verus. hoc autem ipsi terrae vos necessario imponitis, ita ut sermo universaliter accipi possit, quoniam in medio commoratur. cum igitur hic sermo, si in universum recipiatur, verus non sit, quietis terrae propriam dare causam oportebit.

Verum enim vero facile quidem haec dubitatio de medio tollitur, si dicatur [Platonem] hunc sermonem in universum non attu- [*](5. 6 hoc-minime codd.: ea in infinitum Al 13 Timaeo] exspectes Phaedone (cf.Simpl. p. 531, 34) 13 Anaxagorae] l. Anaximandro 20 aut scripsi: et omnes 25 medio . . eo emendavi: terra . . ea codd. Al 30 Timaeo] cf. supra et Phaed. 109 a ἰσόρροπον γὰρ πρᾶγμα ὁμοίου τινὸς ἐν μέσῳ τεθὲν οὐχ ἕξει μᾶλλον οὐδὲ ἦττον οὐδαμόσε κλιθῆναι et Averr. p. 157 I et sq. et 310 G et sq. 34 commoratur emendavi: succenditur inflammaturve terra ipsa Al)

132
lisse nec dixisse scilicet omne simile in medio similis positum [*](f. 36r) inclinationis causa ad aliquam [extremorum] partem non inclinare, nisi quando proprium ac inseparabilem motum non habuerit; hoc enim semper habebit, ut propter aequalem incliuationem in medio consistat. quemadmodum neque etiam si quispiam dixerit (exempli gratia) omne, quod stat, tanquam in ponderis aequilibrio maneret, non inclinare, propter hominem, qui et ipse ad aliquam partem inclinat, quoniam vult aliquid efficere, similiter et in alia actione, hic sermo plane falsus extiterit; at si declaraverit inanimatum aliquod corpus, in quantum in ponderis aequilibrio manet, posse inclinare. qui igitur conseutaneum erit, ut sermonem, qui in universum verus existit, ignis tantum ratione mendacem constituas, cum ignis in medio non maneat, si ex eorum corporum numero non est, quae manere et quiescere possunt? qua igitur ratione in loco quiescet? terra enim quiescendi faculatem habet. hoc autem posito inquiramus, quonam in loco quiescere possit. post haee universalia quaedam inveniuntur, quae quidem permittunt, ut in medio quiescat, ob rationem etiam superius allatam. verus itaque eiusmodi sermo extitisset, si esset aliqua ratio, qua ipse in medio quiesceret. at ignis nee similis est neque rotundus neque etiam in medio manet; videmus uamque ignem modo in sublime e terrae superficie attolli et longe plurimum a medio distare.

Sed hoc (inquit) non est necessarium; <terra> enim solum in medio quiescere, sed in medium [etiam] ferri videtur, et reliqua, quae sequuntur. hanc particulam Alexander hunc in modum explicavit. inquit enim, necessario omnino non convenit, ut terra in medio hac ratione quiescat, propter similitudinem nempe eius, a quo continetur διὰ τὴν τοῦ περιέχοντος ὁμοιότητα) nec non propter inclinationis aequalitatem. terra enim non solum in medio quiescit, sed ad medium quoque defertur, neque | etiam [*](f. 36v) motus eius causa inclinatio aequatur. haec autem Alexandri explicatio non videtur esse intellegibilis. ponimus enim terram non solum natura sua in medio quiescere, sed ad medium quoque deferri; quod si eiusmodi motus causa nee similitudo nee inclinationis aequalitas est, qua de causa ex hoc demonstrative colligitur, quod inclinationis aequalitas causa non est, ut terra in medio quiescat? nam videndi facultas, quamvis ambulationis causa non sit, videndi tamen causa est. ipse vero ait causam, propter quam existimavit terram ad medium cieri, esse etiam causam, quamobrem ipsa in medio quiescat; inquit enim, si similitudo et inclinationis [*](2 inclinationis codd.: similitudinis Al 7 propter hominem qui et scripsi: veluti homo, ipse enim omnes 31 inclinatio aequatur Al: commutatur codd.: exspectes erit inclinationis aequalitas; ad seq. cf. Averr. p. 158 G et reliqua 36 quod scripsi: tametsi codd. Al non Al: om. codd.)

133
aequalitas causa non sit, ut terra ad medium feratur, igitur non [*](f. 36v) erit causa, ut in medio quiescat. hoc autem falsum esse facile ostenditur. alioquin, unde didicit, ut causa, quamobrem terra ad medium in universum feratur, sit etiam causa, ut ipsa in medio quiescat? hoc enim absolute falsum existit. idem enim at que eodem modo in eadem re est eiusdem efifectus causa, uec idem eodem modo in eadem re diversorum causa existit. cum autem terram in medio quiescere unum sit, et eam ad medium deferri alterum, fieri non potest, ut una atque eadem horum duorum sit causa in terra, ex hoc autem ipse etiam declarat terram, cum in medio extiterit, gravem non esse, quandoquidem si gravitas causa est, ut deorsum feratur, fieri non potest, ut ipsa sit causa, cur in medio quiescat. si itaque gravitas, dum terrae inerit, causa erit, ut deorsum feratur, terra quiescente nulla erit in ea gravitas; etenim si terra gravi existente quies in ea inveniatur, hoc erit, vel quando aliquid eam impedit, ne moveatur, vel quando nihil erit illi impedimento. si [primo modo, hoc est tunc] quies in ea sit, quando aliquid eam prohibet, erit vi, non autem natura. si vero, quando nihil motum impediet, non moveatur, ex hoc itaque colligetur ipsum grave motus causam non esse, cum eo existente omnino motus esset necessarius, quatenus nihil prohibet, sed erit causa motus terrae, quando extra medium invenitur. non igitur pondus motus per se causa erit, neque absolute, multoque etiam minus huius motus causa ullo modo est, sed aliud quippiam requiritur, nempe extra positio. haec sane, quae erit causa gravitatis, etiam tunc motum requiret. etenim ex ea parte, unde terra movetur, pellit corpus sibi oppositum; vis enim pellentis erit gravitas, quoniam aer, tametsi levis sit, et similiter etiam pilus hominis, cuius tamen si pars aliqua sumatur et deorsum pellatur, aer gravis apparebit propter pulsiouem e sublimi. inquit Aristo teles: sed ex parte, qua egreditar, non est necessarium, ut propter similitudinem medium relinquat; quasi dicat, non est haec propria causa, ut maneant in medio, etenim si propria manendi causa extitisset, hac certe ratione dissentaneum (?) videretur, cum manendi [seu quiescendi] causa sit is motus, videlicet qui in medium fertur. consentaneum est enim, ut causa eorum, quae per se ac necessario sunt, non sit causa eorum, in quae commutantur, quae propria sunt, cum eorum causa sit secundum naturam, non autem per voluntatem vel per aliud quippiam. num vero terra propter si- militudinem ad medium feratur, ex eius partibus intellegitur, quae [*](17 primo—tunc Al: om. codd. 30 Aristoteles] hic commentum ipsius Themistii locum supra laudatum (Ar. p. 295b19) incipere videtur; quare loco verborum medium relinquat exspectes in medio maneat. 37 in—propria Al: fort, scribendum iisdem in rebus diversa)
134
versus medium feruntur; quo enim cumque eius quaevis pars [*](f. 36v) fertur, eo etiam [tota] ipsa feratur, ibique natura maneat neesse est. etenim hoc etiam terrae peculiare ac proprium est, ut in medium scilicet feratur; quod autem ab extremis secundum eandem similitudinem aequaliter distet, eius proprium non est. ignis enim, qui hic est, erit ab extremis aequaliter distans et non quiescet, neque etiam aqua, tametsi quiescat (hoc enim commune omnium est); non igitur aliquid proprium causa est, ut in medio quiescat. huic autem quispiam respondere posset negando, quod eo, quia partes terrae in medium feruntur, ob banc causam et tota etiam terra ac eius partes in medio quiescant. sed id ipsum utut sese habeat, nihil interest; ipsa enim propter inclinationis aequalitatem manet ac quiescit, movetur autem ob contrariam causam, nempe propter inclinationis inaequalitatem. etenim partium eius inclinatio non erit aequalis, cum ipsa medium egredietur.

Illud etiam absurdum est, quae tandem sit causa, cur in medio terra stet, quaerere et non quaerere, cur in extremo loco ignis locetur. si enim superior locus naturae ignis aptus non erit, convenit, ut disquiramus, qua nam necessitate cogatur, ut sursum ascendat. si enim illius naturae summus hie locus aptus est, non est ut aliam causam inquiramus. quid enim prohibet, si aliquod corporum, quocunque nomine, naturalem aliquem locum habeat, quin alterum corpus natura alium locum possideat? et hac de causa locus, qui | vere medius existit, terrae [*](f. 37v) naturae fuit accommodatus, nee necessitate indigebit, ut in medio remaneat. nee etiam ilia necessitas alia est atque ista similitudo, quae in capillo invenitur, qui, cum tenditur, non frangitur neque dirumpitur; etenim quod illi de capillo afferunt, cum consimilium partium sit, licet vehementer tendatur, eum non diruptum iri, iam vides hoc mendacium esse, ptraeterea iure quaerenda eis erit causa, ob quam ignis in summo loco omuino necessario maneat et quiescat, cum alioquin ipsi assignent causam, quamobrem terra omnino necessitate stet in medio, si autem quispiam occurrat inquiens ignem natura in medio consistere, is nullam huius sententiae causa necessitatem habebit; terra autem num in medio natura quiescat, id etiam isti fatentur. etenim non quia ipsi assignent causam, ob quam terra in medio natura quiescat, ideo inquiunt eam in medio natura quiescere (non est etenim rationi consonum, ut dicamus absque causa aliquid inveniri, vel quod natura absque causa aliquid sit), ponamusque eam in medio manere, quemadmodum re vera manet, sed quam ob causam id omnino fuit, cum veram quietis causam minime assignet? [*](2 ante ibique fort, lacuna 7 quiescat et (10) non susp. 27 non addidi, neque scripsi: ac codd.: quod Al exhibet, plane commenticium est 36 non omnes, sed delendum)

135
quod vero inquit, hoc nec necessavio nee vere conclucli posse, quoniam [*](f. 37r) convellitur confriugiturque capillus, qui teuditur, non recte dictum est. primo enim vel propria in universum separatio ibi non est, ubi capillus dirumpitur; deinde capillo quoque non contingit dirumpi, quamdiu eius similitude remanet, sed quando ad dissimilitudinem commutatur; firmo autem hoc eodem termino manente nullo modo dirumpetur. quod autem dissimilitudinis causa fuerit, divisio sane ac diruptio est, quemadmodum ad sensum videmus; non enim secundum similitudinem tantum capillus invenitur. quare consentaneum est, ut dirumpatur. <sane> sermo <verus esset>, sit dissimilitudinem in positu terrae vel in figura eius apparere, quemadmodum in capillo ad dissimilitudinem transmutatio apparet, quando futurum est, ut dirumpatur. hoc autem si ex naturae necessitate proveniret, terrae permanentiam utique praecederet. etenim si a quopiam non commutabitur, ob hanc causam semper eodem modo manebit.

Sed [illud quoque] mirum est eos motuum eorum causas non quaerere, recte siquidem fecissent, si percepissent eorum aliud alio natura moveri, in tantum ut iutellexissent, aliud alium locum natura possidere, adiuncta vero causa, quae est praeter naturam. haec itaque adversus eos ait, qui terram in medio natura manere asseruut, et sic huic causae amplius aliam adiungunt — id quod inanimatis tantum rebus, quae naturam non habent, convenit.

Atqui ut quaestioni satisfactum sit, ait adversus eos, qui fatentur terram in medio natura manere, sed secundas causas huic addunt: cum haec consentanea non sunt, tum id, quod isti afferunt omnino quiescere oportere in medio id omne, quod nihilo magis hue quam illuc ferri deceat, verum absolute non est. non enim ob banc causam, quia nempe nihilo magis hue quam illuc ferri deceat, necessario omnino eonsonum erit, ut quiescat, sed quoniam nihilo magis hue quam illuc ferri decet, ad omuem locum movebitur. etenim si id quiesceret ac maneret, cui non convenit hue moveri, ob hoc quidem ideo non quiesceret, sed alia de causa ex accidenti, quoties in omnem partem fertur secundum accidens, cum nihilo magis hue quam illuc ferri deceat; siquidem quemadmodum huic non convenit, ut magis huc quam illuc feratur, ita rationi magis eonsonum non est, ut in omnem partem feratur, quam uno in loco maneat. praeterea ex eodem sermoue oppositum omnino deducitur, ut magis nempe quiescat, quam in omnem partem feratur. etenim cum ad loea [*](1 inquit] inquiunt omnes 3.4 separatio—ubi] diruptio non est causa, qua Al 4 deinde capillo quoque non] non emim AI; ad seq. cf. Averr. p. 160 A 9 —apparere] sane, verus esset supplevi; consentaneum igitur videretur, ut sermo verus sit, cum . . poneremus Al male 19 non natura Al 21 huic causae emendavi: et aliam (sive propriam) mundi causam omnes 39 ante quiescat fort, addend, non)

136
movebitur, non movebitur totum, adeo ut secundum se totum ad [*](f. 37r) singula loca moveatur — hoc enim fieri non potest — verum id quidem tunc erit, cum ceite divulsum atque in partes di visum fuerit. convenit enim, ut haec ratio de igne quoque dicatur. si imaginemur eum esse in medio, convenit, ut in banc partem moveatur, cum eandem ad extrema signa rationem babeat, cumque nihilo magis hue quam illuc ferri deceat, in omnem partem movebitur, sed non totus ad unum locum movebitur, sed media eius pars (exempli gratia) versus caeli medietatem movebitur, veluti tertia versus tertiam et quarta versus quartam eius partem feretur, eademque ceterarum partium erit proportio. non enim omnes eius partes ad duas lineas cientur, siquidem insectilia corpora non sunt, nec punctum. idque ex sermone de similitudine necessario contingit, videlicet ut, si terra in omnem partem moveretur, non secundum se totam, sed secundum eius partes in omnem partem moveatur; verum ut absolute quiescat, id, quod non magis hue quam | [*](f. 37v) illuc ferri deceat, id non magis ex sermone de similitudine continget, quam ut in omnem partem feratur. atqui contra id paulo ante disseruimus, hoc nimirum dictum non esse de omni re absolute, adeo ut pro eo quoque sumatur, quod natura sua semper etiam movetur, verum quidem pro eo sumitur ac dicitur, quod suapte natura quiescit, sed moveri etiam potest, hoc est, quod natura quiescit, si ei simile fuerit, quod ipsum ambit, dictum est itaque consonum esse, ut quandoque quiescat; igitur non ex accidenti, sed per se quiescit. atqui pluribus etiam rebus contingit, siquidem dissentaneum uou est, ut in eius cognitione afferat sermonem, perinde ac si ex accidenti extitisset. dicere autem eam in medio hac de causa mauere, quoniam hie locus naturae eius est aptus, eius sermo est, qui ad perfectionem onem pervenit, deficit autem in addendo causam, cur hoc verum sit; veluti si quispiam dixerit hoc agere in hoc, vel agere, antequam hoc natura ei insit, idque quoniam pluribus rebus convenit, falsum hoc utique inveniretur.

Alius autem sermo est sermo sophisticus, tametsi prima fronte persuasibilis videatur. ait enim: ut autem aliquid, si densius fiat, ex magna in minorem mensuram pervenit (?), sic etiam ex minore in maiorem iterum venit, cum tenuius fit. terra igitur quin moveatur, quando tenuior fit mollitudinis cuiusdam causa, nemo prohibet propter eum sermonem, qui a simili ducitur. verum quispiam dicere posset, inde quod terra in inclinationis similitudine existit, quid prohibebit, quin tenuior fiat cum mollior. [*](4 quoque scripsi: igne dicatur. Praeterea si omnes 16 non addidi 18 cf. Averr. p. 160E 30 cur hoc emendavi: hoc si omnes 33 est sermo scripsi. cf. Averr. p. 161 F, cuius lectio cum nostra plane discrepat.)

137
redditur, cum nihil quoque prohibeat, quin ob incliuationis [*](f. 37v) aequalitatem moveatur. verum quidem aliis de causis haec necessario prohibentur. siquidem non ait, quemadmodum propter inclinationis aequalitatem non moveatur, vel aliud quippiam operetur, quicquid illud sit, sic neque, si terra rarior fiat, ob eius mollitudinem remanere, quin in medio quiescat, donee ad alteram duarum extremitatum declinet. atque in universum convenit, ut ex sermone intellegatur terram ad alteram duarum extremitatum ob eius inclinationis aequalitatem non incliuare, sed ipsam non esse minoris mensurae, nec rariorem fieri et in maiorem mensuram reverti, etsi nihil ex his ei contingat. quae igitur de terrae figura, quiete et statu existimarunt, haec sunt, quae retulimus.

Nos autem primum dicamus, moveaturne, an quiescat? alii enim (quemadmodum diximus) terram moveri existimarunt, quorum nonnulli (ut Pythagorei) circa medium verti aiunt, nonnulli vero eam in medio moveri et (quemadmodum in Timaeo inquit Plato) circa sui ipsius centrum ferri. fieri vero non potest, ut ipsa moveatur. etenim si feratur, sive sit circa medium, sive in medio, motu, qui fit in orbem, praeter naturam movebitur; alioquin eius partes natura eo motu non moverentur, qui per rectam lineam fit. at si praeter naturam moveretur, ipsa etiam perpetua non erit; mundi autem ordo perpetuus est: terra igitur praeter naturam non movetur. at motu recto, qui natura ei inest, non movetur, non movetur igitur omniuo.

Praeterea corpora, quae in orbem feruntur, sicuti vagantes stellae sunt, [duplici motu moventur.] etenim si inhaerentium stellarum orbis non moveretur et terra moveretur (testantur id sidera, quae nobis perspicua sunt), vagantes igitur praeter primum motum, qui ab ortu ad occasum etiam fit, si propter inhaerentium orbis motum vel propter motum terrae sit, ab occasu ad ortum diversis motibus ferri conspiceremus: motu nempe, qui secundum longitudinem fit, qui est ab eo separatus (quandoquidem ipsae faciunt ἀποκατάστασιν in motu secundum longitudiuem), nee non etiam motu ex accidenti simul — motus vero, quem in longitudinem habet, errantibus stellis inesse aperte videbitur; atqui motus ex accidenti, qui est ibi, propter motum terrae ponitur esse — itaque colligitur duos motus simul terrae <quoque> inesse, eum nempe, qui ex ad ortum fit, et qui ex accidenti. quare omnino sequeretur, ut [*](11 etsi suspectum 27 duplici—moventur] ita Al: ora. codd, 31 ah occasu ad ortum] codd. Al ponunt haec verba ante sit 34 ἀποκατάστασιν scripsi: Apostasim Al, apoptasim codd. 35 accidenti] fort, leni emendatione (ABBREV pro ABBREV) hic et infra legendum latitudine)

138
occasus et ortus iuerrautium stellarum in finitore essent diversi. [*](f. 37v) hoc autem non videtur fieri, itaque sermo, qui fingit, quod terra movetur, non sufficit. hoc igitur, quod extra contiugit, propterea, quia apparet [Vasorah] simul atque hoc loco ponit deinde, terrae causa eum motum, qui vagans dicitur, ex accideuti esse.

Praeterea motus uaturalis partium terrae et eius totius in medium fertur, cumque ad medium instituatur, erit rectus, motus vero rectus finem habet; atqui | cum fiuis motus [*](f. 38r) sit quies, hac igitur etiam de causa terra quiescet. no enim semper per rectam lineam movebitur; quies autem, ad quam motus eius instituitur, perspicuum est, quod medium existit. insuper nee etiam in circulum movebitur, quandoquidem circularis motus eius naturae aptus non est. dicamusque, si quaerat quispiam, cum utrorumque, terrae nempe et universi, idem sit medium, ad utrum ea, quae gravia sunt, feruntur? utrum quia universi medium est, [an eo quod terrae? necesse est autem ad medium mundi locum;] etenim levia, et ignis etiam, quae opposito motu ac gravia feruntur, non utique ad extremum terrae finem, sed ad huius universi fiuem feruntur. itaque consonum est etiam, ut corpora, quae ad medium feruntur, ad huius universi medium deveniant. accidit autem, ut idem sit terrae medium et universi; quare cum in medium universi fertur, ex accidenti in medium terrae fertur. hoc autem contingit, si huius universi ac terrae medium unum et idem sit. ferri vero gravia in terrae centrum ac universi centrum hinc sciri potest, quod ea non moveantur iuxta invicem — hoc est secundum aequalem distantiam; cumque aequaliter moveantur, non poterit eis inesse nid ordo multiplex — verum semper in universi medio congregabuntur: igitur terrae et universi centrum idem erit. similes anguli hoc est aequales, qui ex eis ipsis, quae super eos protrahuntur, similes circulos faciunt; si minus, afficientur iuxta invicem, hoc est secundum aequalem distantiam. et quoniam in loco, ad quem unumquodque corpus natura movetur, in eo etiam quiescit, et terra ad medium natura fertur, in medio igitur terra natura etiam quiescit. dicit ob eas itaque causas, quae expo sitae sunt, et quod ea corpora, quae vi iaciuntur, etiam si sine [*](1 occasus—diversi] sic emendavi duce Simpl. p. 537, 14 οὐκέτι τὰ ἀπλανῆ ἄστρα κατὰ τὰ ἀτὰ σημεῖα τοῦ ορίζοντος ἀνατέλλοντα καὶ δύνοντα φανήσεται ἡμῖν: loca ad occasum et ortum sita necnon etiam inerrantes stellae in diversorum locorum finitore existerent 3 hoc et sq.] ita Al; textum corruptum sauare non possum 6 et seq.] of. Averr. p. 162M 15 ad utrum Al: codd. corrupti 16. 17 an—locum] ita Al: om. codd. 30. 31 qui—afficientur] afficientur susp.; Al vertit: et quod ipsamet secundum se, super quam similes circuli protrahentur, afficitur: et si non . .)

139
fine iaciantur, ita ut longum spatium peragrarent atque id ad [*](f. 38r) multum tempus, cum tamen deovsum labuntur, in eandem terrae particulam decidunt; si vero terra moveretur, non ita in eandem, sed in aliam particulam laberentur. haec autem sententia vera est, sed causam non affert, quamobrem terra non moveatur; at ostensum fait ipsam non moveri. quare cum huius sententiae sensus talis sit, subdidit et inquit: perspicuum est terram extra medium quoque non moveri. nec dixit, quamobrem extra medium quoque non moveatur, tametsi ita deinceps prosequatur, quasi ex his, quae dicta sunt, causa st perspicua; statim vero eius quietis causam hunc in modum disquirere conatur:

Si enim terrae partes undique ad medium ferantur, ac unicuique natura praedito unus insit naturalis motus, fieri igitur non poterit, ut quaevis terrae pars sine vi a medio feratur; alioquin duos sibi invicem coutrarios motus possiderent, cum natura altera earum ad medium, altera vero a medio moveretur. et quod de eius partibus dicitur, de tota etiam terra dicatur. perspicuum est igitur, quod neque etiam terra secundum se, sine alicuius impellentis vi, quae eam pellat, quemadmodum nosmet ipsi membra nostra compellimus, poterit (me Hercule) a medio ferri. quare si a quopiam non pellatur, donee a medio feratur, ipsa non movebitur ac uecessario in medio quiescet. rationem itaque, quamobrem non moveatur id, quod non movetur, Aristoteles reticuit nec de ea disseruit, sed dixit tantum ipsam non moveri, cum tamen praemisisset dixissetque id se nobis fore demonstraturum.

Haec etiam res mathematicae confirmant, cum hac tantum ratione salvantur, ea quae videntur, dum figurae mutantur, quae secundum astrorum ordinem innovantur, si terra quiescat. per haec autem dicere vidt: dum figurae stellarum earumque ad invicem proportio mutantur, quibus earum ordo determinatur, non custodirentur nec servarentur ea, quae nostris sensibus sternuntur, nisi terra quiesceret. quandoquidem si proportio, quara ad invicem habent, semper una atque eadem esset, nibil certe prohiberet, si terra moveretur, quin aequales semper quemadmodum stellae etiam inhacrentes videreutur. ac terram quidem in media mundi sede locatam esse, in eaque manere neque moveri, cum in ea extiterit, sed cum ad medium fertur, iis, quae modo retulimus, dicta sint satis.

Deinceps de eius figura, quod sit rotunda, disserit. in hoc autem primo texitur demonstratio ex eo, quia unaquaeque eius pars pondus habet, quousque ad medium feratur, ac ea non habet pondus. [*](4 cf. Averr. p. 165 C 12 cf. Averr. p. 1641 28 quae—innonantur] quibus astrorum ordo innovatur Al, ex coniect.)

140
cum ad medium pervenerit. et quae hac de re dicuntur, recte [*](f. 38r) quidem dicta sunt, ceterum, inquif, convenit, ut perpendamus declaremusque: si minor pars a maiore pellatur, non demovetur nec quasi fluctuat, dum movetur, sed comprimitur et recedit, perinde quasi corpus omne, quod | cougregatur, aequaret id, quod iam [*](f. 38v) praecessit. postremo inquit: necessitas autem, quamobrem terra globosa sit, convenit ut intellegatur, ac si eo modo fieret, quo etiam nonnulli physici ipsam asseverant ortam esse, et cum ea etiam muudum, quatenus huic quidem iuxta nostram sententiam additur, ipsam nempe naturali tantum generatione ortam esse, non autem vi, quemadmodum physici illi afterebant. id enim, quod magis congruum magisque consentaneum est, non ponunt, generationem videlicet natura, non autem vi existere. ac nobis in mentem venit secundum quandam mathematicam formam ipsum de ingenito disseruisse, cum pro hypothesi statuerit eam ortam esse, quae tamen genita non est. et tametsi huic positioni PIatonis sententia reluctetur, quatenus ponit mundum esse genitum ac ipsam generari, nil minus audi (quaeso), qua ratione fieri debeat, si terra generetur, cum sit potentia gravitate praedita, Aristoteles ait, videlicet quoniam ipse non enumerat gravitatem nisi potestate; si enim gravis actu extitisset, in medio inveniretur in eoque collocata uec certe adhuc foret genita. sed evenit, quaudo haec gravia ex potestate in actum feruntur, ut re ipsa gravia sint, cumque actu gravia evaserint, ab omnibus iis levitate praeditis corporibus secernuntur ac separantur, quae circum illa consistunt, nec non undique ad medium revertuntur. sive enim hae partes distinctae, quae numero magnitudineque aequales existunt, iuxta eandem similitudinem ab extremo aeris ad medium commeent, sive non modo eadem similitudine, sed aliquo alio modo et (ut res tulerit) numero magnitudineque aequales non sint, nil miuus idem facient. atqui per idem facient intellego, efficere, ut corpus, quod in medio coaugmentatur, rotunda figura praeditum sit. undecunque enim ex superiore aere in medium partes congregentur, omnino consonum exit totum corpus, quod ex illis constituitur, omni ex parte omnique modo aequale existere. siquidem undecunque partes undique aequales pellantur tanganturve, ac iuxta eandem similitudinem in medium pellantur, et id, quod pellitur, alterum supra alterum non pellatur, omnium partium unaquaeque corporis, quod fit, aeque a medio distet necesse est et haec est proprietas sphaerae. sin vero non similiter congregentur partes, nihil ad rem intererit, quin corpus, quod ex partibus [*](13 cf. Averr. p. 166 M 19 cum] p. 297a17 39 sphaerae emendavi: multitudinis codd, Al non supplevi)
141
constituitur, rotundum sit, quaudoquidem cuiusvis ponderis earum [*](f. 38v) partium, quae congregantur, inclinatio ad medium est. maior enim pars minorem ad medium impellit; haec autem eo usque cogitur, quo usque aliam minorem partem impellendo attingat, donec aequales potentiae pellantur ordinataeque ex omnibus oppositis lateribus in oppositum, siquidem omnes partes ad medium inclinant. haec autem minor pars cadentem ac prohibentem sustinet eamque prohibet quoque, ne tangat prohibeatque. nihil vero ad rem interest, hoc sit penes centra vel id, quod longe distat; partes namque ad id moventur, hoc est ad duo latera, donee ex omnibus partibus, perinde quasi ponderatae essent, aequale pondus inveniatur. et haec est proprietas sphaerae.

Quod enim quispiam quaerere potest, [eandem] habet explicationem. si enim terra medium mundi locum teneat et multo mains pondus ad alterum hemisphaerium addatur, perspicuum est terrae medium, praeter centrum huius gravitatis, aliud medium existere. necessario igitur non contingit, ut per se terra [in medio] maneat. si enim foret parata, ut in medio quoque maneret, maneret nunc etiam, donee pondus alterius hemisphaerii ad medium evolaret, quando tota terra una cum suis partibus movetur.

Istam quaestionem dissolvit, cum dicit: consonum est autem, ut consideremus, quemadmodnm censeamus, dum dicimus omnem magnitudinem ad medium ferri. hoc siquidem non dicimus, quasi omnis magnitudinis fini conveniat, ut centro huius totius aequalis sit, sed hoc erit (?) neoesse: si terra per se spbaera una existat, vel sit secundum eius magnitudinem, eo modo, quo ipsa nunc est per se, et maius pondus alteri hemisphaerio addatur, quoniam omne illud pondus, quod fuit terrae adiunctum, necessario fertur et ad medium deducitur, omnino igitur necesse est, ut universa terra ad id feratur, siquidem ab initio convenit, ut huius totius medium sit et ad id tantum is motus deferatur, qui modicus est. nec dubium est eam nullo modo moveri, verum plurimo motu non cietur, siquidem media ponderis profunditate movebitur, quod ei adiunctum fuit. convenit autem, ut mente concipias ac statuas eum affirmare terram moveri, quaudocunque | eius inclinatio non erit aequalis, ac quiescere, si [*](f. 39r) [*](5 ordinataeque] ordinatumque omnes 6 inclinant emendavi: exordiuntur codd. Al 7 ac prohibentem Al: om. codd.; fort, mendis sublatis vertendum est: hoc autem minorem partem cadentem sustinet . . tangat moveatque 18 non maneat codd. Al in medio] exspectes sic maneret nunc etiam donec (19) emendavi: ac lapis (!) etiam extitisset in tantum ut Al falso 19 donec] conicio antequam 25 sed—deducitur (29)] locus difficilis neque integer, omne (27) scripsi: ad codd. Al. versio antiqua exhibet: hoc autem foret necesse, siquidem terra . . extitisset vel esset . . per etenim si maius . . quoniam ipsum non fuit, quoad ad illud pondus feratur, quoad fuit . . adiunctum, et quo ad medium descendit et ad . . moveri (32) corruptum)

142
inodo eius medium Imius totius medium esse sumatur. nihil vero [*](f. 39r) interest, sive hoc dixeiit, sive ita pronuntiaverit: quando simile simili clauditur, si in eius medio ponatur, quiescet — idque est quod destruere conabatur — siquidem eius sermo rationi huius sermonis congruit, tametsi in verbis dissimilis videatur. audi, quod dicit: ita sive tola alicunde ferebatur [sive] secundum eius partes singillatim, ad hoc feratur necesse est, dum aeque omni ex parte medium teneat; quibus sane nil aliud intellegi voluit, nisi quod nulla sit alia eius mansionis causa, nisi aequalitas inclinationis, obliquitas videlicet ac eius similitudo.

Sive [ergo] orta est, hoc modo orta est; sive aeterna semper invenitur, eodem modo se habet, quo si orta [principio] orta esset. hac itaque ratione terrae figura globosa est et quoniam id, cuius ambitu continetur, globosum est idemque medium utrorumque extiterit; quare lineae, quae ab eisdem angulis prope centrum existentibus ad duas planicies egrediuntur, planiciem nempe corporis terram ambientis et planiciem ipsius terrae, similes erunt. necesse est autem, ut una cum centro anguli sint, siquidem motus in oppositum et aequalem distantiam <παρ᾿ ἂλληλα> non fertur. aut igitur terra rotunda est, aut si vere rotunda ob montium ascensum et vallium descensum et reliqua, quae eius superjiciei ac- cidunt, non erit, suapte natura eam figuram habet, qua ita circumdatur, et ob hanc rationem dicetur rotunda, unaquaeque enim res talis dicenda est, qualis naturalis eius dispositio vult esse et qualis est, non qualis contra naturam propter ea, quae sunt extra, et sic nostro intellectu concipere poterimus terram esse rotundam. praeterea etiam ex iis, quae sensu animadvertimus, intellegi potest terram esse rotundam. etenim lunae defectiones fiunt, cum luna in terrae umbram incidit; linea enim, quae lucidam lunae partem ab obscura distinguit, semper contingit, ut semper sit curva; haec autem linea ea est, qua luna a terrae umbra dividitur. palam itaque est umbram ipsam esse rotundam, quouiam terra rotunda est. etenim necesse est, ut umbra sit rotunda, quemadmodum re vera est, <aut> cylindri figura <κυλινδροειδής>. etenim vespere sat non est, ut sit rotunda, cum lunae figurae non aliter ac ipsa luna divisiones habeant omnes; ipsa enim curvam sectionem recipit, eam nempe, qua in duas dividitur partes.

Nec quod supra in aere est, quod lumen recipit, semper idem non est. atqui ipsa luminosa est. in defectionibus autem rotundam [*](22 ita Al: polestate codd. male 24 et Al, ex emend. 30 curva scripsi: terminata omnes 34 aut emendavi: et codd.; cf. Averr. p, 170H et Simpl. p. 546,34 et sq. 35 non supplevi; Al vertit: sat est ut hiemali tempore sit rotunda in iis defectionibus, quae lunae figuris contingunt; non aliter ac ipsi lunae sectiones omnes male 37 post partes deest aliquid 38 Nec] conicio sed id)

143
sectionem tantum recipit, qualem κυρτήν nomine significant [*](f. 39r) — est enim figura arcus similitudinem referens —; ipsa enim quando lucidam eius partem convertit, a figura terrae rotunda dissecabitur. hoc autem de eius sectione non dixit, quasi ab umbra terrae innovetur, sed ob terram quidem ipsam, dum ei obicitur, id ea ratione innovari affirmavit, qua in solis defectu, dum luna soli obicitur. idem contingere solet, si luua terrae umbra superior inveniatur, videlicet quod ipsa ei obicitur; verum defectum non efficit.

Praeterea ex astrorum contemplatione non solum perspici potest terram esse rotundara, sed, cum diligenter consideres, nee maiorem magnitudinem sortitam esse quam ea sit, qua stellis comparatur. cum enim ad meridiem vel septentrionem progredimur, semper utique nobis aliae stellae oriuntur, aliae vero occidunt. ratio autem, qua terrae figura sit rotunda, hinc potissimum colligitur, quoniam nempe diversae stellae semper appareant; etenim si terra plana esset, ubique eaedem prorsus stellae eademque configuratione viderentur. quod autem magna non sit, eius ratio ex eodem desumitur. nobis namque modicum terrae spatium peragrantibus quaedam stellae apparebunt, quae antea minime videbantur, quoniam, cum hoc spatium transyredimur, <alter> fit si vero terra magna mole esset praedita, eius finiens circulus maguus quoque extitisset. partes enim maguae magnorum motuum (?) sunt veluti superficies, quemadmodum partes magnorum circulorum veluti lineae rectae existunt. atqui quatenus veram hanc sententiam existimant (nempe terram non esse ampla magnitudine praeditam), si is locus, qui columnis Herculis finitimus est, loco, qui est circa Indiam, coniungeretur et hoc modo mare unum esset, non recte dicunt haec loca esse coniuncta; arbitrantur enim terram esse maiorem, quam ut possit hoc tantum copulari. ii vero, qui coniuncta ea affirmant, hoc plane existimarunt, quoniam elephantorum genus in duobus lateribus simul erit, quasi id penes eos ob horum duorum locorum affinitatem necessario contingat. in | verbis [*](f. 39v) quoque dubitatio quaedam invenitur ex altera parte, quae attendi nou debet, nec non etiam Alexander eam reliquit. quin etiam si mathematicis rationibus terminum terrae iudicabimus ac illis eam comparabimus, ex hoc etiam convenit existimare ipsam esse rotundam, ac Mathematici ipsi prodiderunt talem figuram fuisse adeptam eiusque molem parnam esse, si cum astrorum ceterarumque superiorum mundi partium magnitudine conferatur. quibus omnibus de causis perspici ac intellegi potest terrae figuram esse rotundam [*](1 κυρτήν scripsi: Iridis AI 20 alter addidi 22 motuum corruptum: fort, sphaerarum 27 mare emendavi: unus terminus omnes 30 elephantorum scripsi: meridionale codd.: septentrionale Al)

144
ac omnes partes, quae poudus habent, ad medium ferri, inter [*](f. 39v) quas erit terra, quemadmodum dixi. hoc siquiden modo similitudinis causa motus gravis, omni ex parte consimilis, ad medium extiterit, titerit, ipsa autem, si comimilis non est, ad idem medium semper impellitur, donec totam ad inclinationem aequalem revertatur.

Finis Libri Secundi de Caelo et Mundo.

[*](3 molus] exspectes quies)